TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Post-pozitivist sınıf çalışmalarında, toplumsal sınıflar nesnel, sabit varlıklar olarak değil, özneler arası etkileşimde inşa edilen, akışkan varlıklar olarak tanımlanmıştır

Katznelson’a göre toplumsal sınıflar; toplumsal yapı, yaşam örgüleri, eğilimler ve eylemler gibi, dört düzeyde var olduğunda, ancak bir sınıf oluşumundan söz edilebilir.

E.P. Thompson’un yaklaşımı iki önemli analitik özellik taşır: İlk olarak, işçi sınıfının oluşumu, kapitalizmin iktisadi çelişkilerine emekçi sınıfların verdikleri tepkilerle açıklanamaz; işçi sınıfının kolektif eylemliliğinde, adaletsiz toplumsal düzenin kültürel deneyimi ile ortaya çıkan motivasyon görülmek durumundadır. İkinci olarak işçi sınıfı, diğer sınıflarla, devletle, toplumla girdiği karşılıklı ilişkilerde oluşur ancak bu ilişki sadece yapısal güç/iktidar terimleriyle değil, kültürel meşruiyet terimleri ile de anlaşılmak durumundadır.

İşçileşme süreci, en yalın biçimiyle tarım ve zanaatın bağımsız üreticilerinin kendine yeter üretim olanak ve koşullarından kopartılarak işgücü piyasasına fırlatılmaları sürecidir. Bu süreçte, bağımsız köylü ve zanaatkâr kendilerine ait üretim araç ve gereçlerini, başta da toprak olmak üzere, kaybederler, mülksüzleşirler.

Lockwood’a göre, sınıf çalışmalarına yol gösterecek iki kuramsal model mevcuttur. Bunlardan ilki, gücü, çatışmayı ya da karşıtlığı; diğeri prestij, statü ya da hiyerarşiyi esas alır. Lockwood her iki modeli kullanarak işçi sınıfı içinde iki genel tipleme geliştirir: İlki, güç ya da çatışma odaklı toplum imgesine sahip olan geleneksel işçilerdir. İkincisi ise, paraya dayalı toplum imgesine sahip
olan bireyselleşmiş işçi tiplemesidir. Doğru cevap C'dir.

Temel sınıflar arasında yer alan ara katmanların hangi ölçütlerle ve nasıl tanımlanacağı sorununa çelişkili sınıf konumları kavramsallaştırması ile
en etkili yanıtı E.O. Wright vermiştir. Doğru cevap B'dir.

Olumsallık, olmuş ya da olagelmekteki bir görüngünün ya da olgunun zorunlu
herhangi bir doğasının olmaması, her şeyin gerçekte başka türlü de olma olasılığının her zaman mevcut olmasıdır. Doğru cevap D'dir.

tarihsel sosyolojinin emek tarihi kanadından gelen kavramsallaştırmada toplumsal sınıf; hem süreç, hem ilişkidir; hem uyum, hem de çatışmadır. Doğru cevap E'dir.

Katznelson’a göre, sınıf oluşumu dört analiz düzeyde kavranması gerekir:
Sınıf oluşumunun ilk düzeyinde makro ekonomik koşullar vardır; yapısal sınıf ilişkilerinin var olduğu bu düzeyde, kapitalist sanayileşme biçimleriyle ilişkili olarak işçileşme örüntülerini analiz etmek esastır. İkinci düzeyde işçilerin ev ve işyerini sarmalayan, yaşam dünyasındaki deneyimleri yer alır. Üçüncüsü kültürel düzeydir ve işçilerin paylaştıkları eğilimleri, davranışları ve normları kapsar. Nihayet dördüncü olarak sınıfların geliştirdikleri örgütleri ve kolektif eylemlilikleri içeren politik düzey söz konusudur. Doğru cevap B'dir.

Postmodernist Yaklaşıma göre, gerek politik özneler gerekse de kolektif eylemler, toplumsal sınıf gibi yapısal pozisyonlara bakılarak anlaşılamaz. Sınıf konumu, söylemsel eklemlenmeyi gerçekleştirmek bakımından sınıfsal olmayan konumlara göre herhangi bir öncelliğe sahip değildir; ırk, cinsiyet, milliyet gibi kategoriler, sınıf konumuyla aynı ya da ondan daha fazla öneme sahip olabilirler. Toplumsal sınıf da diğerleri gibi bir kimlik konumu olarak görülmelidir. Doğru cevap C'dir.

Marx için sınıf temelli toplumsal tabakalaşmanın odağında sömürü ilişkisi yer alır. Bu ilişkinin bir yanında üretim fazlasını üretenler -ki sömürülen sınıfı teşkil ederler, diğer yanda da üretilen artığa el koyanlar yer alır -ki bunlar da sömürücü sınıfı teşkil ederler. Ara sınıflar ise bu iki temel sınıfın alt katmanları şeklinde tanımlanır.

Weber’de toplumsal sınıflar, güç dağılımının bir olgusu olarak iktisadi terimlerle tanımlanır; mülkiyet sahipliği ölçütü önemli bir iktisadi güç alanıdır. Tanımlayıcı bir unsur olarak kültür boyutu ancak statü grupları söz konusu olduğunda devreye girer.

Marksçı yaklaşımda toplumsal sınıfları tanımlayan ölçüt, üretim araçlarının mülkiyetidir. Üretim araçlarının mülkiyetine sahip olanlar ile mülk sahibi olmayan üreticiler iki temel sınıfı teşkil ederler.

Tarihsel bir eğilim olarak işçileşme süreci ile yoksullaşma, mülksüzleşme, sermayeleşme ve metalaş- ma süreçleri iç içe yaşanmıştır. İşçileşme süreci, en yalın biçimiyle tarım ve zanaatın bağımsız üreticilerinin kendine yeter üretim olanak ve koşullarından kopartılarak işgücü piyasasına fırlatılmaları sürecidir.

Weber’in sınıf çalışmalarına en kritik katkısı çoklu sınıf kavrayışını geliştirmiş olmasıdır. Bu katkının kuramsal temelleri sınıf ve statü kavramları arasındaki ilişkide bulunabilir. Weber toplumsal sınıf ve toplumsal statü konumlarını, tabakalaşmanın iki ayrı boyutu olarak değil de, ilki geçici, ikincisi kalıcı olmak üzere, örtüşme ya da kesişme noktalarına sahip toplumsal konumlar şeklinde resmetmiştir.

E. O. Wright, Marksist sömürü kavramını Weberci güç ilişkileri yaklaşımı içine yerleştiren ve böylece her iki gelenek arasındaki ayrımları aşmayı amaçlayan bir kuramsal inşa stratejisi uygulamıştır. E. O. Wright’ın şemasında makro düzeyin analiz birimleri; sınıf yapısı ve sınıf oluşumu iken, mikro düzeyde sınıf konumları ve sınıf bilinci yer alır.

Postmodernist sınıf çalışmaları, biryanda üretimin merkezi öneminin kaybolarak yerini tüketime bıraktığı, diğer yanda da ileri kapitalist toplumların sınıflı toplumlar olmaktan çıktığı şeklinde iki iddialı teze sahiptir.

Nedensel açıklamanın belirlemeci ve indirgemeci tarzlarına alternatif olarak habitus kavramsallaştırması kayda değer bir ilgi görmüşse de, yaygın bir şekilde benimsenen alternatif, olumsallık kavramsallaştırması olmuştur. Postmodernist katkılarla da felsefi içeriği zenginleşen olumsallık kavramı şöyle tanımlanabilir: “Olumsallık, olmuş ya da olagelmekteki bir görüngünün ya da olgunun zorunlu herhangi bir doğasının olmaması, her şeyin gerçekte başka türlü de olma olasılığının her zaman mevcut olmasıdır”

Katznelson’a göre, sınıf oluşumu dört analiz düzeyde kavranması gerekir: Sınıf oluşumunun ilk düzeyinde makro ekonomik koşullar vardır; yapısal sınıf ilişkilerinin var olduğu bu düzeyde, kapitalist sanayileşme biçimleriyle ilişkili olarak işçileşme örüntülerini analiz etmek esastır. İkinci düzeyde işçilerin ev ve işyerini sarmalayan, yaşam dünyasındaki deneyimleri yer alır. Üçüncüsü kültürel düzeydir ve işçilerin paylaştıkları eğilimleri, davranışları ve normları kapsar. Nihayet dördüncü olarak sınıfların geliştirdikleri örgütleri ve kolektif eylemlilikleri içeren politik düzey söz konusudur.

Yapı ve özne arasında üçüncü bir düzey daha tanımlayan Bourdieu, habitus adını verdiği bu diyalektik düzeyi, içinde toplumsal sınıfları, maddi koşulları içselleştirmiş eğilimleri barındıran bir küme, şeklinde tanımlanmıştır. Bourdieu’a göre, ne eğilim kümesi ne de sosyal yapı, insan eylemini kabaca belirlemez; insan pratiği, habitus ile belirli koşullar arasındaki etkileşimden doğar.