Mutlaka Gerekli Mikro Bitki Besin Elementleri ve Diğer Önemli Elementler

Mutlaka gerekli “iz elementler” veya “mikro bitki besin elementleri” olarak isimlendirilen bu elementler demir (Fe), mangan (Mn), bor (B), çinko (Zn), bakır (Cu) ve molibden (Mo)’dir.

Demir bitki kökleri tarafından iyonik formda (Fe+2, Fe+3) absorbe edilebildiği gibi karmaşık organik tuzlar (şelat/kileyt) şeklinde de alınabilmektedir.

Toprakta havasız koşulların oluşması durumunda Fe+2’nin çözünürlüğü artar. Özellikle suyla kaplı alanlarda yetişen çeltik bitkisinde toksisiteye neden olabilmektedir.

İlk noksanlık belirtileri genç yapraklarda, en ince damarların bile yeşil ve damarlar arasının sarı renk alması şeklinde kendini gösterir. Noksanlığın ilerleyen aşamalarında ince damarlar da dahil olmak üzere tüm damarlar sararır ve yapraklar klorofilin oluşamaması nedeniyle beyaza dönük renk alır.

Rizosfer: Bitkilerin kökleri ile toprak çözeltisi arasında yoğun etkileşimlerin ve reaksiyonların olduğu alana denir.

Rizosferde pH asit yöne doğru değiştiğinde, bitkiler tarafından Zn alımı artarken, alkali yöne doğru değiştiğinde ise azalır. Ayrıca ZnxP interaksiyonu nedeni ile P’ca zengin topraklarda Zn alımının azaldığı ve bunun sonucunda Zn’un bitkide metabolik işlevlerini yerine getiremediği bilinmektedir.

Tüm canlılar için hayati öneme sahip olan Zn elementi, bitkilerde de çok çeşitli metabolik işlevlere katılmaktadır. Karbonhidrat, protein ve oksin metabolizmasında rol aldığı gibi pek çok enzimin yapısında yer almakta ve aktive etmektedir.

Mangan’ın bitki köklerinin etkileri ile alınabilir forma dönüşmesi aşağıdaki mekanizmalarca açıklanmaktadır;
a) Kök yüzeyindeki H+ iyonları ile toprakta değişebilir formda bulunan Mn yer değiştirebilir.
b) Kök salgılarıyla veya ölü hücre ve dokuların mikrobiyolojik ayrışmalarıyla
c) Mangan oksitlerin indirgenmeleri ile oluşan Mn+2 bitki kökleri tarafından alınabilir

Buğdaygil bitkilerinin Mn hareketliliği çift çenekli bitkilere göre çok daha yüksektir.

Asit tepkimeli topraklarda yetişen bitkilerde görülen Mn toksisitesi kireçleme yapılarak giderilebilir.

Bitkilerde Cu’ın metabolik işlevleri;
a. Canlı yaşamı için temel olan bazı metabolik işlevlerin gerçekleştirilmesinde görevli enzimlerin yapısında bulunur (plastosiyanin, superoksit dismutaz, sitokrom oksidaz, askorbat oksidaz, fenol oksidaz vb)
b. Karbonhidrat, N ve lipid metabolizması üzerine etkilidir.
c. Düşük molekül ağırlığına sahip organik bileşikler ve proteinlerle kompleks
oluşturur.
d. Tohum ve meyve gibi çeşitli oluşumlardaki etkiler.

Bakır elementi noksanlık belirtileri öncelikle bitkinin genç yapraklarında başlamaktadır. Bodur büyüme, genç yaprakların kıvrılıp ölmesi, genç yapraklarda solma noksanlığın en tipik belirtilerindendir. Tahıl ve benzeri bitkilerde kardeşlenmenin gerilemesi, başak ve salkım oluşumlarının görülememesi, bodur büyüme ile birlikte uç yaprak sararmaları görülmektedir. Ayrıca bitkiler çalılaşmış bir görünüm almaktadır. Yaprak uçları beyazlaşır, kıvrılır ve kurur. Hastalıklara karşı dayanıklılık azalır. Meyve ağaçlarında Cu noksanlığı olduğu zaman uç tomurcukların gelişimi azalır, yapraklar küçülür ve “rozet” şeklini alır, meyvelerde ise çatlamalar ve erken dökülmelere rastlanmaktadır.

Bor, mikro bitki besin elementleri içerisinde metal olmayan tek elementtir.

Noksanlığında genç yapraklar kalınlaşır ve koyu yeşil renge dönüşür, yaprak kenarlarında büzülmeler, kıvrılmalar gözlemlenebilir. Noksanlığın ilerleyen aşamalarında büyüme noktaları ölür, tomurcuk, çiçek ve meyve oluşumunda azalmalar olabilir. Yaprak sapları ve gövde kalınlaşır. Çatlak gövdeler meydana gelebilir. Zamk akıtma gibi bozukluklar da ortaya çıkabilir. Yumru köklü bitkilerde de “öz çürüklük” olarak değerlendirilen anomaliler görülebilir.

Özellikle çok yıllık bitkilerde püskürtülerek B uygulanması daha etkili sonuçların alınmasını sağlamaktadır.

Molibden (Mo), 1778 yılında İsveçli kimyacı Carl Wilhelm Scheele tarafından keşfedilmiştir.

Yüksek miktarda Mo içerdiği bilinen çayır mera bitkileri ile beslenen geviş getiren
hayvanlarda rastlanan toksisiteye “Molibdenoziz”  denir.

Bitkilerin nitrat ile beslenmesi ile ilişkili olarak ortaya çıkan Mo noksanlığının etkisi hem büyümeye hem de bitkinin askorbik asit ve klorofil içerikleri üzerine olmaktadır. Böyle durumlarda yapraklarda “kırbaç kuyruk” adı verilen noksanlık belirtileri görülür. 

Genellikle noksanlığın giderilmesinde 0.1-0.5 kg ha-1 Mo uygulaması önerilmektedir.

Yeterli düzeyin üzerinde Ni içeren bitkilerde klorofil sentezi ve yağ metabolizması olumsuz etkilenmekte ve diğer besin elementlerinin alımı da azalmaktadır.

Klor, bitki kökleri ile alındıktan sonra simplast ile iletim borularına taşınır. Simplast: Bir bitkinin
protoplastları, plazmodezmlerle müşterek bir yapı oluşturmasına denir.

Kobalt baklagil bitkileri üzerinde ortak yaşam bulan Rhizobiyum bakterilerinin büyümeleri ve daha fazla N2 fikse etmeleri için önemlidir. B12 vitamini ve koenzim kobalamin üzerine de olumlu etkiye sahip olduğu bilinmektedir.

Bitkiler Se’u yetiştikleri ortamdan genellikle selenat iyonu şeklinde, çok az da selenit olarak almaktadır.