Yeni Normal Düzende Aile ve Sağlık

Aile öncelikle evrensel bir kavramdır. Dünyadaki her toplumda gözlenmektedir. Aile, insan türünün devamlılığını sağlama ve tüm toplumların yapıtaşı olması sebebiyle temel toplumsal yapı olarak bilinir. Aile üyeleri birbirini sever, kollar, birbirlerine yakınlık gösterir, problemlerin üstünü örtmek yerine birlikte çözmeye çalışırlar. Küçüklerin ve büyüklerin sağlığını koruma, okul çağındaki çocukların eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılama, beslenme ihtiyaçlarını karşılama, duygusal destek verme ailenin temel fonksiyonları arasında yer alır.

- Fiziksel Sağlık ve Yeterlilik

- Etkili ve Sağlıklı İletişim

Sağlıklı bir bedene sahip aile fertleri aile ve toplum yaşamına daha fazla katılabilecek, yaşam kalitesini arttırarak hayattan zevk alabilecektir. Bu nedenle aile fertlerinde ortaya çıkabilecek her türlü fiziksel rahatsızlık ve hastalık üzerinde önemle durulmalı, gerekli görülen her durumda tıbbi yardım istenmelidir.
Sağlıklı bir bedene sahip olabilmek için de yeterli ve dengeli beslenilmeli, zararlı alışkanlıklardan kaçınılmalıdır. 

Sağlıklı bir ailede iletişim en önemli unsurlardan biridir.  Açık iletişim kuramayan aile bireylerinin bulunduğu bir yapıda aile sağlığından bahsetmek imkansızdır. Birey kavramını iyi anlayan ve bu yönde sınırlarını tanımlamış aile bireyleri arasında kaliteli bir iletişimin olduğu, bu durumun çocuklara olumlu şekilde yansıdığı birçok araştırmanın sonucu olarak ortaya konmuştur. İletişim, sorunları çözebilmek adına en önemli basamaktır ve çocuklar da sorunlarını çözebilmek için aile içi iletişimden faydalandırılmalıdır, iletişimde söz sahibi olmalıdır. Akademik başarılarına ve sosyal birey olma düzeylerine olumlu yansıyan bu durum sağlıklı bir aile yapısını işaret eder. 

Fizyoloji, insan bedenini oluşturan hücrelerin, dokuların, organların ve sistemlerin normal-sağlıklı işleyişini inceleyen bilim dalıdır. Yani, hastalıklara çok detaylı değinmeden insan bedenindeki yapıların sağlıklı durumlarını ele alır.

Dünya Sağlık Örgütü sağlığı “sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hali” olması şeklinde tanımlamaktadır.

Sağlığı etkileyen faktörler şu başlıklar altında toplanabilir:

a. Biyolojik ve fiziksel faktörler
b. Davranışsal faktörler
c. Çevresel faktörler
d. Sosyal ve ekonomik faktörler

Genetik özellikler, yaş, cinsiyeti ırk, anneden yavrusuna geçen bağışıklık bu madde altında ele alınabilir.

Bireylerin kötü alışkanlıklarının olması (uyutucu-uyuşturucu madde kullanımı, tütün ürünleri tüketimi, aşırı alkol kullanımı, vb.), düzenli egzersiz yapmamaları, sağlıksız ve düzensiz beslenmeleri sağlığı olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca hasta olduktan sonra devam edilen bu tür davranışlar da sağlığın daha da bozulmasına ve hastalığın ilerlemesine yol açar.

Kişinin içinde bulunduğu yakın çevresi, yaşadığı bölge ve iklimsel koşullar da sağılığı önemli ölçüde etkiler. Çeşitli hastalıklar bazı coğrafi bölgelerde daha sık görülmektedir.

Bireylerin bulundukları, yaşadıkları ya da sürekli etkileşim altında bulundukları çevrelerinde (işyeri, okul, hastane vb.) kişilerin sağlıklı sosyalleşmesi için projeler ve etkinlikler yapılmalıdır. Bu tür etkileşimler bireylerde algı değişikliğine yol açacak, kişilerde tutum ve davranış değişiklikleri oluşturacaktır.

Toplumu oluşturan çocuk, genç, yaşlılara yönelik olarak sağlığın teşviki yönünde eğitimler verilebilir, projeler yapılabilir.

İnsanların sıklıkla bulunduğu alanlarda sağlığın teşviki yönünde eğitimler verilebilir, projeler yapılabilir. 

• Sağlıklı Beslenme
• Spor teşviki ve egzersiz yapma sıklığının artışı
• Zararlı alışkanlıklara karşı mücadele etme ve bunlardan kurtulma
• Bulaşıcı hastalıklar konusunda bilgilendirme
• Aile planlaması, üreme sağlığı eğitimleri
• Hijyeni
• Çevre sağlığı
• Ruh sağlığı
• Kişisel gelişim
• Bireye ve topluma saygı

Dünya Sağlık Örgütünün tanımına göre; fiziksel, akılsal ve sosyal tam bir iyilik hâlinin yokluğuna “hastalık” denilmektedir.

Aile sağlığı aileyi oluşturan bireylerin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden iyi olmasıdır. 

Sağlıklı aile yapısı düşünüldüğünde aileyi oluşturan bireylerin fiziksel olarak kapasitelerini tam kullanabildiği, sosyal ve ruhsal açıdan mutlu olabildiği, görev ve sorumluluklarını yerine getirebildiği, birbirlerini desteledikleri ortam akla gelmelidir. Aile içerinde dayanışma, birliktelik, sevgi, saygı sağlıklı aile yapısının olmazsa olmaz kurallarındandır. Sağlıklı aile yapısının oluşabilmesi için de bireylerin temel ihtiyaçlarının (yemek, barınma, vb.), ekonomik gereksinimlerinin ve eğitimlerinin karşılanması gerekir. 

a. Temel Sağlık Bilgisi eğitimi ve çocuklarda sık görülen hastalıklar
b. İnsan beden yapısı ve gelişim süreci
c. Aile içi ve toplumsal iletişimin nasıl olması gerektiği
d. Aile içi ve dışından gelebilecek şiddet unsurlarının neler olduğu
e. Doğru fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimin nasıl olması gerektiği
f. Cinsel ve üreme sağlığı
g. Yaşlandıkça ortaya çıkan fiziksel, ruhsal ve sosyal gerileme süreçleri
h. Egzersiz, dengeli ve sağlıklı beslenme
ı. Kötü alışkanlıklardan uzak durma
i. Sık rastlanılan hastalıklar
j. Koruyucu sağlık hizmetleri

Göz içi basıncının sıklıkla yükselmesi nedeniyle görme sinirinin zarar görmesidir. Basınç artışına bağlı olduğu için halk arasında göz tansiyonu olarak da bilinir. 

Genellikle kırmızı, yeşil ve mavi renklerden bir ya da daha fazlasını ayırt edememeyle ortaya çıkan kalıtsal bir rahatsızlıktır. Daha az görülen renk körlüğü hastalığında ise hasta sadece siyah beyaz görür.

Genetik, hamilelik döneminde geçirilen rahatsızlıklar, yüksek düzeyde görme bozukluğu olanlar, korneanın saydamlaşması gibi durumlara bağlı olarak gözlerin aynı hizada olmaması ve farklı yönlere bakması durumuna şaşılık denir.

Viral, bakteriyel enfeksiyonlar, alerjik rahatsızlıklar ve reaksiyonlar, ilaç, yabancı cisim, toz ya da kimyasal maddelere karşı gözde meydana gelen reaksiyonlar, gözyaşı azlığı gibi etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. 

Beyin zarlarının (meninks) iltihaplanmasıdır. En yaygın belirtileri ateş, bulantı, kusma, huzursuzluk, bilinç bulanıklığı, baş ağrısı ve ense sertliği, ışığa, sese tahammül edememedir.

Toplumda sık rastlanan bir hastalık olan farenjit ateş, boğaz ağrısı, halsizlik gibi belirtilerle kendini gösterir

Soluduğumuz havayı nemlendirerek ısıtan burun içindeki hava dolu boşluklara “sinüs” adı verilir. Sinüzit, mukoza ile kaplı bu boşlukları örten tabakaların enfeksiyonudur. Burun tıkanıklığı, baş ağrısı, burun akıntısı, ateş, öksürük, göz çevresinde şişlik, geniz akıntısı, yüz ağrısı, ağız kokusu, kulaklarda dolgunluk hissi, koku duyunda azalma belirtileri arasındadır.

KOAH, diyabet, kalp hastalığı ve böbrek yetmezliği gibi kronik hastalığı olanlar; küçük çocuklar, hamileler ve yaşlılar için zatürre oldukça tehlikelidir. 

Corynebacterium diphtheriae adlı mikroorganizmanın neden olduğu tipik soğuk algınlığı belirtileri göstererek başlayan, boğazın arkasını kaplayan gri renkli bir enfeksiyon halini almasıyla devam eden boğaz, burun, göz ve deriye yerleşmenin tamamlanmasıyla ortaya çıkan ciddi sonuçlara ve hatta ölümlere yol açabilen bir hastalıktır.

Şeker hastalığının 2 tipi vardır.
Tip 1: Özellikle çocuklarda gözlenir. Pankreasta insülin üretiminin yetersiz olması veya hiç olmamasından kaynaklanır.
Tip 2: Hücrelerin kan şekerini düzenleyen insülin hormonuna karşı duyarsızlaşmasından kaynaklanır.

Hepatitler virüs tipine bağlı olarak Hepatit A, Hepatit B, Hepatit C, Hepatit D, Hepatit E olarak ortaya çıkar. 

• Hepatit A: Hastalık çoğunlukla dışkı ile kirlenmiş virüs içeren su ve gıda tüketiminden, ve güvenli olmayan cinsel ilişkiden kaynaklanır. Hepatit A enfeksiyonu virüsün yiyecek, su ve çevreye bulaşmasının önleyerek ya da aşılanma ile önlenebilir.
• Hepatit B: Hepatit B virüsünün neden olduğu, bulaşıcı bir hastalıktır. Kan yoluyla, tıbbi ve cerrahi aletlerden, anneden bebeğe doğum sırasında, ortak kullanılan bireysel temizlik eşyalarından (tıraş bıçağı, diş fırçası gibi) ve güvenli olmayan cinsel ilişkiden kaynaklanır. Hepatit B virüs enfeksiyonlarından korunmanın en etkin yolu aşılamadır.
• Hepatit C: Hepatit C virüsünün neden olduğu karaciğer iltihabıdır. Enfekte olmuş kan ürünlerinden, ortak enjektör kullanımından, dövme, piercing gibi kozmetik amaçlı vücut delici işlemlerin steril olmayan koşullarda yapılması, açık yaralardan, anneden bebeğe güvensiz cinsel yolla geçiş bulaşabilir. Hepatit C den korunmak için geliştirilmiş bilinen aşı ve yoktur. En önemli koruma bulaş yollarını önlemektir.
• Hepatit D: Etkeni ise defektif bir virus olan Hepatit Delta Virüsüdür. Özellikle enjeksiyonlarda ve kan transfüzyonu ile bulaşmaktadır. Korunmada özgül aşısı yoktur;
• Hepatit E: Hepatit E virüsünün neden olduğu karaciğer iltihabi karaciğer hastalığıdır. Hepatit E virüsü dışkının bulaştığı yiyecek, içecekler, pişmemiş veya az pişmiş hayvansal ürünlerin yenilmesiyle bulaşabilir. Korunmak için geliştirilmiş bilinen aşı ve yoktur. En önemli koruma bulaş yollarını önlemektir.

a. Bilgiye ulaşma,
b. Bilgiyi anlama
c. Bilgiyi kullanma

Temel/Fonksiyonel sağlık okuryazarlığı, genellikle bireysel yarar sağlayan, sağlık risklerinin hesaplanabildiği ve sağlık hizmetlerinin nasıl kullanılacağının bilincinde olunduğu düzeydir. Geleneksel ve temel sağlık eğitimi bu düzey için yeterlidir. Toplumsallıktan ziyade bireye yöneliktir. 

İletişimsel/İnteraktif sağlık okuryazarlığı bireysel yarar sağlayan, insanların değişken sağlık koşullarına uygun bilgilerini kullanabildiği ve sağlık aktivitelerinde yer alabildiği düzeydir. Temel/fonksiyonel okuryazarlıktan daha ileri bir seviyedir.

Eleştirel/kritik sağlık okuryazarlığı hem kişisel hem toplumsal yarar sağlar. Eleştirel düşünce becerisi, bilişsel ve sosyal becerilere sahip olmak önkoşuldur. Kişinin edindiği sağlık bilgilerini bu beceriler ile eleştirel olarak değerlendirebildiği, sağlığın sosyal ve ekonomik koşullarına göre davranabildiği, sağlığın politik ve ekonomik boyutlarını anlayabildiği ve tüm bu bilgileri yorumlayabildiği düzeydir. 

a. Kendi sağlıkları ile ilgili temel bilgilerde eksiklikleri olduğu
b. Önleyici ve koruyucu sağlık hizmetlerini bilmedikleri
c. Örf, gelenek ve duyumlara göre hareket ederek bazı konularda tıbbi tavsiyelere uymadığı
d. Kronik hastalığı yönetmede ve baş etmede yetersiz kaldıkları
e. Sağlık sistemine ulaşmada (randevu almadan doktora ulaşımına kadar) sıkıntı yaşadıkları
f. Sıkıntılarını ve rahatsızlıklarını anlatmada çekinceler yaşadıkları
g. Hastalıklarına geç tanı konması ve tıbbi tedaviye geç kaldıkları,
h. Doktorun hastalıkla ilgili verdiği bilgileri anlamadıkları
i. Tıbbi bilgisi olmadığı için hastalıkla ilgili gerekli soruları soramadıkları
j. İlaç kullanma talimatlarını anlamadıkları, yanlış kullandıkları
k. Kendilerine verilen formları eksik ve yanlış doldurdukları
l. Tıbbi öneri ve tedaviye bağlı kalmadıkları
m. Hasta yakınlarını ya da bakıcılarını zor bıraktıkları gibi durumlarla karşılaşmaktadırlar.

Bu uygulamalarla birlikte;
a. Hasta insanların tıbbi bilgilere ulaşma kolaylığı
b. Sağlıklı insanların sağlıkla ilgili farkındalıkları
c. Hasta doktor iletişim düzeyi
d. Bağımsız yaşama yeterliliği
e. Tıbbi verilere zaman ve mesafe tanımadan ulaşma kolaylığı
f. Randevu alma kolaylığı artmıştır.

a. e-Nabız
b. Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MHRS),
c. Formda Kal Türkiye
d. Korona önlem
e. HES dir.

a. Hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak
b. Yaşamsal fonksiyonların sürmesini sağlamak
c. Durumun kötüye gitmesini engellemek
d. İyileştirmeyi kolaylaştırmak

a. Yarı oturur pozisyon: Kişilerin göğüs bölgesinde bir yaralanma, acı, ağrı varsa, kalp krizi belirtileri ya da solunum ile ilgili problemlerde verilmesi gereken pozisyondur.
b. Şok pozisyonu: Bayılma, kanama ve şok bulgularında (beden renginin solması, beden ısısının düşmesi, nabzın hızlanması, solunumun hızlanması, vb.) verilmesi gereken pozisyondur. Kişi sırtüstü yatırılır, ayakları 30 cm yukarı kaldırılır.
c. Koma pozisyonu: Kişilere şok ya da yarı oturur pozisyon vermek gerekmiyorsa geri kalan kişilere yarı yan yatar pozisyon olan koma pozisyonu verilir.

İç kanamalarda ilkyardımcının yapması gereken kişiye şok pozisyonu vermektir. İç kanama geçiren kişi tespit edildiğinde (nabzı hızlı, solunum hızlı, beden soğuk, solgun, görünürde kanaması varsa) yaralı kişi sırtüstü yatırılarak ayakları 30 cm yukarı kaldırılır. 112 acil servis gelinceye kadar yanından ayrılınmaz.

Beyne giden kan akımında meydana gelen geçici azalmalar kişide baygınlığa yol açar. Altında çok ciddi bir neden yoksa bayılan kişi yerçekimi ile aynı hizaya geleceği için bir süre kan akımının beyne yönlenmesine bağlı olarak ayılacaktır. Bayılan kişiye bu nedenle şok pozisyonu vermek gerekir. Şok pozisyonu (ayakları 30 cm yukarı kaldırılması) ile beyne giden kan akımı artar.

Bebeklerde ve çocuklarda tehlikeli bir durum olan ateşe bağlı havalelerde öncelikle hastanın üzerindeki kıyafetler çıkarılır, ateş düşmüyorsa ılık bir duş aldırılır, yine düşmüyorsa 112 acil servis aranmalı ya da en yakın sağlık kuruluşuna gidilmelidir.