TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Sosyal politikaların ve devletin sosyal boyutunun bir devlet biçimi olarak örgütlenmesinde, ağırlıklı olarak refah devleti ve sosyal devlet kavramları kullanılır. Her iki kavramın da önceki yüzyıllara dayanan bir geçmişi bulunuyor. Örneğin
1791 yılında Fransa’da refah devleti (etat-province) kavramının kullanıldığı görülüyor.

19’uncu yüzyılda modern anlamda ilk sosyal politika tedbirlerinin alınması ve bunların gelişimi, sosyal politikaları önceleyen ve ona eşlik eden eşitsizliklerin varlığıyla eşitlik mücadeleleri, savunuları, talepleri ve tartışmalarından bağımsız olarak değerlendirilemez.

İngiltere’de 1942 yılında William Beveridge tarafından hazırlanan “Sosyal Sigortalar ve Birleşik Hizmetler” adlı rapor, kamu sigortalarının yaygınlaşmasının yanı sıra çalışma yaşamının dışına çıkılan dönemlerde de kişi ve ailenin ihtiyaçlarını gözetmiştir.

Nitekim 1789 tarihli İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nde mülkiyet, özgürlükten sonra, güvenlik ve baskıya direnme hakkından önce, diğer hakların temeli olarak tanımlanan bir hak statüsüne kavuşmuştur.

Refah rejimi, Esping-Andersen (1999) tarafından “refahın devlet, piyasa ve aile arasında üretildiği ve dağıtıldığı, birbirine bağımlı ve müşterek yol” biçiminde tanımlamıştır.

Çünkü Marshall’a (2008, s.31) göre, “Statü eşitliği, gelir eşitliğinden daha önemlidir.”.

Örneğin Fransa’da, Babeuf’un öncülüğünü yaptığı “Eşitler Hareketi”, mutlak eşitlik talebi olarak da görülebilecek şekilde, ekonomik ve sosyal eşitlik için herkesin milli gelirden ihtiyacına göre pay alması gerektiğini savunuyor, gerçek eşitliğin
sağlanabilmesi için bireysel mülk sahipliğini sorguluyor ve kolektif mülkiyet fikrini benimsiyordu.

Dar anlamda sosyal politika, Sanayi Devriminin ve ağırlıklı olarak imalat sanayine dayalı kapitalist gelişmenin bir ürünü olarak 18. ve 19. yüzyıl koşullarında doğmuş ve oluşmuştur.

Çağdaş sosyal politikanın başlangıcı, 19. yüzyılın ortalarında başlayıp 1870’lerde güçlenen ve ağırlıklı olarak 1930’lu ve 1940’lı yıllara kadar olan dönemi kapsar.

Esping-Andersen (1996), sosyal haklar ve refah devleti katmanları arasında uluslararası farklılaşmaları araştırarak, refah karması içinde aile, devlet ve piyasaya verilen role göre, üç ideal refah rejimi tipi oluşturmuştur.

Sosyal olan kamu örgütlenmesi temelindedir.

İnsan, tüm yaşamını ve varlığını üretim noktasında emek gücü kategorisine indirgenmiş bir biçimde; piyasada ise meta ve değişim ilişkilerinin gelir yetersizliği ve nakit açığı içerisinde mi sürdürecektir?

İnsan, tüm yaşamını ve varlığını sosyal “haklar ve sınıfsal korumalar”dan uzak olarak mı devam ettirecektir?

İnsan, tüm yaşamını yoksulluk üreten güvencesiz çalışma ilişkileri içerisinde tüketirken zaman zaman çalışamadığı, işsiz kaldığı ya da artık çalışamayacak durumda olduğu dönemlerde geçimini hangi yollarla sağlayacaktır?

İşte sosyal politika ve giderek sosyal devlet, insan ve topluma bu pencereden bakmış ve gelişimi boyunca, “insanın toplumsal varlığı”nı ve maddi yaşam koşullarını, “ekonomi dışı amaçlar doğrultusunda” tanımlamıştır.

Metadışı alanlar, toplumun piyasa değil, kamu örgütlenme aracılığıyla fiyatlandırılmamış bir biçimde erişebildiği hizmetler.

Emek gücünün yeniden üretimi, emek gücü sahibinin, üretimde kullandığı fiziksel ve zihinsel kapasitesini sağlıklı bir biçimde koruyup sürdürmesidir.

Geniş anlamda sosyal politika, doğrudan bir sınıfa değil, toplumun ve toplumsal yaşamın bütününe, toplumsal bütünleşme amacıyla yönelir.

Çağdaş sosyal politikanın gelişimi çerçevesinde sosyal hakların oluşumunu da sağlayacak şekilde yaşama geçirilen uygulamalar şunlardır:

• Bireysel ve toplu iş hukuku,

• Uzun (yaşlılık, malullük, ölüm) ve kısa vadeli (iş kazası, meslek hastalıkları, hastalık, analık) sigorta dalları,

• Eğitim, sağlık, konut/barınma,

• Ücret/asgari ücret, işsizliğin önlenmesi, yüksek bir istihdam düzeyinin sağlanması, işsizlik sigortası, gelir dağılımı,

• Sosyal hizmetlerin yaygınlaşması,

• Yoksullukla mücadele, asgari bir gelir ve geçim düzeyini hedefleyen politikalar ile sosyal yardımlar,

• Mesleki eğitim programları,

Çağdaş sosyal politikanın ilgi alanı özellikle 1970’li ve 1980’li yıllardan sonra bir halka daha genişlemiştir.

Çağdaş sosyal politikanın ilgi alanı özellikle 1970’li ve 1980’li yıllardan sonra bir halka daha genişlemiştir. Sosyal politika bu dönemlerden başlayacak şekilde, “çocuk, kadın, çevre, tüketici hakları”, engelliler, dezavantajlı gruplar, cinsel yönelim ayrımcılığı yaşayanlar gibi kesimlerin ekonomik ve sosyal sorunlarıyla da ilgilenmeye başlamıştır

Negatif haklar, ifade, düşünce ve inanç özgürlüğü, mülk edinme, konut dokunulmazlığı, kişi güvenliği gibi devlete karışmama görevi yükleyen koruyucu haklardır. Pozitif haklar ise eğitim, sosyal güvenlik, toplu sözleşme ve sendikalaşma gibi devlete olumlu edimde bulunma ve karışma görevi yükleyen isteme haklarıdır.

Özellikle geniş anlamda sosyal politika ve sosyal devletin varlık kazanması sıraladığımız şu olgular etrafında anlaşılabilir:

• Kapitalizmin krizlerini ve sermayenin gereksinimlerini içeren yapısal gelişim özellikleri, üretim ve birikim süreçlerinin düzenlenmesi (Topak, 2005, s.112-114),

• İşçi sınıfı hareketinin ve sendikal mücadelenin yükselişini ve taleplerini de içeren toplumsal sınıf ilişkileri (Ginsburg, 1979; Gough, 1979; Topak, 2009),

• Kapitalizmin ve piyasanın beraberinde getirdiği ekonomik ve sosyal riskler,

• Bağımlı nüfusun ve ücretli emeğin korunması ve güvence altına alınması,

• Yoksulluk sorunu,

• Kamu merkezli bir etkinlik olması,

• Metadışı kamusal sosyal refah hizmetleri yaratması,

• Yurttaşlık haklarına dayalı bir gelişimin ürünü olması,

• Devletin sınıfsal niteliği ve siyasal iktidar ilişkilerinin devamlılığı için bağımlı nüfus üzerinde hegemonyanın sağlanması