Yeni Normal Düzende Teknolojik Aile

Modern yaşamın gereği olarak bireyler, internet aracılığıyla kullanılabilen iletişim kanalları yoluyla yeni bağlar kurmaktadır. Olumlu bir durum olarak görünmesine
rağmen bu süreç geleneksel aile bağlarının zayıflayarak çekirdek aile yapısına dönüşmesine ve bireylerin yalnızlaşmasına neden olmaktadır.

Özellikle günümüzde hızla gerçekleşen teknolojik gelişimin ailede yol açtığı köklü değişiklikler, geçmişle kıyaslandığında ebeveyn-çocuk ilişkisi açısından yaşanan değişmelere vurgu yapan dijital ebeveyn(lik) ve dijital çocuk(luk) kavramlarını ortaya çıkarmaktadır.

Bunlar, Geleneksel (Sessiz) Kuşak, Bebek Patlaması Kuşağı, X, Y ve Z kuşaklarıdır. Bunlara ek olarak 2010 yılı ve sonrasında doğanları ifade etmek için Alpha (Alfa) Kuşağı sınıflamaya eklenmiştir.

X kuşağı: X kuşağı, CD’ler ve uzaktan kumanda ile ilk kez tanışan, bilgisayar, cep telefonu, internet ve e-posta gönderme deneyimini yaşayan ilk genç kuşaktır. Bu teknolojiler ile doğuştan itibaren değil de sonradan tanıştığın ve deneyimlediği için “dijital göçmen” olarak da tanımlanırlar.

Dijital Yerli (Digital Native): Dijital teknolojilerin içine doğan ve bu teknolojileri gündelik hayatının içinde etkili olarak kullanan kişidir.

Dijital okuryazarlık aşağıdaki özellikleri içermektedir:
• Kişisel yaşam hedefleri doğrultusunda bilgi ve iletişim teknolojilerinden etkili bir şekilde yararlanmak
• İçerik kaynaklarının eleştirel değerlendirmesini yapmak
• Farklı bilgi kaynaklarından bilginin yapılandırılması ve yönetimi
• Kişisel bilgi arama stratejileri geliştirmek
• Dijital iletişim ortamlarını rahat ve gerekli güvenlik önlemlerini alarak kullanmak.

Ailenin, toplumsal açıdan ve çocuğunu yetiştirmesi açısından sahip olması gereken bazı fonksiyonlar vardır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
• Aile, topluma yeni bireylerin kazandırıldığı yerdir.
• Aile, bireylerin psikolojik ihtiyaçlarının giderildiği bir yapıdır.
• Bireylerin sosyalleşmesini sağlar.
• Bireylerin korunmasını sağlar.
• Bireye iyi bir vatandaş olmanın özellikleri kazandırılır.
• Kültürel ve değerlerle ilgili temel unsurların korunmasına yönelik ilk davranışların edinilmesi sağlanır.
• Çocuğun toplumla olan uyumu, değişimi ve gelişimine destek sağlanır.
• Çocuğa iletişim becerileri kazandırılır.
• Çocuğa eleştirel aklın nasıl kullanacağı öğretilir.

• Diğer bireylerle ilişkilerde kendisinin ve karşı tarafın haklarına yönelik bilgilere sahip olmasını sağlar.
• Çocuklara hukukun üstünlüğü ve hukuk kurallarına uyması gerektiğinin önemi kavratılır.

Family Online Safety Institue (Aile Çevrimiçi Güvenlik Enstitüsü) iyi bir dijital ebeveyn olabilmek için aşağıdaki önerileri sıralamıştır:
1. Çocuklarınızla açık ve doğru bir biçimde iletişim kurun ve konuşurken sakin davranın.
2. Anlamadığınız bir konu varsa bu konu hakkında kendinizi eğitin. Uygulama, oyun, web sayfası gibi ortamları kendiniz deneyin.
3. Çocukların kullandığı cihaz ve içeriklerde ebeveyn denetimlerini kullanın, onların içerik ve zaman sınırlarını belirleyin.
4. Sosyal medya ortamlarında gizlilik ayarlarının kontrolünü yapın.
5. Güvenlik ve kurallar ile ilgili temel kuralları belirleyin ve bu kuralları esnetmemeye özen gösterin.
6. Sosyal medyada çocuklarınızı takip edin ancak bunu gizlice (stalk) yapmayın ve onların paylaşımına sürekli yorum yazmayın.
7. Çocukların çevrim içi alanlarına ve özgürlüklerine saygı gösterin.
8. Çocukların dijital dünyasını keşfederek onlarla deneyimler yaşayın, birlikte vakit geçirin.

9. İyi bir dijital rol model olun. Kendi sınırlarınızı belirleyin, ne zaman ve nerede durmanız gerektiğini bilin.

Stalk: Bir kişinin bir başka kişiyi sosyal medya hesaplarından gizlice araştırması,
gözetlemesi, paylaşımlarını incelemesi demektir.

Teknoloji okuryazarı olan bir bireyin aşağıdaki özelliklere sahip olması beklenir:
• Teknolojinin amacını, ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını bilir.
• Teknolojinin toplumu ve toplumun teknolojiyi nasıl şekillendirdiğini bilir.
• Bir sorunla karşılaştığında ona uygun çözüm yolları geliştirebilir.
• Teknolojinin olumlu ve olumsuz özelliklerini bilir.
• Teknolojik ortamdan öğrendiği bir bilgiyi araştırır, kaynağını öğrenir ve gerekli olan kısmı davranışlarına yansıtır.

• Teknolojik etkinlikleri etkili, uygun ve verimli bir biçimde gerçekleştirir.
• Teknolojik gelişmelerin takipçisi olmalıdır.

Teknolojinin yoğun olarak kullanımı bireylerde, ailesi ve arkadaşlarıyla sosyalleşememe, depresyon, uyku bozuklukları gibi sorunları ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca ekranda geçirilen zamanın çok fazla olması, olumsuz yaşam tarzları da aile yaşamını etkilemektedir. 

FoMo kavramı, huzursuz edecek ya da tüm zamanını alacak şekilde bireyin başkalarının zaten yaptığı, bildiği ya da sahip olduğu bir şeyi habersiz kalıp kaçırma endişesine kapılması olarak tanımlanmaktadır.

Alışveriş uygulamalarının aileler için sunduğu avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Zamandan tasarruf ederek bekleme sırası olmadan alışveriş yapabilme.
• Aynı ürünün farklı uygulamalardan karşılaştırmasını yaparak uygun fiyatlısını bulabilme.
• Farklı ödeme türlerini (kredi kartı, sanal kart, nakit, kapıda ödeme) kullanabilme.
• Kullanıcı deneyim ve yorumları ile ürün değerlendirmesi yapabilme.
• Alınan ürünlerin iadesinin veya değişiminin olması.
• Alınan ürünlerin istenilen adrese teslim edilmesi.
• Uygulama bildirimleri ile indirimleri takip etme ve indirim kuponlarından yararlanma.

Sanal Gerçeklik Uygulamaları: Üç boyutlu grafiklerle dijital dünyanın içine girerek etkileşim sağlanan uygulamalardır. En bilinen sanal gerçeklik uygulamalarından biri artırılmış gerçekliktir ve bu uygulamada gerçek dünyadaki ortamlar, bilgisayar tarafından ses, görüntü, grafik ve GPS verileri kullanılarak zenginleştirilir ve gerçeğe yakın bir görüntü oluşturulur.

Türkiye’de kullanılan ilk 10 uygulama şu şekildedir:
• Youtube
• Instagram
• Whatsapp
• Facebook
• Twitter
• Facebook Messenger
• Pinterest
• Linkedin
• TikTok
• Skype

Paylaşan ebeveynlik (Sharenting): Ebeveynlerin sosyal medyada çocuğuyla ilgili
paylaşımlar yapmasıdır. “Share” ve “parenting” kelimelerinin birleşmesiyle bu kavram ortaya çıkmıştır.

Sosyal medya kullanırken dikkat edilmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir:
• Kişisel bilgiler (kimlik numarası, doğum tarihi, adres vb) paylaşılmamalıdır.

• Profil sayfalarında kişisel bilgilerin herkese açık bir şekilde görünür olmamasına dikkat edilmelidir.
• Paylaşım yapılmadan önce kullanılan uygulamaların gizlilik ve güvenlik ayarları
kontrol edilmelidir.
• Paylaşımlar çoğunlukla özel hayatla ilgili ise tanıdık kişilerin yer aldığı gizli profil
oluşturulabilir.
• Aile bireyleri veya arkadaş çevresi ile ilgili yapılacak paylaşımda onların fikri alınabilir.
• Kişilerin göründüğü fotoğraf ve video paylaşımlarında onların izni alınmalıdır,
• Paylaşılan içeriklerde ayrımcılık yapılmamasına dikkat edilmelidir.
• Bilinmeyen kişi(ler)den gelen mesajlara dikkat edilmelidir.
• Başkalarına ait paylaşımları alıntı yaparken izin alınmalıdır.
• Bilgilerin doğruluğunu kontrol edin. Paylaşılan her bilgi doğru olmayabilir.

Covid-19 salgınında özellikle eğitimin aksamaması için uzaktan eğitime geçilmiş ve farklı uygulamalar ile sürece devam edilmiştir. Google Meet, Zoom, Microsoft Teams vb özellikle uzaktan eğitim süreçlerinde en sık kullanılanlardır. 

Geniş bant teknolojisindeki ilerlemeler ile birlikte sunduğu kolaylıklar ve işlevsel özellikler nedeniyle akıllı telefonlar, günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Yapılan bir araştırmaya göre akıllı telefonların en sık kullanılma amaçları şu şekilde sıralanmıştır:
1. Mesajlaşma (%88)
2. E-posta (%70)
3. Facebook (%62)
4. Kamera (%61)
5. Haber okumak (%58)
6. Çevrimiçi alışveriş (%56)
7. Hava durumunu kontrol etme (%54)
8. WhatsApp (%51)
9. Bankacılık (%45)
10. YouTube’da video izleme (%42)

Alışkanlık döngüsü: Bu döngü oto-pilotta gerçekleşen davranış kalıplarının oluşmasında beynin rolünü açıklayan çok önemli bir mekanizmadır. 1990’lı yılların başından itibaren çeşitli canlılarda yapılan nörolojik ve anatomik çalışmalarda, sinaptik bağlantıların incelenmesi vasıtasıyla dopamin ile harekete geçen getirici sinirler (aferent) vasıtasıyla korteks altı döngülerin davranışları ve alışkanlıkları etkilediği ortaya konulmuştur. Döngü, bir işaretin beyni tetiklemesiyle başlar, ardından belirli bir rutin gerçekleştirilir, rutinin sonunda beyin bir ödül sezmişse dopamin hormonu salgılanır. Bu sürecin aralıksız yinelenmesi rutinin bir alışkanlık döngüsüne girmesini beraberinde getirmektedir.