TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Yeniçeri ocağının kaldırılması, klasik zümre sisteminin işleyişini bozmuş; esnaf ve ulema zümreleri, hem sayıca hem de nitelik bakımından değişimler yaşamıştır.Böylece klasik Osmanlı sosyal katmanlaşması değişerek yeni bir toplum modelini meydana çıkarmıştır. Bu değişimlerin aynı zamanda çöküş ve dağılış dönemine denk gelmesi çeşitli travmaları da beraberinde getirmiştir. Eski zümre ve tabakaların kendi konumlarını korumaya yönelik hâl ve tutumları, merkezî bürokratik elit tarafından devleti kurtarma gayesiyle ortaya konan yeni dayanışmacı ve sosyal modeli tehdit eden ayrılıkçı tutumlar olarak görülmüştür. Böylece devleti yöneten “kurtarıcı” bürokrasi karşısında tüm zümrelerin önemsiz ve aynı zamanda üstesinden gelinmesi gereken yapılar olarak görülmesi söz konusu olmuştur.

Türkiye’de sınıflar ve tabakalaşma üzerine yapılan ampirik çalışmalarda üç tarihe vurgu yapılmaktadır. Bunlardan birincisi 1950’dir. Bu tarihte Türkiye’de büyük bir sanayileşme ve kentleşme başlamış dolayısıyla geleneksel sosyal yapı ve sınıflar değişmeye başlamıştır.

Türkiye’de tabakalaşma konusu ile ilgili bilinen ampirik ilk çalışmayı yapan Behice Boran’dır. Marksist bir sosyal bilimci olan Boran’a göre toplumsal tabakalaşma, doğayı işleme biçimine bağlı olarak şekillenir. Ona göre iş bölümündeki artışla toplumdaki işlerin sayısı çoğalacak ve bu işler, nitelik bakımından birbirinden ayrılacaktır. Böylece her bir işi gören ayrı meslek grupları ortaya çıkmaktadır. Boran, tabakalaşmayı, sosyal analizin merkezine koymaktadır. Ona göre Türkiye toplumu, köylülüğe dayanan sosyal zümreden mülkiyete dayalı sınıf tabakalaşma modeline geçiş yaşamaktadır.

1980’lerde başlayan ve 2000 sonrasında artan küresel entegrasyon ve liberalleşme ile devletin iktisadi konumunda yaşanan değişimle tabakalaşmada da ciddi farklılaşmalar oluşturmuştur. Bu süreçte iktisadi sistemdeki değişimler özellikle orta sınıfların dönüşümü üzerinden sosyal yapıya yansımıştır.

1980 sonrasında uygulanan iktisadi politikalar ve değişen devlet yapısı dolayısıyla, evvela önceki dönemin ana tabakaları olan orta sınıfın ve işçi sınıfının yapısında önemli değişimler gerçekleşmiştir. Bu değişimler, ağırlıklı olarak bu sınıfların parçalanmasına ve yeni sınıfların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu parçalanma ile orta sınıf ile proletarya arasındaki bir konumda prekarya, orta sınıf ile burjuvazi arasında bilgi işçileri ve küresel yönetici elit, işçi sınıfının altında sınıf-altı ortaya çıkmıştır.

Orta sınıfın parçalanması neticesinde çeşitli ara katmanlar veya yeni sınıflar ortaya çıkmıştır. Bu dönüşümü prekarizasyon (belirsizleşme) olarak adlandıran Guy Standing (2014) ortaya çıkan bu yeni sınıfın siyasallaşması ile yeni sosyal hareketler arasında bir bağlantı olduğunu belirtmektedir.

Sklair’e göre ulusötesi kapitalist sınıfın dört kesimi bulunmaktadır: Ulusötesi şirketlerin sahipleri ve kontrol edenler ve bunların ilişkili oldukları yereller, Küreselleştirici bürokratlar ve siyasetçiler, Küreselleştirici profesyoneller, Tüketimci elitler (tacirler ve medya)

Küresel üretim ve yönetim düzeninin değişimi ile ortaya çıkan bir başka grup ise zaman zaman “altın yakalılar” olarak da adlandırılan “bilgi işçileri”dir.

Hizmet sektörü aslında bünyesinde yeni çağın bilgi toplumunun mesleklerini barındırdığı gibi ulaştırma, konaklama, yeme-içme ve büro hizmetleri gibi alanları da barındırmaktadır. Türkiye’de hizmetler sektöründeki istihdamın bu alanlarda yoğunlaşması söz konusudur. Dolayısıyla hizmetler sektörünün öne çıkması yeni çağın mesleklerinin öne çıkması anlamına gelmemektedir.

Kent burjuvazisi; orta-büyük burjuvazi/işveren, marjinaller; küçük burjuvazi/işveren, ve esnaf/marjinaller, kentsel işçi sınıfı; niteliksiz hizmet işçisi, mavi yakalı işçi ve işsizlerdir.