TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

18. yüzyılda imparatorluğun sınırlarının daralmaya başlaması ile etnik ve siyasi çeşitliliğin ve katmanlaşmanın bir unsuru olan özerk yapıların sayısı azalmaya başlamıştır. Akabinde başlayan modernleşme girişimleri, bürokratik merkezî bir devlet oluşturma girişimi ile dinlere, etnisitelere ve daha önemlisi mesleklere dayalı sosyal katmanlaşmayı kaldırarak vatandaşlık kimliği çerçevesinde bir homojenlik sağlamaya çalışmıştır. Bu girişimler ve yeniçeri ocağının kaldırılması, klasik zümre sisteminin işleyişini bozmuş; esnaf ve ulema zümreleri, hem sayıca hem de nitelik bakımından değişimler yaşamış; zümreler arasındaki hiyerarşi yeniden tanımlanmıştır. Böylece klasik Osmanlı sosyal katmanlaşması değişerek yeni bir toplum modelini meydana çıkarmıştır.

Evvela 18. yüzyılda imparatorluğun sınırlarının daralmaya başlaması ile etnik ve siyasi çeşitliliğin ve katmanlaşmanın bir unsuru olan özerk yapıların sayısı azalmaya başlamıştır.

Cumhuriyetin erken dönem Kemalist korporatist söyleminde Türkiye toplumunun sınıfsız imtiyazsız bir kitle olduğu fikri, kendisine güçlü bir yer bulmuştur

Türkiye’nin toplumsal yapı ve tabakalaşması açısından yeni bir dönem olarak görülebilir. Bu yeni dönemde 1980’lerde başlayan ve 1990’larda durağanlaşan liberalizasyon ciddi bir biçimde hızlanmış, devletin ekonomideki rolü yeniden tanımlanmış, kırdan kente göç dinamikleri zayıflamış ve kentleşmede yeni ilişkiler baş göstermiştir. Dolayısıyla bu dönemde sosyal tabakalaşmanın mahiyetinde ciddi değişimler gerçekleşmiştir. Bu dönem aynı zamanda sosyolojide toplumsal eşitsizlik, tabakalar ve eşitsizliğin daha fazla dikkat çektiği bir zaman dilimidir.

Türkiye’de tabakalaşma konusu ile ilgili bilinen ampirik ilk çalışmayı yapan Behice Boran’dır. Marksist bir sosyal bilimci olan Boran’a göre toplumsal tabakalaşma, doğayı işleme biçimine bağlı olarak şekillenir. Bu çerçevede toplumdaki sınıfsal farklılaşma, mülkiyet farklılığından kaynaklıdır.

Türkiye’de tabakalaşma sisteminde yaşanan değişimler, eşitsizliğin gittikçe arttığını ve refahın gittikçe daha az adil dağıtıldığını göstermektedir.

1980’lerde başlayan ve 2000 sonrasında artan küresel entegrasyon ve liberalleşme ile devletin iktisadi konumunda yaşanan değişimle tabakalaşmada da ciddi farklılaşmalar oluşturmuştur. Bu süreçte iktisadi sistemdeki değişimler özellikle orta sınıfların dönüşümü üzerinden sosyal yapıya yansımıştır. 1980 sonrasında Türkiye’de yaşanan sektörel dönüşümlere ve artan eğitime bağlı olarak orta ve üst sınıflara ait mesleklerin sayısı ve oranı artmış, bireysel gelir dağılımı önceki dönemlere göre bir miktar düzelmiş ve yoksulluk oranlarında gerileme
olmuştur.

Carroll ve Carson (2003), dünyada en büyük şirketler arasında birbirine kenetlenmiş yönetim birimleri analizinde tamamıyla bütünleşmiş küresel iş dünyası elitlerinin var olduğunu tartışmaktadır.

Sklair’e göre ulusötesi kapitalist sınıfın dört kesimi bulunmaktadır:
1. Ulusötesi şirketlerin sahipleri ve kontrol
edenler ve bunların ilişkili oldukları yereller,
2. Küreselleştirici bürokratlar ve siyasetçiler,
3. Küreselleştirici profesyoneller,
4. Tüketimci elitler (tacirler ve medya)

Yukarıda bahsedildiği gibi işçi sınıfındaki parçalanma ile geçmişin güvenceli mavi yakalılarının sayısı gittikçe azalmış, güvencesizlik, işçi sınıfının da önemli bir gündemi hâline gelmiştir. Öte yandan derinleşen eşitsizlikler, işçi sınıfındaki parçalanma, endüstrinin küresel kayışları, küreselleşme ile gerçekleşen çöküşler ile en alttakiler, ötekiler, kenardakilerden müteşekkil yeni bir sınıf, “sınıf-altı”
ortaya çıkmıştır.

Hizmetler sektörü yükselip bilgi ekonomisi gelişirken mesleklerin yapısı da ciddi bir değişim geçirmekteydi. Bilgi ekonomisi dâhilinde “ortaya çıkan yeni meslekler ise tümüyle bilgi yoğun ve yaratıcılık gerektiren mesleklerdir.

1950-1980 arasında Türkiye’de bir sanayi burjuvazisi, bir işçi sınıfı oluşmuş
bunu tamamlar bir biçimde memur orta sınıfı genişlemiştir.

Güneş ve Tekgüç (2016a),Türkiye’de refah devletinin dönüşümü bağlamında yeniden dağıtım ve sınıfların değişimini ele aldıkları yazılarında, 1980-2000 arası
dönemde küresel ekonomiye entegrasyon ile refah devleti uygulamalarının da değiştiğini belirtmektedirler.

Bu değişimler, ağırlıklı olarak bu sınıfların parçalanmasına ve yeni sınıfların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu parçalanma ile orta sınıf ile proletarya arasındaki konumda prekarya, orta sınıf ile burjuvazi arasında bilgi işçileri ve küresel yönetici elit, işçi sınıfının altında sınıf-altı ortaya çıkmıştır.

Orta sınıf içinde Sencer Ayata’nın (2003) yeni orta sınıf olarak adlandırdığı yukarı doğru hareketlilik gösteren daha üst düzey işlerde çalışan ve daha yüksek kazanan bir grup bulunmaktadır.

Cem K. Özatalay (2016), 1980 sonrası yaşanan neoliberalleşme sürecinde işçi sınıfının iç yapısında, bilinçlilik biçimlerinde ve duygu durumlarında gerçekleşen dönüşüm ve farklılaşmaları ele almaktadır.

Orta sınıfın parçalanması neticesinde çeşitli ara katmanlar veya yeni sınıflar ortaya çıkmıştır. Bu dönüşümü prekarizasyon (belirsizleşme) olarak adlandıran Guy Standing (2014) ortaya çıkan bu yeni sınıfın siyasallaşması ile yeni sosyal hareketler arasında bir bağlantı olduğunu belirtmektedir.

Küresel üretim ve yönetim düzeninin değişimi ile ortaya çıkan bir başka grup ise zaman zaman “altın yakalılar” olarak da adlandırılan “bilgi işçileri”dir

İlk kez Peter Drucker (1969) tarafından kullanıldığından beri bilgi işçisi konusu, çok tartışılan bir kavram olagelmiştir.

Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nun (1984) Ayrım isimli araştırmasından
beri biz sınıfların kendilerini bir sınır ve fark fikri etrafında kurduklarının farkındayız.