TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Liberal toplumun temel ilkeleri eşitlik, özgürlük ve adalet; asli öznesi de aklıyla hareket eden bireydir. Piyasa merkezli icra edilen liberal ekonomide, üretici ve tüketici aktör özgür ve akılcı bireyler olarak ücret karşılığı çalışabilme ve girişimci olabilme hakkına ve özgürlüğe sahiptir.

Liberal devlet, piyasa ekonomisinin işleyişine hiçbir şekilde müdahale etmeden bireyin hak ve özgürlüklerini güvence altına alır. Liberalizmde birey, seçme ve seçilme, mülkiyet edinme, cinsiyeti, ırkı, dili ve dini ne olursa olsun fırsat eşitliğine sahiptir.

Liberalizm içindeki birinci yaklaşıma göre, birey kendisine verilen fırsat eşitliğini akıllıca kullanmalı ve rekabetçi koşullarda yaşamını sürdürebilecek asgari gelire ulaşmalıdır.

Liberalizmin bu klasik ve muhafazakâr eğilimine göre, yoksulluk bir sınıf meselesi değildir; aksine bireyin yetersizliğine ve başarısızlığına dayanmaktadır.

Marksist yaklaşıma göre, yoksulluk toplumsal sistemin ve yapının doğasının bir sonucudur (Wright, 1994). Wright’a göre bu paradigmanın metodolojisi tarihsel materyalizm olmalı ve yoksulluğu tarihsel konumunda anlamaya çalışmalıdır. Özellikle modern dönemdeki yoksulluğu kapitalist üretim biçimine bağlı olarak bu üretim biçiminin çıktısı olarak ele almak gerekir. Sermayenin emeğin üretkenliğini sürekli arttırma eğilimi ve isteği yoksulluğa neden olmaktadır. Sermayenin mantığı büyük yoğunlukta meta üretimine bağlı zenginliği artırmak için emek piyasasının dışında bir yedek işgücü ordusunu sürekli kılmak ister.

Wright (1994) bu ikili durumda yoksulluğu sosyal sistemin, özellikle de kapitalist sistemin doğasının talihsiz bir ürünü olarak yorumlamaktadır. Bu yoruma paralel olarak, var olan kapitalizm içinde yoksulluk, “bir kaza değildir; bir yan-ürün değildir. Yoksulluk ekonomik yapısı sınıf ve sömürüye dayalı bir toplumun kalıtımsal ve olması gerekli bir özelliğidir.

Yoksulluğu insanın gelişmesine engel bir durum olarak ele alan Birleşmiş Milletler Kalkınma Örgütü kalkınma programları çerçevesinde (UNDP) yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta olan İnsani Gelişme Endeksi’dir.

Yoksulluk ilk kez 18. yüzyılda İngiltere’de çıkarılan “yoksulluk yasaları” (Poor Laws) ile bir toplumsal sorun olarak gündeme gelmiş ve hep bireylerin var olma/yaşamını sürdürebilme sorunu olarak görülmüştür.

Marshall’a göre, sivil haklar; kişilerin “konuşma, düşünme ve inanç, hukuktan yararlanma, mülkiyet haklarına sahip olma ve antlaşmalar yapabilme” özgürlüklerini tanımlar. Bu haklar Batı geleneğinde 18. yüzyılda kabul edilip, yürürlüğe girmiştir. Siyasi haklar ise “siyasi erk’e katılma, seçme-seçilme haklarını” ifade eder ve bunlardaki kazanımlar ancak 19. yüzyılda ‘herkese eşit oy hakkı’ ilkesinin yasal olarak kabul edilmesi ile gerçekleşmiştir. Sosyal haklar ise ancak 20. yüzyılda sosyal refah devletinin gündemine girebilmiştir.

Yoksulluğun 18. yüzyılda tartışılmasının arkasındaki bir önemli isimde yoksulluğu nüfus artışına bağlayan Malthus’un kuramıdır. Malthus’a (1798) göre nüfusta eğitimsiz, kötü niyetli, çalışmak istemeyen ve bağımlı kişilerin artması ile yoksullukta artar. Bu kişiler yaşam mücadelesinde yok olmaya mahkûmdurlar. Bu kişiler Malthus’a göre “hak etmeyen” yoksullardır.

Tıpkı çalışan yoksul kavramı gibi tartışmayı bulanıklaştıran bir diğer kavram da Amarta Sen’in “yapabilirlik” kavramıdır. Sen, yoksulluğun gelir düzeyiyle sınırlı tanımlarını reddediyor ve yoksulluğa “yapabilirlik” kavramı yardımıyla yaklaşıyor. Yapabilirlik, açlık, sağlıksızlık, cahillik, kötü barınma koşulları gibi, her insanın mutlaka kaçınmak isteyeceği durumlardan kaçınabilme yetisi olarak tanımlanıyor. Bu bağlamda “yapabilirlikten yoksunluk”, yoksulluğun tanımı olarak ortaya çıkıyor.

Toplumlarda kaynakların dağılımı toplumsal
eşitsizlik yapısını yaratır.

Liberal yaklaşım, yoksulluğu tanımlanmasında,
ölçülmesinde ve yoksulluğun açıklanmasında ana
akım yoksulluk söyleminde merkezî bir öneme sahiptir.

Bu anlamda yedek iş gücü ordusunun iki boyutu
ortaya çıkar: mutlak artık nüfus ve görece artık nüfus.

yoksulluk için yaygın kullanılan bir ölçüm aracı
geliştirmiştir. Bu 1990 yılından beri kullanılmakta
olan İnsani Gelişme Endeksi’dir.

Yoksulluk ilk kez 18. yüzyılda İngiltere’de çıkarılan “yoksulluk yasaları” (Poor Laws) ile bir toplumsal
sorun olarak gündeme gelmiş ve hep bireylerin var
olma/yaşamını sürdürebilme sorunu olarak görülmüştür.

2002 Hanehalkı Bütçe Anketi ile birlikte Türkiye’de ilk kez yoksulluk sınırı ve oranı resmi olarak
açıklanmıştır.

Yoksulluğun tanımlanmasında önemli bir referans noktası yurttaşlık haklarıdır.

Yoksulluğun 18. yüzyılda tartışılmasının arkasındaki bir önemli isimde yoksulluğu nüfus artışına
bağlayan Malthus’un kuramıdır.

Marx ekonomik durgunluk dönemlerinde işten çıkarılanların,
uzun dönemli işsizlik çekenlerin, düzensiz ve geçici
ve düşük gelirli işler yapanların bir süre sonra işgücü
piyasasında tüm şanslarını kaybedip “lümpen proleterlere” dönüştüğünü ve yaşamak için suç dünyasına
girdiklerini iddia eder.

Tıpkı çalışan yoksul kavramı gibi tartışmayı
bulanıklaştıran bir diğer kavram da Amarta Sen’in
“yapabilirlik” kavramıdır. Sen, yoksulluğun gelir
düzeyiyle sınırlı tanımlarını reddediyor ve yoksulluğa “yapabilirlik” kavramı yardımıyla yaklaşıyor. Yapabilirlik, açlık, sağlıksızlık, cahillik, kötü barınma
koşulları gibi, her insanın mutlaka kaçınmak isteyeceği durumlardan kaçınabilme yetisi olarak tanımlanıyor.