TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EŞİTSİZLİK - Deneme Sınavı - 12

Katznelson’a göre toplumsal sınıflar; toplumsal yapı, yaşam örgüleri, eğilimler ve eylemler gibi, dört düzeyde var olduğunda, ancak bir sınıf oluşumundan söz edilebilir.

Toplumsal tabakalaşmanın en önde gelen ve en yaygın kaynağı toplumsal sınıf yapılarıdır. Toplumsal sınıflar dışında, tabakalaşmaya kaynaklık eden faktörler de vardır. Soy ve inanç farklılıkları temelindeki iç ayrımları hiyerarşik bir tarzda bütünleştiren toplumlar olmuştur. Bu toplumların tipik örneklerine kölecilik sisteminin geçerli olduğu kapitalizm-öncesi dönemlerde rastlamak mümkündür. Bunun belki de tek istisnası Güney Afrika Cumhuriyeti olmuş, bu devlette ırkçı temele yaslanan toplum örgütlenmesi 1990’lı yıllara kadar varlığını sürdürmüştür. İstisnai olmakla birlikte toplumsal tabakalaşma yazınında sıkça söz edilen bir diğer örnek Hindistan’daki kast sistemidir. Hâlen varlığını sürdüren kast sisteminde soy ve inanç farklılıkları ile sınıfsal farklılıkların örtüştüğü görülür. Toplumsal işbölümünde hangi işlerin hangi kast tarafından yerine getirileceği bellidir. Doğru cevap A'dır.

Toplumsal sınıf çalışmalarına damgasını vuran iki sosyal düşünce geleneği vardır: sosyolojinin de kurucu sütunlarını oluşturan bu gelenekten ilki Karl Marx’ın diğeri de Max Weber’in düşünsel mirasını taşır. Marx için sınıf temelli toplumsal tabakalaşmanın odağında sömürü ilişkisi yer alır. Bu ilişkinin bir yanında üretim fazlasını üretenlerki sömürülen sınıfı teşkil ederler, diğer yanda da üretilen artığa el koyanlar yer alırki bunlar da sömürücü sınıfı teşkil ederler. Ara sınıflar ise bu iki temel sınıfın alt katmanları şeklinde tanımlanır. Marksçı gelenekte toplumsal sınıf, kavramsal bir soyutlama olmayıp tarihsel bir oluşumdur. Bu bağlamda sınıf teriminin insanların bilişsel sistemlerinde yer etmesinin 19. yüzyılda, sanayi kapitalizmiyle başlamış olması da not edilmelidir. Doğru cevap B'dir.

Marksçı yaklaşıma göre kapitalizm; kapitalist olmayan toplumsal ilişkileri ve varlıkları kendi bünyesinde eritip sermaye ilişkisinin bir parçası kılabildiği ölçüde varlığını sürdürebilen bir sistemdir. Dolayısıyla işçileşme, kapitalist gelişmenin ayrılmaz bir parçasıdır. Doğru cevap C'dir.

Görüldüğü gibi Marksçı yaklaşımda toplumsal sınıf çalışmalarının kapsamı, iktisadi değişkenlerle sınırlı bir alanı değil, toplumsal ilişkilerin neredeyse tamamını kavramaktadır. Kapitalist gelişme ve kutuplaşmacı sınıf kavrayışı nedeniyle, geniş kapsamlı toplum çözümlemesinde analitik öncelik, toplumsal sınıfa değil, sınıflar mücadelesine verilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Marksist sınıf çalışmalarının metodolojik özellikleri şunlardır: İlk özellik olarak ‘sınıflar mücadelesinin analitik önceliği’ kavrayışından söz edilebilir. Bu ilke gereği incelenecek sınıf, ancak diğer sınıflarla ilişkisi içinde kavranmalıdır. İkinci olarak, bu ilke ile bağlantılı olarak toplumsal sınıfları, verili kategoriler olarak değil, tarihsel oluşumlar olarak görmek gerekecektir ki bunun metodolojik anlamı, toplumsal sınıfların kesitsel değil, boylamsal ya da süreçsel olarak çalışılması gerektiğidir. Üçüncü olarak görüngü (fenomen) ve gerçek ya da öz arasındaki ayrımdan söz edilebilir. Realist bilgi felsefesinin bu ilkesi metodolojik planda ampirikçi (ampirisist) olmayan bir araştırma desenini öngörür. Sosyolojik çalışmaların yaygın eğiliminin tersine Marksist sınıf çalışmasında birey (sınıf üyesi) gözlem birimi olabilir ama analiz birimi olamaz. Doğru cevap E'dir.

Weber’in sınıf çalışmalarına en kritik katkısı çoklu sınıf kavrayışını geliştirmiş olmasıdır. Bu katkının kuramsal temelleri sınıf ve statü kavramları arasındaki ilişkide bulunabilir. Weber toplumsal sınıf ve toplumsal statü konumlarını, tabakalaşmanın iki ayrı boyutu olarak değil de, ilki geçici, ikincisi kalıcı olmak üzere, örtüşme ya da kesişme noktalarına sahip toplumsal konumlar şeklinde resmetmiştir. Bu kuramsal temele yaslanan çağdaş araştırmacılar, toplumsal sınıfların içinde farklı statü grubu özellikleri aramak suretiyle yaşam tarzı esasına göre farklılaşmış sınıf tiplemeleri çizmişlerdir. Doğru cevap E'dir.

Lockwood’a göre, sınıf çalışmalarına yol gösterecek iki kuramsal model mevcuttur. Bunlardan ilki, gücü, çatışmayı ya da karşıtlığı; diğeri prestij, statü ya da hiyerarşiyi esas alır. Lockwood her iki modeli kullanarak işçi sınıfı içinde iki genel tipleme geliştirir: İlki, güç ya da çatışma odaklı toplum imgesine sahip olan geleneksel işçilerdir. İkincisi ise, paraya dayalı toplum imgesine sahip olan bireyselleşmiş işçi tiplemesidir. Doğru cevap D'dir.

Postmodernist sınıf çalışmaları, biryanda üretimin merkezi öneminin kaybolarak yerini tüketime bıraktığı, diğer yanda da ileri kapitalist toplumların sınıflı toplumlar olmaktan çıktığı şeklinde iki iddialı teze sahiptir. Doğru cevap C'dir.

Olumsallık, olmuş ya da olagelmekteki bir görüngünün ya da olgunun zorunlu herhangi bir doğasının olmaması, her şeyin gerçekte başka türlü de olma olasılığının her zaman mevcut olmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Emek tarihçileri bir sınıftan söz ettiğinde, son derece gevşek tanımlanmış bir insan grubunu düşünürler. Bu grup, benzer çıkarları, maddi yaşam deneyimlerini, gelenekleri ve değer sistemlerini paylaşır. Daha da önemlisi bir sınıf olarak davranma eğilimine sahiptir. Toplumsal sınıf; özne, deneyim ve bilinç demektir. Sınıf deneyimi, insanların iradeleri dışında dâhil oldukları üretim faaliyeti tarafından belirlenir. Bilinç ise sınıf deneyimlerinin kültürel terimlerle ifade edilmesidir. Bu terimler; gelenekte, değerlerde ve kurumlarda yaşarlar. Dolayısıyla işçi sınıfının oluşumu, iktisadi olduğu kadar, siyasal ve kültürel boyutlara da sahip bir olgudur. Yeniden vurgulamak gerekirse bu yaklaşıma göre toplumsal sınıf bir ilişki adıdır; bireyler toplamı değildir.

Toplumsal tabakalaşma yazınında sıkça söz edilen bir diğer örnek Hindistan’daki kast sistemidir. Hâlen varlığını sürdüren kast sistemin­de soy ve inanç farklılıkları ile sınıfsal farklılıkların örtüştüğü görülür. Toplumsal işbölümünde hangi işlerin hangi kast tarafından yerine getirileceği bel­lidir. Toplumsal tabakalaşması sınıfsal farklılıklara yaslanan toplumlar ile soy ve inanç farklılıklarına yaslanan toplumlar arasındaki en önemli ayrım, tabakalar arası yatay ve dikey hareketlilik ile ilgili­dir. Toplumsal tabakalaşması soy ve inanç temeline yaslanan toplumlarda, toplum üyelerinin tabakalar arası hareketliliğinden söz edilemez. Sınıf temel­li toplumsal tabakalaşma ise aşağı ve yukarı doğru hareketliliğe tümüyle açıktır. Bu son derece önemli bir husustur; açık tabakalaşma, özgürlük, eşitlik ve demokrasi doğrultusundaki yöneliminin ön koşu­ludur. Kapalı tabakalaşmanın var olduğu toplumlar, özgürlüğe, eşitliğe ve demokrasiye kapalı toplumlar­dır. Bu açıdan bakıldığında, modern toplumsal ta­bakalaşma sisteminin soy ve inanç yerine toplumsal sınıflar olgusuna yaslanıyor olması da anlaşılırdır.

Marksçı sınıf kuramında analitik öncelik, top­lumsal sınıfta değil, sınıflar mücadelesindedir. Bu saptamanın iki önemli metodolojik sonucundan söz edilebilir: Öncelikle toplumsal sınıflar, ayrıksı bir biçimde ele alınıp tekil olarak incelenemezler; sınıflar ancak, artığa el koymanın belirli biçim ve mekanizmalarında girdikleri karşılıklı ilişkiler çer­çevesinde kavranabilirler. Bir başka ifade ile sınıf çözümlemesi, ayrıksı ve durağan değil, ilişkili ve etkileşimli bir alanı konu almalıdır. İkinci olarak, toplumsal sınıflar, oluşturulmuş kategoriler olarak değil, tarihsel oluşumlar olarak kavramsallaştırılır (Özuğurlu, 2008, s.24). Bu nedenle toplumsal sı­nıfları zaman kesiti içinde değil, ancak belirli bir süreç içinde kavramak gerekir.

Sınıfsal kutuplaşma; ara katmanların tasfiye olarak toplumun, sermaye sınıfı ve işçi sınıfı şeklinde iki büyük kampa ay­rılması süreci olarak tanımlanabilir.

İşçileşme; insanlığın en azından son üç yüz yıldır yaşadığı en kapsamlı sosyal değişim süreçlerinin başında gelir.

Tarihsel bir eğilim olarak işçileşme süreci ile yoksullaşma, mülksüzleşme, sermayeleşme ve metalaş­ma süreçleri iç içe yaşanmıştır.

Metalaşma süreci ise varlıkların piyasada alınır-satılır bir sermaye malı hâline gelme sürecidir

İlk olarak Weber, çoklu sınıf kavrayışını geliştirmiştir.

Çoğulcu ve kutuplaşmacı sınıf kavrayı­şı, toplumsal üretim ilişkileri içindeki konumlanış (sınıf) ile yaşam tarzı (statü) arasındaki ilişkinin nasıl kurulacağı konusunda taban tabana zıt stra­tejilere sahiptir.

Marx ve Weber gibi iki önemli sosyoloji gele­neğinin katkılarını doğrudan doğruya toplumsal sınıf kuramı inşasında kullanan en etkili isim Eric Olin Wright’tir. E.O. Wright (1997, s.29), geliştir­diği analitik ve ampirik kategorilerin Marksist ve Weberci sınıf analizlerinden birlikte beslenen bir tür melez kategoriler olduğunu söyler.