Yeni Normal Düzende Aile İçi İletişim

Aile kurumu tarih boyunca çeşitli süreçlerden geçmiştir. Bunun nedeni, toplumda yaşanan her dönüm noktasının aile kurumunu ve aile içi iletişimi etkilemesidir. Bununla birlikte aile yapısında yaşanan bu değişimlerin kültüre yansıması ile sürekli devinimsel bir dönüşüm de kaçınılmaz olmaktadır. Örneğin, tarihte ilk görülen aileler klan ailelerken, sonrasında anaerkil ve ataerkil aileler görülmüştür. Her birimde otoriteye sahip olan aile üyesine göre aile içi iletişim de farklı şekillerde gelişmiştir.

Aile içi iletişim özellikle endüstrileşme öncesi geniş aile yapısından endüstrileşme sonrası çekirdek aile yapısına geçilmesiyle en belirgin değişiklikleri yaşamıştır. Bunun temel nedeni eski dönemlerde geleneksel geniş aile, aynı zamanda bir üretim birimi olma özelliği taşımaktayken, endüstrileşme sonrası oluşan çekirdek aile, tüketim birimi konumuna gelmiştir. Modern çağın endüstri düzeninde görülen sosyal hareketlilik, para piyasası, piyasa için üretim, kitle hâlindeki seri üretim, iş bölümü, uzmanlaşma gibi gelişmeler büyük ailenin fonksiyonlarını zamanla üstlenmeye başlamıştır. Aynı zamanda kadının iş hayatına geçişi, kadın-erkek eşitliği düşünceleri, hürriyetler, demokrasi, insan hakları olguları aile içi iletişimi eşitlikçi bir boyuta taşımıştır.

Çağdaş endüstriyel toplumda anne ve babalar çalışmak durumunda kaldıklarından aile üyeleri gün boyu evden uzak olmakta ancak akşamları bir araya gelebilmektedir. Eşler de
birbirlerini daha az görebilmekte, daha az birlikte olabilmekte, buna karşın sosyal ve profesyonel hayatlarındaki bireylerle olan ilişkileri daha fazla olmaktadır. Aynı şekilde çocuklar da bütün günü okulda geçirdiği için annelerinden ve babalarından uzak olmaktadır. Çocukların zamanlarını annelerinden çok öğretmenleriyle veya arkadaşlarıyla geçirmeleri nedeniyle çocuğun bu gruplarla olan ilişkisi yoğunlaşmaktadır (Acat, 2012). Bu nedenlerle aile içi iletişimin zayıflaması veya kopması söz konusu olabilmektedir. Endüstri toplumlarında aile içi ilişkilerin zayıflamasıyla beraber sosyal grupların etkileri yoğunlaşmış ve fazlalaşmıştır. Böylece aile içi iletişimde ciddi çatışmalar ortaya çıkmıştır.

2000’li yıllarda iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişme ve iletişimin evrenselleşmesi ile aile içi iletişim çok fazla dış etkiye maruz kalan bir noktaya gelerek aile bireylerinin ortak yaşam deneyimlerinin azalmasına neden olmuştur. Teknolojinin günlük yaşamın değişmez bir unsuru hâline gelmesi ile aile içi iletişim yerine aile üyelerinin bireysel iletişim alanları ön plana çıkmıştır.

Son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerindeki dönüşümlere paralel olarak aile içi iletişim yerine bireysel iletişim alanları ön plana çıkmaktadır. Bu durumun toplumda kendini yoğun şekilde hissettirdiği bir dönemde covid-19 pandemi süreci ile karantinalar yaşanmış, ortak kaygıların yanı sıra çocukların eğitimlerini uzaktan eğitim ile evden sürdürmek zorunda kalmaları, ebeveynlerin ise profesyonel yaşamlarına zorunlu olarak ev ortamında devam etme durumları, aile içi iletişimi ve önemini yeniden gündeme getirmiştir. Bu süreçte bazen çatışmalarla da olsa aile içi iletişim yeniden nicelik kazanmıştır. Bu noktadan sonra önemli olan ise niceliği mecburi sebeplerle de olsa artmış olan aile içi iletişimin niteliğini de arttırarak sağlıklı aile içi iletişim süreçlerini oluşturmaktır.

Aile, hukuki olarak varlığı kabul edilen ve bireyleri arasında kan bağı temel alınarak tanımlanan bir topluluktur.

Kelime anlamı olarak ise evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birliktir.

Hukuki tanımının ve kelime anlamının yanı sıra tüm kültürlerde, toplumun ve sosyal yaşamın temel ve önemli yapı taşlarından biri olarak görülen en küçük topluluktur.

İletişim en genel tanımıyla duygu, düşünce ve bilginin farklı yollarla aktarılması anlamına gelmektedir. Bunun yanında kelime kökenine bakıldığında latince “communis” yani “paylaşmak” anlamına geldiği görülmektedir. Ayrıca yine latince kökenini etkileyen “com” ve “unio” kelimeleri “ile beraber” ve “birlik” anlamlarını taşımaktadır. Bu bağlamda
iletişim kişilerin, kendisiyle, çevresindeki kişilerle ve üyesi olduğu gruplarla duygu, düşünce ve bilgilerini paylaşarak topluluk oluşturmaları şeklinde anlamlandırılabilmektedir.

Aile içi iletişim; aile üyelerinin birbirlerine sözel ve sözel olmayan davranışları ile verdikleri tepkiler ve mesajlardır.

Aile içi iletişim temelde kişilerarası iletişim süreci kapsamındadır. Ancak aile üyelerinin birbirlerini yakından tanımaları, daha derinlikli ilişkiler kurmaları, daha yoğun duygular yaşamaları
sebebiyle aile içi iletişime farklı bir açıdan bakılmaktadır. Genel kişilerarası iletişim tanımlarından farklı olarak, içinde benlik durumunu belirleyici nitelikte olan kişi içi iletişimi de içeren aile içi iletişim; birbirlerine karşı rolleri ve maskelerini bir kenara bırakmış, doğrudan benlikleri arasında iletişim kuran tarafların gerçekleştirdiği kişiler arası iletişim olarak tanımlamaktadır (Güven, 2013:17).

İletişim bağlamına göre, kişi içi iletişim, kişiler arası iletişim, grup iletişimi ve kitle iletişimi olarak 4 ana biçimde incelenmektedir.

Kişinin kendisiyle iletişim hâlinde olmasına kişi içi iletişim denmektedir. Bir insanın düşünmesi, duygulanması, kişisel ihtiyaçlarının farkına varması, iç gözlem yapması, ya da kendine sorular sorarak bunlara yanıtlar üretmesi kişi içi iletişime verilebilecek örneklerdir (Karadoğan Doruk, 2017).

Kişilerarası iletişim tam bir iletişim olgusu ve sürecinin yer aldığı, en az iki kişi arasında gerçekleşen geri bildirimlerle beslenen iletişimdir (Aziz, 2008).

Grup iletişimi ortak amaç ve hedefi olan insanların hedeflerine ulaşmak için birbirleriyle etkileşimli, birbirlerinin farkında olan üç ya da daha fazla kişinin katıldığı seçilebilir ve ayırt edilebilir nitelikteki çoğul iletişim türüne denir (Çamdereli, 2008). Grup içi ve gruplar arası iletişim olarak ikiye ayrılır. Bu iletişim türüne örnek olarak eğitim kurumlarında sınıf içinde yapılan eğitimdeki iletişim türü verilebilir. Ayrıca, özellikle yeni normalde
sıklıkla karşılaşılan iletişim teknolojileri ile sağlanan web konferans, görüntülü görüşme, uzaktan eğitim göz önüne alınırsa grup içi aracılanmış iletişimle çok sık karşılaşılmaktadır.

Televizyon, gazeteler, duvar panoları veya internet gibi bir kitlesel araçla aracılanmış belli bir hedef doğrultusunda üretilen mesajların geniş insan topluluklarına iletilmesi ve bu insanlar tarafından yorumlanması sürecine kitle iletişimi adı verilir (Mutlu, 1994).

Aile içi iletişim, bireyler arasında anlamların ortak paylaşımı olup bu anlam paylaşımı sözlü ve sözsüz iletişim olarak iki şekilde gerçekleşmektedir.

Sözlü iletişim duygu, düşünce ve bilgilerin sözlerle aktarıldığı ve en etkili olduğu kabul edilen iletişim türüdür (Güngör, 2011). Sözlü iletişim, sembollerin
oluşturduğu dilin kullanıldığı, kaynak ve hedef arasındaki iletişimin her türünü kapsamaktadır. Yüz yüze olabildiği gibi, iletişim teknolojilerini kullanarak da gerçekleşebilir.

Sözlü iletişimler “dil ve dil-ötesi” olmak üzere iki alt sınıfa ayrılmaktadır. İnsanların karşılıklı konuşmaları “dille iletişim” kabul edilir. Dille iletişimde kişiler, ürettikleri bilgileri birbirlerine ileterek anlamlandırırlar ve sözlü iletişimi gerçekleştirirler. Dil-ötesi iletişim ise, sesin niteliği ile ilgilidir. Sesin tonu ve sesin hızı, şiddeti, hangi kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar vb özellikler, dil-ötesi iletişim sayılır ve sözlü iletişimin tamamlayıcı unsurlarındandır. Dille iletişimde kişilerin “ne söyledikleri”, dil ötesi iletişimde ise, “nasıl söyledikleri” önemlidir. Öyleyse sözlü iletişimde dilsel ögeler kadar dil-ötesi ögeler de etkilidir sonucuna varılır.

Sözsüz iletişim sözcüklere dayalı olmadan dili kullanmaksızın bilgi aktarma yollarını kapsar. Aynı dil ötesi iletişimin sözlü iletişimi desteklediği gibi sözsüz iletişim unsurları da sözlü iletişimi destekler, hatta bazen kendi başına iletişim unsuru olabilir. Beden dili, jest ve mimikler, bedensel temas ve duruş, mekân kullanımı, araç kullanımı, kıyafet seçimi, kişisel bakım sözsüz iletişim unsurlarıdır. Bunların yanında görsel sembollerden oluşarak bir anlam oluşturan emojiler de 21. yüzyılın sözsüz iletişim unsurları arasında görülmektedir.

Sözsüz iletişimin duyguları ifade etme, kişiler arası tutumların iletilmesini sağlama, sözlü iletişimi destekleme ve tamamlama, zıtlık oluşturma, tekrarlama, yerine geçme, vurgulama, kimlik tanımlama, ritüelleri yerine getirme işlevleri bulunmaktadır. Tüm bu işlevlerin içinde özellikle, sözsüz iletişimde duyguları dolaysız ve etkili bir biçimde ifade etme olanağı olduğu için sözsüz iletişim doğru anlamlandırılabiliyorsa hem çok etkili hem de çok önemlidir.

Aile içi iletişim eşler arası iletişim, ebeveyn ve çocuklar arası iletişim, kardeşler arası iletişim, kuşaklar arası (yetişkin - yaşlı) iletişim olarak farklı boyutlara sahiptir.

Aile birimi de iletişim süreci gibi dinamik bir yapıya sahip olduğu için aile birliği, kurulduktan sonra zaman içinde çeşitli evrelerden geçer. Bu süreçler aile yaşam döngüsü olarak adlandırılır ve sekiz evreden oluşmaktadır. Bunlar:

1. Evlenme

2. Çocuk sahibi olma

3. Okul öncesi dönem

4. Okul çağı

5. Ergenlik

6. Çocukların büyümesi

7. Orta yaşlı ebeveynler

8. Aile bireylerinin yaşlanması

Enformasyon toplumu, bilginin en temel ürün, en değerli kaynak olduğu, iş gücünün önemli bir bölümünün enformasyon endüstrisinde çalışanlardan meydana
geldiği toplum modelidir.