TOPRAK BİLGİSİ VE BİTKİ BESLEME

Tohum Yatağı Hazırlığı
Tohum yatağı, tohumun çimlenebileceği ve sürgünün köklerini geliştirebileceği fiziksel özellikleri taşıyan üst toprak katmanıdır. İyi bir tohum yatağı:
• Suyun toprağa girişine ve yeterli yarayışlı suyun tutulmasına izin vermelidir.
• Yeterince havalanmalı, toprak havasıyla atmosferin gaz alışverişine olanak sağlamalıdır.
• Köklerin ilerlemesine engel olmamalıdır.
• Erozyona dirençli, sağlam, yüksek oranda agregat içermelidir.
• Yüzeydeki organik artıklar toprağa yeterince karışmış olmalıdır.
• Tohumla toprak arasında yeterli dokunma yüzeyi bulunmalıdır.
• Tekdüze ve dolgun çıkış sağlayabilmelidir.

Toprak işlemenin hedefleri koşullara göre aşağıdaki gibi sıralanabilir. Ancak
her işlemeden bu amaçların tümünün sağlanabileceği sonucu çıkarılmamalıdır.
İşlemenin gereği, yarar ve zararları üzerinde ortam koşulları büyük etki yapar.
• Toprağın kabartılması, su ve hava girişinin kolaylaşması,
• Kabartılan toprakta tabandan suyla birlikte kılcal yoldan yükselen tuz miktarının
sınırlandırılması,
• Artırılan yüzey pürüzlülüğü ile, su ve toprak kayıplarının azaltılması,
• Yüzeydeki kabuk katının kırılması ve çatlakların ortadan kaldırılması, böylece
buharlaşma kayıplarının azaltılıp, genç sürgünlerin yüzeye ulaşmasının
kolaylaştırılması,
• Toprakta suyu tüketen yabancı otların yok edilmesi,
• Kılcal sürekliliğin kesilerek, buharlaşma kayıplarının azaltılması,
• Gübre, ilaç, kireç, jips, toprak düzenleyici gibi girdilerin toprağa karıştırılması,
• Toprakta su ve hava geçişlerini ve köklerin ilerlemesini önleyen katların
kırılması,
• Ürünün özelliğine bağlı tohum ve yatağı oluşturma,
• Toprak profilinde sürekliliği bozan, aşırı kumlu, aşırı killi gibi katmanların
toprakla karıştırılması,
• Üst topraktaki bitki kalıntılarının toprağa karıştırılması sonucu organik
madde ayrışması, bitki besin elementlerinin yararlığının artması.

Alttan yırtarak işleyen araçlar: Toprağı altüst etmeden, alttaki belirli bir derinlik
boyunca kabartan ve otların köklerini kesen bir teknik olarak alttan
yırtarak işleme, bitki artıklarını yüzeyde bırakır. Toprağı erozyona karşı
korur, yapıda fazla gerilemeye yol açmaz. Ancak kılçıklı brom gibi çabuk
tohum bağlayıp döken ve ayrıkotu gibi rizomları ile süren bitkilerin yok
edilmesinde sınırlı etkiye sahiptir. Ayrıca bu araçlarla toprak her zaman istenen
derinliğe dek sürülemez. Toprak yüzeyinde malç oluşturmak için bu
araçlar en uygunudur. Kazayağı, kırlangıçkuyruğu, otyolar, graham pulluğu,
Anadolu sabanı ve kültivatör, toprağı alttan yırtarak işleyen araçlardır.

Toprak İşlemenin Temel İlkeleri
1. Toprak, olabildiğince az işlenmelidir. Ancak yüzeyde kabuk oluşumu, otlanma,
ekim zorluğu, tuzların kılcal yolla yükselmesi gibi bir risk varsa,
toprak işleme kaçınılmaz olmaktadır.
2. Toprağın her zaman tavında iken sürülmesi, onun özelliklerini korumak,
az yakıt ve zaman harcamak ve çevreye en az zarar vermek yönünden en
önemli ölçüttür.
3. Eğimli arazilerde tüm işlemeler eğime dik yönde yapılmalıdır. Erozyon riski
yoksa ham toprak bırakmamak üzere, her bir sürüm kendisinden öncesine
dik yönde yürütülür.
4. Alttaki sıkışmış katmanı kırma amacı kural dışı kalsa da, her bir toprak işleme,
öncekinden daha sığ olmalıdır. Bu uygulama, buharlaşma kayıplarını
ve sıkışmayı azaltacaktır.
5. Olanaklar elveriyorsa, her sürümde farklı işleve sahip araçların kullanılması,
toprak özelliklerini korumak yönünden yararlı olabilir.

Kışın sert geçtiği yerler için, soğuğa dayanıklı bitki türlerinden bazıları şunlardır:
İğne yapraklı ağaçlar ve çalılar, akasya, iğde, buğday, kimi elma ve armut
çeşitleri, erik. Sıcaklığın sık sık eksilere düştüğü yerlerde bu bitkilere öncelik verilmesi
önerilir.
Uzun süre yağış almayan yerlerde kuraklığa karşı diğer türlerden daha dayanıklı
bitkiler, iğde, akasya, gladiçya, bir bölüm yem bitkileri, arpa ve buğday olarak
sıralanabilir. Suyun yeterli olmadığı yörelerde öncelikle bu bitkiler yetiştirilmelidir.
Tuz sorununun fazla olduğu topraklarda tuzları ortamdan uzaklaştırma olanağı
yoksa arpa, pancar, kolza, pamuk, domates, lahana, akasya, okaliptüs, iğde,
asma, ayrık, ayçiçeği, darı, çeltik gibi bitkilerin direnme şansı diğer bitkilerden
daha fazladır.
Sodyumun fazla olduğu topraklarda ise öncelikle pamuk, yonca, arpa, domates
veya pancar yetiştiriciliği olanakları değerlendirilmelidir.
Bor fazlalığı, Anadolu topraklarında oldukça yaygındır. Pancar, yonca, glayöl,
ayçiçeği, bakla ve soğan bora dayanıklı bitkiler olarak bilinir.
Yumrulu bitkiler ile, badem, iğde, çilek, kavun, karpuz, patlıcan, asma ve limon
kaba bünyeli toprakları sever. Kil kapsamı fazla olan ince bünyeli topraklarda
ise buğdaygiller, baklagiller, çayır otları, çeltik ve greyfurt sağlıklı gelişir.

Hafif asit ortamı seven bitkiler arasında çay, böğürtlen ve açelya vardır. Buna
karşın toprak reaksiyonu hafif alkali olsa da, pancar, marul, karnabahar ve üçgül
bundan etkilenmez. Yine de tarımı yapılan birçok kültür bitkisi için en uygun pH
aralığının çok hafif asit ile nötr arasında olduğu unutulmamalıdır.

Tek Yönlü Tarım (Mono Kültür)
Tarımda üst üste aynı bitkinin ekilmesi, bilinen en basit, bir o kadar da yanlış bir
uygulamadır. Tek yönlü tarım adı verilen bu uygulamayla hastalık ve zararlıların
artması, bitki besin elementi döngüsünün sınırlanması, gaz halinde bitki besin
elementleri kaybı, bitki tür ve çeşitlerinin azalması ve değişmesi, erozyon artışı
gibi çok sayıda sorunla karşılaşılır. Tarımcı, olanaklar elverdiğince ekim nöbeti
adı verilen dönüşümlü ürünleri seçmeli, hatta olabildiğince aynı familyanın bitkilerini
üst üste yetiştirmekten de kaçınmalıdır.

Çeşitli Atıkların Tarımda Kullanılabilirliği
Evsel, tarımsal, endüstriyel etkinliklerce salınıp, çevresel sorunlara neden olan
çeşitli atıklar tarımda değerlendirilebilir. Ancak atıkların özellik ve kökenleriyle,
kullanım amacının değişkenliği, standart oluşturmaya izin vermez. Aşağıda atıkların
tarımda kullanılabilirliğine ilişkin birkaç örnek verilmiştir.
Talaş ve Yonga
Hayvan yatağı (sonra gübre) olarak kullanılır. Yüzeyde malç oluşturma, yorgun
toprağın geri kazanımı, bitki yetiştirme ortamı, köklendirme ve çimlendirme karışımları,
toprak organik maddesinin artırılması gibi amaçlarla değerlendirilebilir.
Karakteristik özelliği yüksek selüloz oranı olduğundan, bitki besin maddelerince
yoksul, ama uzun ömürlüdür.
Tütün Artıkları
Tütünlerin işlenmesi sırasında açığa çıkan çöpler ve tütün kırıntılarıdır. Bitkilerde
beslenme bozukluklarının giderilmesi, toprağın organik madde kapsamının artırılması
ve yüzeyde malç oluşturma amacıyla kullanılabilir. Yüksek kül oranına
sahiptir.
Döner Çamuru (Şlam)
Şeker pancarının işlenmesi sırasında, ham şerbetin kireç sütü ve karbondioksitle
kireçlenip karbonatlanması ve şerbetten ayrılan çamurun süzülmesiyle elde edilir.
Kireç ve organik madde kapsamları yüksektir. Toprağın fiziksel özelliklerinin
geliştirilmesinin yanı sıra, asit özellikli toprakların kireçlenmesinde kullanılabilir.
Gyttja ve Leonardit (Ham Linyit)
Linyit yataklarının çevresinde, toprakla karışık kömürden oluşur. Leonarditin organik
madde kapsamı daha yüksektir. Toprağın fiziksel ve biyolojik özelliklerinin
geliştirilmesinde kullanılabilir. Son dönemde sıvı leonardit, piyasada humik asit
olarak boy göstermektedir. Bunlar toprağın organik maddesini artırmakla birlikte,
tarımcının alıştığı yaprak, dal çürüntüsü gibi organik ürünler olmayıp, uzun
ömürlü, besin değeri düşük ürünlerdir.
Şlempe (Fosfojips)
Ham fosfattan fosforlu gübre üretimi sırasında açığa çıkan bir üründür. Alkali
toprakların iyileştirilmesi amacıyla kullanılabilir. Bir miktar fosfat içermesi gübre
değeri sağlarsa da, kimi zaman ağır metaller, radyoaktivite gibi olumsuzluklar
görülebilir.
Çöp Kompostu
Evsel çöplerin kompostlaştırılmasıyla elde edilir. Yörelere ve mevsimlere göre bileşiminde
değişiklikler gözlenebilir. Topraklara düzenleyici, yetiştirme ortamı ve
mikrobiyel etkinlikleri artırıcı amaçlarla karıştırılabilir. Ağır metal bulundurma
riski, yüksek tuzluluk ve önlenmesi zor kötü kokusu önemli sakıncalarını oluşturur.
Yerleşim yerlerinin uzağında kurulması zorunlu olan işletmeleri, ek bir ulaşım
harcaması gerektirebilir. Genellikle yaprak, dal, anız vb atıklarla karıştırılarak
ve üzerilerine azotlu gübre eklenerek hazırlanır. Kimi zaman kompostlama sırasında
üzerlerine sıvı kanalizasyon da eklenebilmektedir.

Otlaklar (meralar), zengin doğal bitki çeşitliliğine sahip arazilerdir. Toprak ve su
varlığını erozyona karşı güçlü bitki örtüsüne sahip otlaklar korur. Bu topraklar
ayrıca hayvanlar için en ucuz ve en sağlıklı kaba yem (ot) kaynağıdır. Otlaklar
aracılığıyla beslenmenin yanı sıra, deri ve yün üretimi de sağlanır.
Otlaktan elde edilen et, süt gibi ürünlerin niteliği diğerlerinden daha yüksektir.
Çünkü hayvanlar kapalı, dar alanlarda beslenirse etlerindeki ve sütlerindeki yağ
asitleri damar tıkayıcı niteliğe bürünür, ayrıca bu yağ asitlerinin antioksidan özelliği
kalmaz. Otlakta yaşayan hayvanların etlerinin daha değerli ve lezzetli olmasında bir diğer önemli etmen de, yapay yemlerin sayıları sınırlı otların ve diğer bileşenlerin
karışımından oluşmasına karşın, otlaklardaki ot çeşitliliğinin ve beslenme
yelpazesinin genişliğidir.
Otlakların diğer bir işlevi, çok sayıda bitki, böcek, sürüngen, kanatlı gibi canlılar
için barınma ortamı ve gen bankası olmasıdır. Kimi zaman yaşamı bir iki ayla
sınırlı otların tohumları, otlakta, bütün bir yılı gelecek yılın elverişli koşullarını
bekleyerek geçirir. Çevreciler, otlakların ekonomik değerinin yerine, çevreyle ilgili
anlamını ön plâna alarak, bu alanlara bozkır adını vermişlerdir.
Üzerinde yeterli çalışma yapılmamış olmasına karşın, otlaklardaki mikroorganizma
çeşitliliğinin diğer ortamlarla karşılaştırılamayacak kadar zengin olduğu
kestirilebilir.

Orta ve ağır bünyeli toprakları sever. Hafif bünyeli topraklarda dalları kolay kırılır.
Kireçli topraklarda erikte Fe noksanlığı görülebilir. Eksikliği en sık görülen
bitki besin elementleri azot (N), demir ve bordur.

Kazayağı, Kırlangıç kuyruğu, Otyolar ve Graham pulluğu alttan yırtarak işleyen toprak işleme araçlarıdır.

Keçi ayağı ise karıştırarak işleyen toprak işleme aracıdır.

Bor fazlalığı, Anadolu topraklarında oldukça yaygındır. Pancar, yonca, glayöl, ayçiçeği, bakla ve soğan bora dayanıklı bitkiler olarak bilinir.

Tarımda üst üste aynı bitkinin ekilmesi, bilinen en basit, bir o kadar da yanlış bir uygulamadır. Tarımcı, olanaklar elverdiğince ekim nöbeti adı verilen dönüşümlü ürünleri seçmeli, hatta olabildiğince aynı familyanın bitkilerini üst üste yetiştirmekten de kaçınmalıdır.

Şlempe (Fosfojips) ham fosfattan fosforlu gübre üretimi sırasında açığa çıkan bir üründür. Alkali toprakların iyileştirilmesi amacıyla kullanılabilir. Bir miktar fosfat içermesi gübre değeri sağlarsa da, kimi zaman ağır metaller, radyoaktivite gibi olumsuzluklar görülebilir.

Şlam (Döner Çamuru) şeker pancarının işlenmesi sırasında, ham şerbetin kireç sütü ve karbondioksitle kireçlenip karbonatlanması ve şerbetten ayrılan çamurun süzülmesiyle elde edilir. Kireç ve organik madde kapsamları yüksektir. Toprağın fiziksel özelliklerinin geliştirilmesinin yanı sıra, asit özellikli toprakların kireçlenmesinde kullanılabilir.

Otlaklarımız Cumhuriyet tarihi boyunca 41 milyon hektardan 13 milyon hektara düşmüştür. Bu düşüşte kısmen ağaçlandırmanın payı varsa da, tarım arazisi kazanma, yollar, toprak örtüsünün erozyonla çıplak kayalığa dönüşümü, yerleşim ve endüstri alanları kurulması, baraj gölleri gibi etmenler daha önemlidir.

Özellikle pullukla hep aynı derinlikte sürülen topraklarda işleme derinliğinin altında oluşan ve köklerin ilerlemesini de engelleyen pulluk tabanı, toprağın üzerinde iken anlaşılmaz. Toprağı pulluk işleme derinliğinin altına dek dikine yırtan dipkazan bu katmanı kırar, ayrıca yüzeydeki organik artıkların bir bölümünün toprağa karışmasını sağlar.

Üzüm orta veya suyu bol hafif bünyeli, kireçli, organik maddece zengin topraklardan hoşlanır. Sık rastlanan beslenme sorunları Potasyum (K) ve Mg eksikliğidir.

Bir tarım arazisinde kazı, dolgu yoluyla arazi düzlemesi planlanırken bitki örtüsü yeniden oluşturmak yerine doğal bitki örtüsünün olabildiğince korunmasına gayret edilmelidir.

Alçıtaşı kapsamı yüksek jipsli topraklarda kalsiyum ve sülfat dışındaki pek çok bitki besin elementinin eksikliği ve hemen her zaman organik madde yetersizliği söz konusudur. Jipsli topraklar Kızılırmak yayının içinde ve Konya ovalarında yaygındır.