TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Liberal yaklaşımda yoksulluk bir sınıf meselesi olmaktan çok ağırlıklı olarak bireyin sorumluluğunda ve birey merkezlidir.

Bu yaklaşım yoksulluğu daha geniş eksende ele almaktadır genellikle de şu tartışmaları içermektedir:

• Yoksulluğun kişilerin benliğinde yarattığı olumsuz etkileri,

• Kişilerin benliğinin tüketim süreçlerindeki dışlanmışlıktan nasıl etkilendiğini,

• Kültürel olarak yoksulluğa verilen anlamları,

• Yoksullukla baş etme stratejilerini,

• Yoksul olmanın “yapabilirlik” ile ilişkisini,

Rowntree farklı büyüklüklerdeki hane halkları için bu standart diyete tek bir mali bedel belirlenmesi-nin olanaksızlığını da düşünüp iki yetişkin ve üç çocuktan oluşan bir aile için standart diyeti sağla-yacak minimum haftalık geliri hesaplamış ve buna “yoksulluk sınırı” demiştir. Ona göre, yoksulluk sı-nırının bir ileriki aşaması “açlık sınırı” dır.

Kırsal yerlerde yaşayanların yoksulluk riski kentsel yerlerde yaşayanlardan fazladır.

Hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artmaktadır.

Eğitim durumu yükseldikçe yoksul olma riski azalmaktadır.

Tarihsel olarak refah devleti daha çok 2. Dünya Savaşı’nın ardından 1980’lere kadar bütün dünyada yaygın olan, yoksullukla doğrudan mücadele amacını güden ve esas olarak bir sosyal güvenlik ağını öngören sosyal politikalar niteliğindedir. Esas olarak tam istihdam ve kapsamlı bir sosyal güvenlik ağının kurulması hedefi taşıyan bu politikaların, özellikle gelişmiş dünyada genel olarak yoksulluğun ortadan kaldırılmasında önemli başarılar sağladığını söylemek mümkündür.

Malthus’a (1798) göre nüfusta eğitimsiz, kötü niyetli, çalışmak istemeyen ve bağımlı kişilerin artması ile yoksullukta artar.

Toplum üreticiler ağırlıklı bir toplumdan tüketici ağırlıklı bir topluma evrilmiştir.

UNDP gibi uluslararası kuruluşlar insani, sosyal ve kültürel boyutlara da önem verilmesini ve bu anlamdaki yoksulluğun (göreli yoksulluk) ve piyasaya yönelmenin ortaya çıkardığı dezavantajlı grupların (kadın, göçmen, çocuk, yaşlı, engelli, yoksul v.b) dışlanma olgusunun da ortadan kaldırılmasının önemli olduğunu vurgulayan çalışmalar yapmaktadırlar.

Toplumlarda kaynakların dağılımı toplumsal eşitsizlik yapısını yaratır. Bu yapıda bir uçta yoksulluk öbür uçta varsıllık–zenginlik ortaya çıkar. Bu noktada eşitsizlik yaratan kaynaklara bakarsak bunların toplumsal, ekonomik, siyasi ve kültürel kaynaklar olduğu görülür.

Liberal yaklaşım, yoksulluğu tanımlanmasında, ölçülmesinde ve yoksulluğun açıklanmasında ana akım yoksulluk söyleminde merkezî bir öneme sahiptir.

Liberal yaklaşımın ikinci eğilimi yoksulluğu daha geniş eksende ele almaktadır genellikle de şu tartışmaları içermektedir:

• Yoksulluğun kişilerin benliğinde yarattığı olumsuz etkileri,

• Kişilerin benliğinin tüketim süreçlerindeki dışlanmışlıktan nasıl etkilendiğini,

• Kültürel olarak yoksulluğa verilen anlamları,

• Yoksullukla baş etme stratejilerini,

• Yoksul olmanın “yapabilirlik” ile ilişkisini,

Yoksulluğun ölçülmesinde kullanılan araçlardan biri 1990’lı yıllardan bu yana uygulanan “İnsani Gelişme Endeksi”dir. Bu ölçümde, çocuklarda beslenme oranları, çocuklarda ölüm oranları, toplumsal cinsiyet bazında gelişmeler, kaliteli suya erişim oranları vb. insani gelişmeye ilişkin ölçütleri ele almaktadır.

Yoksulluk ilk kez 18. yüzyılda İngiltere’de çıkarılan “yoksulluk yasaları” (Poor Laws) ile bir toplumsal sorun olarak gündeme gelmiş ve hep bireylerin var olma/yaşamını sürdürebilme sorunu olarak görülmüştür.

2002 Hanehalkı Bütçe Anketi ile birlikte Türkiye’de ilk kez yoksulluk sınırı ve oranı resmi olarak açıklanmıştır. Yoksullukla ilgili en son açıklanan istatistik ise 2008 Hanehalkı Bütçe Anketi kapsamında yapılan Yoksulluk Çalışmasıdır. Türkiye’de yoksullukla ilgili resmi verilere göre, 2008 yılında Türkiye’de fertlerin yaklaşık yüzde 0.54’ünün yani 374 bin kişinin sadece gıda harcamalarını içeren “açlık sınırının”, yüzde 17.11’inin yani 11 milyon 933 bin kişinin ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren “yoksulluk sınırının” altında yaşadığı belirlendi. TÜİK’in Yoksulluk Çalışmaları sonuçlarına göre, gıda yoksulluğu açısından ülkemizde ciddi bir sorunun olmadığı görülmektedir.

Özellikle ücretli iş ilişkisine giremeyen kadınların yurttaş sayılabilmeleri; verdikleri mücadelelerin sonucunda, geçtiğimiz yüzyılın ortalarında gerçekleşmiş ve daha çok yenidir. Örneğin, oy kullanma hakkının kazanılması Almanya için 1918, Amerika için 1920, İngiltere için 1928, Fransa için 1944, Türkiye için ise 1934’dür.

Malthus’a (1798) göre nüfusta eğitimsiz, kötü niyetli, çalışmak istemeyen ve bağımlı kişilerin artması ile yoksullukta artar. Bu kişiler yaşam mücadelesinde yok olmaya mahkûmdurlar. Bu kişiler Malthus’a göre “hak etmeyen” yoksullardır. İngiltere’de özellikle Viktorya döneminde egemen olan bu görüşe göre yoksullar “kendileri için bir şey yapan”, yoksulluğu geçici bir durum olan ve dolayısıyla “yardımı hak eden”, bu anlamda saygın olan ve korunanlar ile “düşkün” bir hayat yaşayan, “suça karışan” ile “saygın olmayan” ve “korunmayı hak etmeyenler” olarak iki grupta ele alınıyordu.

Muhafazakâr bakış açısından yapılan yoksulluk çalışmalarına bir destek de yoksulluk çalışmalarının klasik referansı sayılan Oscar Lewis’in 1961 yayınladığı Amerika’daki Meksika göçmenleri (5 aile) üzerinde yaptığı çalışmadan gelmiştir. Lewis bu ailelerin yoksulluğu bir kader olarak gördüklerini; yoksulluğun neden olduğu düşkün durumu varoluşun doğal durumu olarak kabullendiklerini; bu durumdan çıkabilmek için bir çaba göstermediklerini; geleceğe ve çocuklarına yönelik bir planlama ve strateji yapmadıklarını; anlık iyileştirmelere ve günü kurtarmaya şartlandıklarını; bu ailelerdeki çocukların da bu “yoksulluk kültürünü” yeniden ürettiğine dair saha bulgularını yayınlamıştır.

Bauman’a göre, içinde yaşadığımız toplumsal yapıda katı modernlikten daha esnek ve değişken bir moderniteye geçilmiştir. Bu yeni modernitede birey daha özgürdür. Bu özgürlük ise daha çok tercih yapabilme özgürlüğü, satın alabilme özgürlüğü, tüketim özgürlüğü ve yaşamdan haz alma özgürlüğü olarak tanımlanmaktadır.