TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK - Deneme Sınavı - 13

O hâlde özel mülkiyet rejiminin ortadan kaldırılmasını savunan sosyalizm akımına alternatif olarak reformizm akımı özel mülkiyetin sınırlandırılması görüşünü geliştirmiştir. 20. yüzyıl boyunca gelişen refah devleti uygulamaları, reformist ilkenin gerçekleşebilirliğini de bir nevi test etmiştir.

Rousseau ilki doğal/fiziki diğeri ise siyasal/ahlaki olmak üzere iki tür eşitsizlikten söz eder ve ilgisini insan-insan ilişkisinden kaynaklanan ve insan türüne ait olan eşitsizlik üzerinde yoğunlaştırır. Rousseau’nun ortaya koyduğu bu ayrımda toplumsal eşitsizliğin doğal olmadığı şeklinde kritik bir çıkarsama yatar ki dönemin toplum sözleşmecisi liberal düşünürleri arasında Rousseau’yu farklılaştıran da bu husustur.

Tawney Eşitlik adlı kitabında iktisadi eşitsizliklerden kaynaklanan sorunları ortadan kaldırmak suretiyle, Adil bir toplum nasıl kurulur? sorusunun yanıtlarını ortaya koymuştur. Asıl sorun, yaratılan zenginliğin toplumsal amaçlar için kullanılıp kullanılmayacağıdır. Bu ise kamu mülkiyeti ve planlama gibi araçlarla sağlanabilecektir.
Görüldüğü gibi Tawney, çağdaş sosyal demokrasinin en temel görüşünü dillendirmekte, kapitalist toplumsal ilişkilerin toplumcu araçlarla pekâlâ düzenlenebileceğini ileri sürmektedir. Bu görüşün yaslandığı kuramsal ön-kabul, bireysel/şahsi yarar ile kamu yararı arasında öncelik-sonralık ilişkisi kurulamayacağı gibi, aralarında negatif ya da pozitif karakterde herhangi bir korelasyonun da mevcut olmadığı yönündedir. Oysa liberal düşünceye göre öncelikli olan bireysel yarardır ve ancak bireysel
yarar maksimizasyonu sağlandığında kamusal yarar da otomatik olarak gerçekleşmiş olacaktır; zira kamu yararı bireysel faydaların toplamından ibarettir. Böyle bakıldığı için Tawney’in söz ettiği toplumsal uyum, kamu refahı ve ortaklaşa sorumluluk gibi refah devletinin asli bileşenleri, neoliberaller tarafından “bireysel özgürlüklere” aykırı bulunarak şiddetle eleştirilmiştir.

Liberal düşüncenin analiz birimi kurgusal bireydir; tarih ve toplum bağlamından yalıtık, kendi çıkarını en çoklaştırma yönünde rasyonel davranan doğasıyla bu birey, varlığı itibariyle özgürdür. Özgürlük, insanın birey doğasının bir karakteristiğidir. Eşitlik ilkesi ise birey doğasının bir karakteristiği değil toplum olmanın bir gereği olarak vardır. Bu yaklaşımın hukuk dilindeki karşılığında bireysel özgürlükler temel hakları, eşitlik ise tamamlayıcı mahiyetteki sosyal hakları oluşturur.

Liberal dünya görüşü için eşitlik ilkesi, iktisadi ve toplumsal düzlemin değil, fakat siyasal ve hukuksal düzlemin konusudur; buradaki ilke de yasalar önünde eşitlik
ilkesidir. Bu ilkenin toplumsal yaşam içindeki gerçekleşme biçimi ise fırsat eşitliği şeklinde olacaktır. Bir toplumun tüm fertlerinin yasalar önünde eşit olması, yasalarla düzenlenmiş toplumsal ilişkiler seti içindeki fırsatlara erişimi de eşit kılacaktır.

Fırsat eşitliği kavrayışının nasıl yorumlanması gerektiği konusunda liberal dünya görüşü içinde iki farklı tutumdan söz edilebilir. Bunlardan ilkine, yani liberalizmden sosyal demokrasiye meyleden çizgiye göre, fırsat eşitliğini şartlarda eşitlikle birlikte ele alınmalıdır. Diğeri günümüzün ana-akım görüşü konumundaki neoliberalizme uzanır ki bireysel özgürlüklerin ve fırsatlarda eşitliğin ideal yeri piyasadır.

T.H. Marshall’a göre modern yurttaşlık kurumu; medeni, siyasi ve sosyal hakların gerilimli bileşkesine yaslanır; gerilim, yurttaşlık kurumunun siyasal ve sosyal haklar boyutu ile medeni haklar boyutu arasındadır.

Refah rejimi, toplumsal eşitsizliklerle kapitalizm koşullarında mücadele etmeyi hedeflemiş bir kamu politikası ve örgütlenmesidir. Refah rejiminin temel ilkesi piyasadan bağımsızlaşmadır. Buna göre yurttaşlar işgücü piyasasındaki konumlarından bağımsız olarak belli bir yaşam standardına sahip olmak durumundadır. Piyasadan bağımsızlaşma derecesi, sosyal refah uygulamalarının da derecesini verir.

Nozick’e göre nüfusun küçük bir bölümünün ülke varlıklarının büyük bir bölümüne
sahip olması, kendi başına adalet kavrayışı bakımından hiçbir şey söylemez. Toplumsal bakımdan böylesine eşitsiz bir durumun adaletsiz olduğu yargısına ulaşılamaz; zira sosyal adalet, kaynakların dağılımı ya da pastanın paylaşımı ile değil, sahip olunan servetin meşru bir hak olup olmamasıyla ilgilidir. Buna göre sadece haksız ve gayrimeşru yollarla edinilmiş servet söz konusu olduğunda sosyal adalet duygusunu sarsacak bir toplumsal eşitsizlikten söz edilebilir. “Ne kadar elde ettin?” değil, “Nasıl
elde ettin?” sorusu sosyal adaletle ilgilidir; dolayısıyla ne kadar büyük olursa olsun toplumsal eşitsizliklerin varlığının sosyal adalet düşüncesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır.

Sosyalizm akımına göre toplumsal eşitsizliği üreten ve yeniden üreten temel neden, sömürü ve güç ilişkilerini içinde barındıran toplumsal sınıfların varlığıdır. Dolayısıyla, toplumsal eşitsizliği ortadan kaldırmak, toplumsal sınıflara temel teşkil eden özel mülkiyet rejiminin ortadan kaldırılmasıyla sağlanacaktır.

1926 tarihli Açgözlüler Toplumu ile 1931’de yayımlanan Eşitlik, Tawney’nin Hristiyan Sosyalizmi akımından beslenen siyaset felsefesini ortaya koyduğu iki önemli yapıtıdır. Açgözlüler Toplumu adlı eseri, kapitalizm eleştirisidir; İngiliz İşçi Partisinin Marksçı olmayan kanatlarına rahat bir nefes aldıran bu çalışmada, bırakınız-yapsınlar, bırakınız geçsinler deyimi ile ifade edilen ve “sözde dinsel” referanslara sahip bulunan kapitalizmin serbest piyasacı ilkelerini “açgözlülük etiği” olarak damgalar.

Toplumsal tabakalaşması sınıfsal farklılıklara yaslanan toplumlar ile soy ve inanç farklılıklarına yaslanan toplumlar arasındaki en önemli ayrım, tabakalar arası yatay ve dikey hareketlilik ile ilgilidir. Toplumsal tabakalaşması soy ve inanç temeline yaslanan toplumlarda, toplum üyelerinin tabakalar arası hareketliliğinden söz edilemez. Sınıf temelli toplumsal tabakalaşma ise aşağı ve yukarı doğru hareketliliğe tümüyle açıktır.

Toplumsal sınıf çalışmalarına damgasını vuran iki sosyal düşünce geleneği vardır: sosyolojinin de kurucu sütunlarını oluşturan bu gelenekten ilki Karl Marx’ın diğeri de Max Weber’in düşünsel mirasını taşır.

Marksçı yaklaşımda toplumsal sınıfları tanım-layan ölçüt, üretim araçlarının mülkiyetidir.

Postmodern meydan okuma ile salt sınıf çalışmalarında değil, genel olarak toplum çalışmalarında kayda değer analitik ilgi kaymaları meydana geldi: Genelden özele, bütünden tekile, tarihsel genellikten konjonktüre, belirlenimden olumsallığa, belirlilikten göreliliğe, ortaklıktan farka, sınıf ve statüden kimliklere uzanan bu ilgi kayması son 20 yılın sosyal düşünce ortamını büyük ölçüde şekillendirdi.

Postmodernist sınıf çalışmaları, biryanda üretimin merkezi öneminin kaybolarak yerini tüketime bıraktığı, diğer yanda da ileri kapitalist toplumların sınıflı toplumlar olmaktan çıktığı şeklinde iki iddialı teze sahiptir.