TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK

Jean-Jaquese Rousseau’nun bahsettiği eşitsizlik türleri doğal, fiziki, siyasal ve ahlaki eşitsizliktir.

Rousseau ilki doğal/fiziki diğeri ise siyasal/ahlaki olmak üzere iki tür eşitsizlikten söz eder ve ilgisini insan-insan ilişkisinden kaynaklanan ve insan türüne ait olan eşitsizlik üzerinde yoğunlaştırır. Rousseau’nun ortaya koyduğu bu ayrımda toplumsal eşitsizliğin doğal olmadığı şeklinde kritik bir çıkarsama yatar ki dönemin toplum sözleşmecisi liberal düşünürleri arasında Rousseau’yu farklılaştıran da bu husustur.

Tawney bırakınız-yapsınlar kapitalizmini şu noktalardan eleştirir:
• Öncelikle bu sistem asalak bir rantiye sınıfını koruyup kollamaktadır.
• İkinci olarak, baş tacı edilen iktisadi özgürlük kavrayışı asla geniş halk yığınlarına uzanmamakta, kitlelerin aleyhine sonuçlar doğurarak bir avuç kapitalistin lehine işlemektedir.
• Son olarak da açgözlülük kültürünün yerleşmesi neticesinde inanç sistemi zayıflamaktadır.

1926 tarihli Açgözlüler Toplumu ile 1931’de yayımlanan Eşitlik, Tawney’nin Hristiyan Sosyalizmi akımından beslenen siyaset felsefesini ortaya koyduğu iki önemli yapıtıdır.

Saunders işlevselci tabakalaşma kuramına dönük eleştirileri dört noktada tasnif etmiştir.

Mesleki ve yönetsel konumların “işlevsel önemi ve derecelenmesi” tezine
dönük eleştirilerdir. Buna göre taşıdığı öneme atıfta bulunarak toplumsal konumları derecelendirmek işlevselci mantıkla da çelişecektir çünkü her toplumsal konumun varlığı toplumsal bütündeki işlevine bağlıysa ve bu bütünlüklü sistem farklı işlevlere sahip parçaların organik birliğini ifade ediyorsa, bu durumda, işlevler arasında önem sıralamasına gitmek, organik bütünlük anlayışıyla çelişecektir.

Liberal düşüncenin analiz birimi kurgusal bireydir; tarih ve toplum bağlamından yalıtık, kendi çıkarını en çoklaştırma yönünde rasyonel davranan doğasıyla bu birey, varlığı itibariyle özgürdür

Neoliberalizme göre bireysel özgürlüklerin ve fırsatlarda eşitlik ilkesinin ideal toplumsal mekânı piyasadır. Piyasa serbestîsi tam anlamıyla  erçekleştiğinde, kaynakların adil dağılımı da mümkün olacaktır. Şartlarda eşitlik sağlamak maksadıyla yapılacak devlet müdahaleleri piyasa serbestîsini zaafa uğratacağı için adil bir sonuç doğurmayacak, fırsat eşitliği ilkesi de yara alacaktır.

Marshall modern yurttaşlık kurumunun sosyal ve siyasal boyutlarını, medeni boyuttan farklı olarak, kapitalizme potansiyel bir tehdit olarak görür.

Hayek’e göre piyasa toplumu, dar anlamda iktisadi ilişkiler alanı olarak değil, 16. yüzyıldan bu yana gelişimini sürdüren bir uygarlık olarak görülmelidir. Bireysel özgürlük, bu uygarlığın temelidir. Bu uygarlıkta bireylerin yaşam serüveni, kendi öz değerleri ile gerçekleştirdikleri kendi tercihlerinin bir ürünüdür. Bu ise son derece dinamik bir toplum tasarımını varsaymak durumundadır

Nobel iktisat ödülü sahibi Profesör Joseph Stiglitz’in (2011) bildirdiğine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) nüfusun en zengin %1’lik dilimi milli gelirin yaklaşık ¼’ünü alırken toplam servetin de %40’ı üzerinde kontrole sahip. Küreselleşme sürecinin “imparatoru” olarak anılan ABD’de gelir eşitsizliğinin eriştiği seviyeyi gözler önüne seren bu veri, daha dramatik bir sonucun göstergesidir; zira Profesör Stiglitz’e göre son 25 yıl boyunca ABD’de gelir eşitsizliği istisnasız bir şekilde büyümüş ve derinleşmiş bulunuyor. Doğru cevap B şıkkıdır.

Burjuva devrimlerinin fırtınalı yılları içinde gerek bu devrimlerin düşünsel kaynaklarını hazırlayan gerekse de devrimlerin ortaya çıkardığı çok yönlü etkileri konu alan zengin bir literatür oluşmuştur. Bunlar arasında konumuzla ilgisi bakımından ilk akla gelen isim Jean-Jaquese Rousseau ve onun orijinali 1755’te yayımlanan İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı (1998) adlı eseridir. Bu öncü çalışmasında Rousseau iki tür eşitsizlikten söz eder; kendi terimleriyle ilki doğal/fiziki diğeri ise siyasal/ahlakidir. Doğadan kaynaklanan ve doğaya ait olan eşitsizlikler Rousseau’nun ilgi alanı içinde değildir. O, insan-insan ilişkisinden kaynaklanan ve insan türüne ait olan eşitsizlikle ilgilidir. Bu basit ayırımda toplumsal eşitsizliğin doğal olmadığı şeklinde kritik bir çıkarsama yatmaktadır ki dönemin toplum sözleşmecisi liberal düşünürleri arasında bu husus Rousseau’yu farklılaştırır. İnsanlar arasında güç ve servet farklılaşmasına kaynaklık eden toplumsal eşitsizlik, Rousseau’ya göre, doğa durumundan toplum durumuna geçişinin hem nedeni hem de sonucudur. Her kim ki “Bu topraklar benimdir.” diye ilan etmiş ve etrafında buna onay veren “naif insanlar” bulabilmiştir, işte özel mülk sahibi olan o ilk kişi, sivil toplumun da gerçek kurucusu ünvanını hak etmiştir (Rousseau, 1998). Görüldüğü gibi, özel mülkiyete yaslanan toplumsal eşitsizlik toplumun bizzat kurucu motifidir. Rousseau’nun betimleyici tarzda ifade ettiği fiziki ve ahlaki eşitsizlik ayrımı, sosyolojinin bir disiplin olarak doğduğu ve geliştiği 19.’uncu ve 20. yüzyıl boyunca dönüşüme uğrayarak analitik bir çerçeve içine yerleştirilmiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

1926 tarihli Açgözlüler Toplumu ile 1931’de yayımlanan Eşitlik, Tawney’nin Hristiyan Sosyalizmi akımından beslenen siyaset felsefesini ortaya koyduğu iki önemli yapıtıdır. Açgözlüler Toplumu adlı eseri, kapitalizm eleştirisidir; İngiliz İşçi Partisinin Marksçı olmayan kanatlarına rahat bir nefes aldıran bu çalışmada, bırakınız-yapsınlar, bırakınızgeçsinler deyimi ile ifade edilen ve “sözde dinsel” referanslara sahip bulunan kapitalizmin serbest piyasacı ilkelerini “açgözlülük etiği” olarak damgalar (Beech, 2007, s.28). Tawney bırakınız-yapsınlar kapitalizmini şu noktalardan eleştirir: • Öncelikle bu sistem asalak bir rantiye sınıfını koruyup kollamaktadır. • İkinci olarak, baş tacı edilen iktisadi özgürlük kavrayışı asla geniş halk yığınlarına uzanmamakta, kitlelerin aleyhine sonuçlar doğurarak bir avuç kapitalistin lehine işlemektedir. • Son olarak da açgözlülük kültürünün yerleşmesi neticesinde inanç sistemi zayıflamaktadır (Beech, 2007, s. 33). Doğru cevap E şıkkıdır.

Geleneksel sosyoloji yaklaşımının toplumsal farklılaşma konusunu nasıl ele aldığı konusunda Blau’nun (1977) geliştirdiği kavramsal çözümleme çerçevesi fikir verebilir: Buna göre toplumsal farklılaşma dikey ve yatay olmak üzere iki temel aksa sahiptir: yatay farklılaşma çoğulculuk göstergesi iken dikey farklılaşma eşitsizliğe göndermede bulunur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bilindiği gibi 1789 Büyük Fransız Devrimi ile birlikte eşitlik ve özgürlük idealleri sadece seküler bir içeriğe kavuşmamış, aynı zamanda tartışmasız bir siyasi meşruiyet de edinerek evrenselleşmiş, insanlığın ortak değerleri hâlini almıştır. Bununla birlikte liberal dünya görüşü eşitlik ve özgürlüğün doğası gereği çelişkili ve ayrıksı olduğu tezini ileri sürerek yaşanan tarihsel süreç üzerinde son derece etkili olmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Turner’a (1997, s.39) göre sosyolojik bakış açısıyla düşünüldüğünde, eşitlik ile özgürlüğün karşılıklı bağdaşmaz olduğunu ileri süren liberal görüş, “kişisel çıkar ile toplumsal gereklilikler arasında kaçınılmaz ve zorunlu bir çatışma olduğu” şeklinde oldukça temelsiz bir önermeyi varsaymak durumundadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıntıları üzerine modern bir sosyal devlet inşasına başlamış bulunan İngiltere’de, Profesör T.H. Marshall’ın 1949 yılında Cambridge Üniversitesinde yaptığı bir konuşma, bugün hâlâ yurttaşlık tartışmalarında en sık gönderme yapılan metindir. Modern yurttaşlık kurumunun gerek kendi içinde gerekse de kapitalist piyasa ile çelişkili bir birlikteliğe sahip olduğu tezi, T.H. Marshall’ın yurttaşlık tartışmalarına yaptığı temel katkıyı oluşturur. T.H. Marshall’a göre modern yurttaşlık kurumu; medeni, siyasi ve sosyal hakların bir bileşkesidir ancak bu bileşke, kendi içinde gerilimlidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Refah rejiminin temel ilkesi piyasadan bağımsızlaşmadır. Buna göre yurttaşlar işgücü piyasasındaki konumlarından bağımsız olarak belli bir yaşam standardına sahip olmak durumundadır. Piyasadan bağımsızlaşma derecesi, sosyal refah uygulamalarının da derecesini verir. Gosta Esping Anderson, piyasadan bağımsızlaşma olgusunu metasızlaşma kavramı ile tanımlayarak, metasızlaşmanın derecesi ve yaslandığı mekanizmalar çerçevesinde farklı refah rejimi tipolojileri geliştirmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Hayek için toplumsal eşitsizlik, kapitalizme dinamizm kazandıran bir işleve sahiptir; gelir ve servet eşitsizliğini ortadan kaldırmaya yönelenler, iktisadi ve toplumsal kalkınmayı, yeniliği (inovasyon) ve girişimciliği zapturapt altına alacaklarını da bilmek durumundadır. Nitekim Keynesçi refah devleti tam da bu yönde sonuçlar üretmiş; yenileşmeyi, inisiyatifi ve kalkınmayı sekteye uğratmıştır. Oysa piyasadan kaynaklanan getirilerin sahiplenilmesi ve birikimi engellenmediği takdirde, dinamik bir sistem olarak kapitalizm uzun erimde herkesin yaşam standardını iyileştirecektir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Batılı literatürün değerlendirilmesine yaslanan çalışmalarının neticesinde Lemel ve Noll’un (2002, s.431) ulaştığı sonuç şöyle özetlenebilir: Demografiden başlayarak yaşam tarzlarının kültürel dokusuna kadar uzanan birçok etkenin ışığında çağdaş toplumsal eşitsizlik çalışmaları, toplumsal sınıf referanslı standart açıklayıcı modelden uzaklaşarak çok faktörlü eşitsizlik analizlerine yönelmiştir.Doğru cevap D şıkkıdır.