TOPRAK BİLGİSİ VE BİTKİ BESLEME - Deneme Sınavı - 11

Toprak reaksiyonunun azalmasına veya artmasına neden olan etmenlerin, yıllık yağış miktarı, toprağı meydana getiren  materyalin cinsi, ayrışma olayının nitelik ve derecesi, organik maddenin cinsi ve miktarı, yağış sularındaki sızmanın derecesi ile gübreler ve gübreleme olduğu görülür. Bu durumlarda toprakta değişebilir H+ iyonları ile değişebilir bazlar ve özellikle Ca++’ ortamda birikebilir veya azalabilir.

Toprak mikroorganizmaları bitkisel (mikroflora) ve hayvansal (mikrofauna) orijinli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bakteriler, mantarlar, aktinomisetler ve algler bitkisel gruba girer. Protozoalar, nematodlar ve solucanlar ise hayvansal gruba dahildir.

Topraktan N kaybına neden olan faktörler şu şekilde açıklanabilinir.
1. Bitkiler tarafından alınma suretiyle azot kaybı,
2. Yıkanarak azot kaybı,
3. Erozyon ile azot kaybı,
4. Gaz şeklinde azot kaybı

Fosfor Fiksasyonuna Etki Eden Etmenler
1. Kilin cinsi,
2. Tepkime süresi,
3. Gübrenin toprağa verilme şekli,
4. Toprak tepkimesi,
5. Toprak sıcaklığı,
6. Organik madde

Ekim nöbeti uygulamalarında: Azot tüketimi fazla olan kültür bitkileri (kolza, mısır, şekerpancarı, patates, pamuk) ile havanın bağımsız N’unun bağlama yeteneği olan baklagiller (fasulye, nohut, mercimek, fiğ, burçak); Derin köklü kültür bitkileri (yonca, üçgül, kolza, şekerpancarı, pamuk vb.) ile yüzeysel köklü bitkiler (tahıllar); Su tüketimi fazla olan kültür bitkileri (çeltik, mısır, pamuk, şekerpancarı, yonca, yazlık sebzeler) ile su tüketimi daha az olan bitkiler (arpa, buğday, baklagiller, patates); Yetiştirme döneminde yavaş gelişen kültür bitkileriyle hızlı gelişme özelliğinde olan bitkiler; Hasattan sonra bitki kalıntısı fazla olan bitkiler
(baklagil yem bitkileri, tahıllar) ile kalıntısı az olan bitkiler (patates, şeker pancarı, soğan) birbirini izleyerek yetiştirilmelidir.

Toprak verimliliğini etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar genel olarak iklim etmenleri ve toprak etmenleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İklim etmenleri; yağış miktarı, sıcaklık ve ışıktır. Bir toprağın verimli olabilmesi için bitkilerin gereksinimlerini karşılayacak düzeyde su kapsaması gerekir. Toprakta bulunması gerekli su miktarı ya doğal olarak yağış ile ya da yapay olarak sulama ile sağlanır. Sıcaklık toprakta meydana gelen kimyasal tepkimeler ile mikrobiyal etkinliğin hızını artırarak mineralizasyon olayını teşvik eder. Bu olay ile organik bileşikler, inorganik bileşikler haline dönüşür. Işık’ta önemli gelişim etmenlerin den birisidir. Dolaylı olarak sıcaklık ile ilgilidir ve toprak sıcaklığının artmasına neden olmaktadır.

Liebig tarafından ortaya çıkarıldığı için “Liebig Kanunu” denilir ya da "Minimum Kanunu" da denilmektedir. Bu kanuna göre, bir tarla toprağından elde edilecek ürün miktarı, o toprakta en az ya
da minimum miktarda bulunan besin elementine (gelişim faktörü) bağlı olduğunu açıklar.

Minimum Kanunu Liebig tarafından ortaya çıkarıldığı için “Liebig Kanunu” da denilmektedir. Bu kanuna göre, bir tarla toprağından elde edilecek ürün miktarı, o toprakta en az ya da minimum miktarda bulunan besin elementine (gelişim faktörü) bağlı olduğunu açıklar. Bir topraktaki besin elementlerinden birisi, örneğin azot (N) miktarı minimum düzeyde ise, gübreleme ile topraktaki diğer besin elementlerinin miktarları ne kadar arttırılırsa artırılsın, elde edilecek ürün miktarında her hangi bir artış sağlanmayacaktır. Bu örnekte ürün, N miktarı ile sınırlıdır.

Neubauer saksı denemesi yönteminin esası topraktan çok fazla miktarda P ve K sömürme gücünde olan genç bitkilerin bu özelliklerinden yararlanılarak topraktaki alınabilir P ve K miktarını belirlemektir. Az miktar toprak üzerinde çok fazla sayıda bitki yetiştirilmektedir. Bitkilerin çok dallı kök sistemi toprak ile sıkı bir temas sağlar ve kısa sürede topraktaki P ve K sömürülür.

Mitscherlich 20. yy’ın başlarında, gelişim faktörlerinin ürün üzerine olan etkilerini açıklayan Alman bilim adamıdır.

Neubauer Saksı Denemesi Yöntemi Bu yöntemin esası topraktan çok fazla miktarda P ve K sömürme gücünde olan genç bitkilerin bu özelliklerinden yararlanılarak topraktaki alınabilir P ve K miktarını belirlemektir. Az miktar toprak üzerinde çok fazla sayıda bitki yetiştirilmektedir. Bitkilerin çok dallı kök sistemi toprak ile sıkı bir temas sağlar ve kısa sürede topraktaki P ve K sömürülür. Bitki analiz edilir. Bu yöntem saf biyolojik bir yöntem olmayıp, hem kimyasal hem de biyolojiktir. Bu nedenle zamanımızda özellikle K için standart bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Topraktaki alınabilir K tayini için laboratuvarımızda kullanılan bir kimyasal yöntem her hangi bir nedenle başka bir kimyasal yöntem ile değiştirileceği zaman sonuçların güvenilir olması için standart bir yöntem ile karşılaştırılmalıdır. Neubauer Saksı Denemesi K için bir standart yöntemdir. Bu bağlamda kurulacak bir saksı denemesi ve buradan elde edilecek K sonuçları test edilen yeni kimyasal yöntemlerin sonuçlarını karşılaştırmak amacı ile kullanılabilir. Doğal olarak karşılaştırmalar istatistiki güvenirlikte yapılmalıdır.

İzleme tekniği yöntemleri, bir bitki besin elementinin bitki tarafından alınırken; topraktan mı ya da gübreden mi alındığının belirlenmesinde kullanılan en iyi yöntemdir. Ayrıca bitki besin elementlerinin bitkiye alınış hızı, alınma miktarı, bitki bünyesindeki hareketi ve bitkinin hangi bölgesinde biriktiğinin belirlenmesinde de yegane yöntemdir.

Kültür topraklarının verim güçleri ile bu toprakların kolloid madde kapsamları arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Gerçekten toprakta meydana gelen fiziksel ve kimyasal tepkimelerin büyük bölümü kolloid fraksiyonda gerçekleşmektedir. Ayrıca toprakta biyolojik aktiviteyi de birinci derecede toprağın organik kolloid fraksiyonu belirlemektedir. Organik ve inorganik olmak üzere iki gruba ayrılan toprak kolloidlerinin, toprak verimliliği üzerine yaptığı etkileri şu şekilde özetlemek mümkündür: a. Topraktaki bitki besin elementlerini tutarak yıkanmalarına engel olurlar. b. Toprak çözeltisinde bulunan bitki besin elementlerinin konsantrasyonunu düzenleyerek, bitki gelişmesi üzerine herhangi bir toksik etki yapmamasını sağlarlar. c. Toprak tepkimesi üzerine tampon etkisi yaparak biyolojik etkinliği arttırırlar. d. Toprakta granülleşmeyi sağlayarak, fiziksel özellikler üzerine olumlu etkilerde bulunurlar. Bitki besin elementlerinin toprakta tutulması ve zaman içinde bitkilerin gereksinimlerini karşılamak için serbest bırakılması toprak kolloidleri aracılığı ile olmaktadır. Çok geniş yüzey alanına sahip olan toprak kolloidleri negatif elektrik yüküne sahiptir ve positif yüklü iyonları (katyonları) spesifik yüzey aktifliği ile adsorbe eder. (Şekil. 7.2)

Toprak reaksiyonunun toprağın verimliliği bakımından önemli etkileri vardır. Bunlar, a) toprakta bulunan bitki besin elementlerinin erirliklerini ve böylece bitkilerin bu besin elementlerinden faydalanma derecelerini belirleme b)Toprağın biyolojik özelliğini meydana getiren toprak mikroorganizmalarının faaliyetlerini sağlama

Bitkiler gereksinim duydukları besin elementlerinden karbonu (C) karbondioksit (CO2) şeklinde havadan, hidrojen (H) ve oksijeni (O2) de sudan, diğer tüm makro ve mikro elementleri ise topraktan alır.

Potasyum toprağa bitki artıklarıyla, organik ve inorganik gübreler ile verilir. Hayvanların yedikleri yemdeki K büyük bir bölümünü katı ve sıvı dışkılarıyla atarlar. Dolayısı ile ahır gübresi, tavuk gübresi gibi organik gübrelerin toprağa uygulanması ile toprağa K da verilmiş olur.

Çinko noksanlığı, kumlu topraklarda, kireçli topraklarda ve düşük katyon değişim kapasitesi gösteren killi topraklarda görülmektedir. Toprak pH’sı yükseldikçe Zn karbonat’ lar ile güç çözünür ve bitki tarafından alınamayan bileşikleri oluşturmaktadır.

Baklagil olan veya baklagil olmayıp da yeşil aksamı bol olan bazı bitkilerin gelişmelerinin bir döneminde, toprağı düzenlemek amacı ile toprağa gömülmesine Yeşil Gübreleme ve bu maksat için kullanılan bitkilere ise Yeşil Gübre adı verilir. Yeşil gübre bitkileri, toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir. Bunun yanı sıra bünyelerinde bulunan besin elementleri toprağa karıştığı için toprağın kimyasal yapısı da bu uygulamadan olumlu etkilenir. Toprağın Katyon Değişim Kapasitesi (KDK) artar. Yeşil Gübreleme ile erozyon kontrolü, yabancı ot, hastalık ve zararlıların kontrolü de gerçekleştirilmektedir.

Ahır gübresi, büyük veya küçükbaş hayvanların sıvı ve katı dışkılarının nitelikli bir altlıkla beraber alınıp, uygun bir ortamda üstü kapalı, sıvı kaybına müsaade etmeyen zeminde ıslatılarak tabakalar halinde sıkıştırılmasıyla olgunlaştırılmış bir organik gübredir. İçeriğinde bulunan N, P ve K gibi bitki besin elementleri sayesinde toprağı besin maddelerince de zenginleştirir.

Ekim nöbeti veya münavebe, bir bölgede iklim ve toprak özellikleri dikkate alınarak, en yüksek ve kaliteli üretimi sağlamak için farklı kültür bitkilerinin birbirlerini karşılıklı olarak destekleyebilecek ve tamamlayabilecek şekilde ardı ardına yetiştirilmesine denir. Ekim nöbeti uygulamaları; çevrenin korunması ve biyolojik dengenin sağlanması, toprak verimliliğinin artırılması ve toprağın verim gücünün korunması, sağlıklı, kaliteli ve yüksek ürünün alınması için önemlidir.