TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK - Deneme Sınavı - 17

Küreselleşme ulus-devletin vatandaşlığı ulusla eşitleyen kimliksel bir kapanma eğilimini ve haklar açısından da coğrafi/hukuki sınırlarını aşındırmış görünüyor. Son yıllarda kimlik kaynaklarını çoğullaştıran ve bu anlamda ulusal sınırları zayıflatan ve geçirgenleştiren küreselleşme süreci ve ulus-ötesi küresel göçler, dijital küreselleşme eğilimleri, bugüne kadar bütünlüklü oldukları öne sürülen ulusal topluluklar içinde farklı kültürel kimlikler ve vatandaşlık anlayışları ortaya çıkarmıştır. Küreselleşme sürecinde vatandaşlık haklarının çeşitlendiği ve genişleme eğilimine girdiği ve kapsamına başka unsurları da (göçmenler, LGBTİ bireyler, ekosistem, hayvanlar, tüm canlılar vb.) dâhil edecek şekilde yeniden düzenlendiğine tanık oluyoruz.

Avrupa Birliği Vatandaşlığı, esasında Avrupa’ın uzun erimli ekonomik ve siyasal bütünleşme eğilimlerinin sonucunda ortaya çıkmış bölgesel bir vatandaşlık pratiğidir. AB vatandaşlığı, ilk kez bir ülkenin coğrafi sınırları olmaksızın ve ulus-devlet egemenlik alanı dışında hukuksal bir gövde olarak açığa çıkan bir vatandaşlık kategorisidir. Bu yönüyle, özellikle üçüncü dünya halklarına yönelik olarak taşıdığı tüm dışlayıcı ve eşit olmayan kural ve pratiklerine rağmen, belki de küresel bir dünya vatandaşlığı fikrinin ilk nüvelerini içermektedir. 

1992 Maastricht Antlaşmasında ilk kez gündeme gelen, Avrupa vatandaşlığı sadece AB üyesi devletlerin vatandaşlarına açık “ek” bir vatandaşlık olarak düzenlenmiştir. Diğer bir deyişle, AB vatandaşlığı dolaylı bir biçimde ve otomatik olarak ulusal vatandaşlık statüsüyle elde edilmektedir. AB vatandaşlığı, sadece AB vatandaşları için geçerli olmak üzere bazı alanlarda ulus-devlet-vatandaş arasındaki zorunlu bağı ve hukukunu aşan bazı haklar sağlamıştır: Dolaşım özgürlüğü, üçüncü ülkelerde diplomatik korunma, belediye seçimlerinde ve AB parlamento seçimlerinde oy verme ve aday olma hakkı, AB parlamentosuna dilekçe verme hakkı, idari sorunlarla başetmesi beklenen bir arabulucuya (ombudsman) başvuru hakkı. Bunlar AB vatandaşlığı için uygun görülmüş, herhangi bir doğrudan yükümlülük dayatmayan aktif ve pasif haklardır. AB vatandaşlarının adli sorunları sadece ulusal bir düzlemde değil, aynı zamanda Avrupa Adalet Mahkemesi yoluyla da halledilebilecektir. Amsterdam antlaşmasıyla sınırları iyice belirginleşen AB vatandaşlığı, Habermasçı anayasal vatandaşlık anlamında sivil değerlere, vatandaşlığa dayalı yeni bir erdem biçiminin yolunu açtığı düşünülebilir. Tüm AB ülkelerinin, genel çıkar anlayışlarının eşlik ettiği bir pazar ekonomisini paylaşması AB vatandaşlığını siyasal birlikte ve sivil toplum arasında bir yere koymaktadır. Cinsiyet, ırk, etnik köken, din ya da diğer inançlar, fiziksel engel, yaş ya da cinsel yönelimlere karşı ortaya çıkan tüm ayrımcılıkları engellemeyi hedefleyen koruyucu önlemler, AB üyeleri tarafından paylaşılan ortak değerlerdir. Amsterdam Antlaşması, vatandaşlarla yakın ilişkiler kurma hedefiyle AB’nin çevre, sağlık ve tüketici haklarını korumak konusunda adım attığı kadar işgücü esnekliği ve işsizlikle başa çıkmak için gösterdiği çabaları da vurgulamaktadır. AB vatandaşlığı, vatandaşlığın ulus devlet tecrübesi açısından birçok yönüyle temelden değişiklikler getirmiştir: AB vatandaşlığı, vatandaşlık hakları ve milliyet arasındaki zorunlu bağlantının koparılması vatandaşlığın coğrafi sınırlılık ve hukuksal statü açısından ulus-devletin ötesine taşımıştır Bu sayede bu vatandaşlık biçimi, yerleşime, yerel katılıma ve Avrupalıların etnik kökenlerine bakılmaksızın bir arada yaşamalarını sağlayacak asgari ortak değerlerin inşasına katkıda bulunmaktadır. Bu yönüyle Avrupa Birliği vatandaşlığı; ulusa mutlak bir şekilde raptiyelenmiş olan vatandaşlık anlayışının genişletilmesi ve bu bağın gevşetilmesine ilişkin ilk somut girişim olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır.

Vatandaşlık, bir siyasal ve coğrafi topluluğun üyesi olarak bireyin bu üyelikten dolayı sahip olduğu statü, hak, sorumluluk ve çıkarlar seti olarak tanımlanabilmektedir.

Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Vatandaşlık yüzyıllar içinde üç hak biçimi üzerinden gelişmiştir: Ekonomik, kültürel ve sosyal haklar.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Sonuç olarak, Antik Yunan’da vatandaşlık, kadınları, köleleri ve yabancıları dışarıda bırakmakla birlikte, hür ve servet sahibi erkeklerin kamusal yaşama sırası geldiğinde yöneten ve yönetilen olarak katılması anlamına gelmekteydi.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Tiranlık, diktatörlük ve modern totaliterlik dahil tüm yönetim biçimlerini içeren tiranlık, tek adam yönetiminin bozulmuş bir biçimidir.

Doğru yanıt "D" seçeneğidir.

Vatandaşlık temelde bir ulus-devlete mensubiyet koşulunu gerektirir.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Toplumsal sistem olarak ataerkillik, toplumsal cinsiyet ilişkilerinde erkek egemenliğinin kurumsallaşması olarak tanımlanabilir.

Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Sığınmacılar ise uluslararası sınırlar içinde koruma arayışında olan ancak mülteci statüleri henüz karara bağlanmamış kişilerdir.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

AB vatandaşlığının temelleri Avrupa Ekonomik Topluluğunun Demir Çelik ve Kömür Anlaşması, Avrupa Tek Senedi (1986) ve esas olarak da siyasal bütünlüğü hedefleyen Maastrich Antlaşması (1992) ve Amsterdam Antlaşması (1997), Lizbon Antlaşması (2007) gibi ekonomik ve siyasal anlaşmalarla atılmıştır.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Radikal demokratik vatandaşlık teorisinin temelleri E. Laclau ve C. Mouffe’un 1985’te birlikte yazdığı Hegemonya ve Sosyalist Strateji adlı eserinde dile getirilen radikal demokrasi anlayışına dayanır.

Doğru yanıt "D" seçeneğidir.

Mouffe, bir toplum içinde farklı toplulukların istekleri kamu yararı adı altında tek bir amaca indirgeyen komüniteryanların vatandaşlık tanımının toplumun farklı kesimlerini aynılaştırma gibi bir tehlike de taşıdığını öne sürmektedir.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Vatandaşlığın kavram ve kurum olarak ortaya çıkışının, Antik Yunan’da siyasal\kamusal alanın ortaya çıkışıyla eş zamanlı olduğu kabul edilmektedir. Vatandaşlık teriminin Antik Yunan’da siteden (cite) türediğini, siyasal anlamıyla bir sitenin üyesi ile eş anlamlı olarak kullanıldığını; zaman içinde ise Roma’nın civis, civitas kavramlarına göre düzenlenmiş siyasal bir cemaatin üyesi olmak biçiminde daha kesin bir anlam kazandığını söylemek mümkündür (Bouineau, 1998).

Vatandaşlık, özellikle Amerikan ve Fransız Devrimi sonrasında yeniden canlanmış ve bir siyasal ve coğrafi topluluğa bir üyelik biçimi ve buna bağlı olarak sahip olunan haklar olarak anlaşılmıştır. Bu anlamda, vatandaşlık ulus-devlet şemsiyesi altında bir siyasal topluluğun üyesi olarak sahip olunan haklar, yükümlülükler ve çıkarların tamamı olarak düşünülebilir.

Bu anlamda, vatandaşlık, tarihi Antik Yunan’a dayanan bu ilkel vatandaşlık anlayışı, bugünkü modern anlamını ulus-devletlerin yükselişiyle birlikte anlam kazanmıştır. Atina’da vatandaşlık, on sekiz yaşından büyük, Atinalı bir babadan olma ve Perikles’ten itibaren de Atinalı anneden doğma tüm erkekleri kapsayan bir statüdür. Vatandaş ecclesia (halk meclisi) üyesidir. Dolayısıyla, köleler, kadınlar ve yerleşik yabancılar yurttaşlıktan dışlanmışlardı.

Feodal sistem, vasal veya uşak ile lord (efendi) arasındaki bağlarla belirlenen hiyerarşik bir statüydü. Bireyin bu sistemdeki duygusu, ilişkinin karşılıklılık içeren doğasınca basit bir piramit şeklinde biçimlenmişti; astın hizmeti, üstün himayesi. Sonuç olarak, istenen yeterlilik bireyin hayat içindeki konumuna bağlıydı.

Monarşik sistemde monark-tek hükümdar siyasal yapıya dahil olan ve onun uyruğu statüsündeki tüm diğerlerinden ayrıdır. Uyruktan, monarkın şahsına da, tacına da ülkenin bir simgesi olarak bağlılık duygusu göstermesi beklenir. Uyruktan beklenen yeterlilik asgaridir, zira asıl gereken onun sessizce itaat etmesidir.

Tiranlık, diktatörlük ve modern totaliterlik dahil tüm yönetim biçimlerini içeren tiranlık, tek adam yönetiminin bozulmuş bir biçimidir. Bireyin statüsü daha da alçalarak tiranın rejimini herşeyiyle destekleyecek düzeye iner. Siyasal duygu, tirandan beslenen coşkun bir sevgidir. Gerek duyulan tek yeterlik de Tirana destek seferberliğine katılmaktır.

Modern ulusal vatandaşlık, Fransız Devrimi’nin bir icadıdır. Vatandaş topluluğunun sınırlarının resmi olarak belirlenmesi, ortak hak ve yükümlülükler doğuran vatandaş eşitliğinin getirilmesi, siyasal hakların kurumsallaştırılması; vatandaşlarla yabancılar arasındaki ayrımın yasal olarak rasyonelleştirilmesi ve ideolojik ağırlık kazandırılması; ulusal egemenlik öğretisi ile vatandaşlık ve ulusallık arasında bağlantının ortaya atılması; vatandaş ve devlet arasında eski rejime özgü aracılı ve dolaylı ilişkilerin yerine aracısız, doğrudan ilişkilerin geçirilmesi. Fransız Devrimi bütün bu gelişmelerin hepsini birden ilk kez ulusal bir düzeye çıkarmıştır

Toplumsal sistem olarak ataerkillik, toplumsal cinsiyet ilişkilerinde erkek egemenliğinin kurumsallaşması olarak tanımlanabilir.1