TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Sosyoloji tarafından canlı ve değişken olarak ele alınan toplum, birtakım kültürel, ekonomik, sosyal ve siyasal niteliklerinin kimi zaman bir kriz kimi zaman da değişim ya da yenilenme isteği doğrultusundaki değişimi toplumsal değişim olarak ifade edilmektedir. Olumlu veya olumsuz biçimde gerçekleşebilen toplumsal değişim, bir süreci işaret etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Feodalizm, kendine yeterlilikle tanımlanan, küçük üretim ve siyasi birimlerin oluşturduğu bir sosyo-ekonomik düzen olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla mutlak bir bütünlüğü değil, aşırı biçimde bölünmüş bir yapıya karşılık gelmektedir. İddia edilenin aksine kiliseler, feodalizmde ideolojilerin belirlendiği kurumlardır. Bu bakımdan feodal yapıda kiliseler oldukça önemli konuma sahiptir. Feodalizm, İstanbul'un fethi, Amerika kıtasının keşfedilmesi ve gerçekleşen reform ve ayaklanmalar neticesinde bir süreç içerisinde etkisini kaybetmeye başlamıştır. Feodalizmin ortadan kalması ise daha insani yaşam koşullarının ortaya çıkmasına neden olmasından ötürü olumlu yönde gerçekleşen bir toplumsal değişimdir. Doğru cevap D'dir.

Feodal Ortaçağ'da gerçekleşen köylü ayaklanmaları genel olarak köylüler ve toprak sahipleri arasında yaşanan toprak uyuşmazlıkları nedeniyle gerçekleşmiştir. Diğer yandan salgın hastalıklar ve nüfus artışı gibi nedenlerle ortaya çıkan sorunlar da köylülerin birtakım hakları talep ettikleri ayaklanmalara neden olmuştur. Köylü ayaklanmalarının sonrasında ise feodalizmde çözülmeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Doğru cevap B'dir.

1789 Fransız Devrimi ile doruğa çıkan eski düzenin tasfiyesi süreci modern siyasi bir yeni model olarak ulus-devletin gelişimi ile tamamlanmıştır. Bu iki devrimin sonucunda merkezi devlet güç kazanmış; merkezi devletin uygulama ve siyaset etme kapasiteleri artmış; ekonomi üretim ve ticaret ekseninde olağanüstü gelişmiştir. Merkezi devlet toplumsal ilişkileri, üretim ve ticareti düzenlemede, üretim ve ticaretin gelişmesinde içerde güçlü bir aktör haline gelmiştir. Aynı şekilde bir kaç yüzyıldır oluşmakta olan dünya pazarına, sömürge dünyasına müdâhil olma, orada etkinlik kurma anlamında da modern devlet merkezi bir rol üstlenir. Doğru cevap E'dir.

Müstemlekecilik ya da kolonyalizm de denilen sömürgecilik, genellikle bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması veya yayılmayı istemesidir. Doğru cevap B'dir.

Aydınlanma Hareketi, 18. yüzyılda Kıta Avrupası’nda ortaya çıkmış ve insanları esasta kötü ve bu niteliği ile köleleştirici olduğuna inanılan mit, önyargı ve hurafenin (dolayısıyla da dinin) temsil ettiğine inanılan eski düzenden kurtararak, yine esasta iyi ve özgürleştirici olduğu çekincesiz kabul edilen aklın düzenine sokmayı temel amaç olarak benimsemiştir. Doğru cevap A'dır.

19. yüzyıl boyunca değişim olgu ve temasının açıklayıcı bir kavram haline gelmesinin yanında, dönemin Batı Avrupa toplumlarını tarihsel olarak biçimlendiren, etkileyen tarihi ve siyasi gerilimler söz konudur. Bunlar: Ulus devletlerin yükselişi kurumlaşması ve birbirleri aleyhine Avrupa üzerinde etkinliklerini artırma mücadelesi; sınıf çatışmaları, sınıf temelli talep ve düzen önerileri; dünya pazarı için Avrupalı merkezlerin güç mücadelesi, sömürge edinme yarışının sert bir egemenlik mücadelesine, emperyal bir çekişmeye dönüşmesidir. Feodal üretim tarzının çözülmesinde önemli rol oynayan köylü ayaklanmaları ise Feodal Ortaçağ'da, genel itibariyle, köylüler ile toprak sahibi aristokratlar arasındaki ekonomik uyuşmazlıkların sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. Doğru cevap D'dir.

20. yüzyılın ilk yarısını tanımlayan Avrupa merkezli kriz, ekonomik, siyasi ve düşünsel boyutta hayli kapsamlı yaşanmış bir krizdir ve dönemin toplumsal değişme anlayışını da, siyasi ve ekonomik paradigmalarını da derinden etkilemiştir. 20. yüzyılın ilk yarısında krize kaynaklık eden sorunlar, I. Dünya Savaşı, Rus Devrimi, sömürgelerde ayaklanma ve 1929 ekonomik krizidir. Doğru cevap E'dir.

20. yüzyılın ilk yarısında Avrupa merkezli krize kaynaklık eden sorunlardan sömürgelerde ortaya çıkan Batı karşıtı ayaklanmalar, uzun yüzyıllardır yerleşik bir siyaset uygulaması haline gelen sömürge idaresine, sistemine itiraz ekseninde ortaya çıkmışlardır. I. Dünya Savaşı öncesinde, sırasında ve sonrasında tüm Batı-dışı coğrafyalar, Latin Amerika dahil, tüm Batı dışı coğrafyalar, Fas’tan Endonezya’ya, Hindistan’dan Orta Asya’ya sömürgeciliğe karşı ayaklanma halindedir. O kadar ki, bu yılların Batı düşüncesinde “sömürgelerin kara derili insanlarının ayaklanıp, Beyaz adamın kurduğu makine medeniyetine son vereceği” görüşü ve değerlendirmeleri dillendirilmeye başlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Dekolonizasyon, sömürgelerde, sömürge idaresinin sona erdirilerek yerli halkın kendi bağımsız ulus-devletini kurması politikası idi. II. Dünya Savaşı sonrasında başlayan bu dekolonizasyon süreci,1960’lı yıllar da dahil olmak üzere uzun bir sürece yayıldı. Savaş sonrasında eski sömürgeler birbiri arkasına ulus-devletler haline gelmeye başladı. Sömürgelerin bağımsızlık kazanması, öncelikle sömürge coğrafyalarındaki halkın direncinin, sömürge idarelerine karşı ayaklanma ve kendi düzenini kurma çabasının ürünüdür. Bu anlamda önemli bir örnek olarak Cezayir Bağımsızlık savaşını verebiliriz. Doğru cevap B'dir.

1950’lerde doğan modernleşme kuramlarındaki anahtar kavramların, modernleşme, endüstrileşme, kurumsal gelişme, ulus inşa süreci ve azgelişmişlik gibi kavramlar olması, modernleşme kuramları ile yeni uluslararası ilişkiler sisteminin ihtiyaç ve taleplerinin örtüştüğünün göstergesidir.Doğru cevap C'dir.

Modernleşme literatüründe geleneksel ve modern toplum arasındaki farklılıklar üzerinde geniş olarak durulmuştur. Getirilen tanımlamalara göre geleneksel toplum bünyesinde şu özellikleri taşımaktadır: Durağan toplumsal yapı, tarıma dayalı ekonomi, düşük okuma-yazma oranı, geri kalmış teknolojik düzey, düşük hayat standardı, fonksiyonel belirliliği olan kurumların yokluğu, yatay ve dikey hareketsizlik, sosyal hayatta yüz yüze ilişkilerin yoğunluğu, yönetimde kanun ve kurallardan ziyade geleneklerin hâkimiyeti, inanç ve dü- şünüş biçimlerinde kaderci zihniyet ve anlayışların egemenliği. Geleneksel toplumun bu özelliklerine karşılık modern toplum dinamik, şehirli hayat tarzının egemen olduğu, endüstrileşmiş, siyasi ve sosyal yapıda kurumlaşmaların arttığı, okuma yazma oranın yüksek ve yüksek öğrenimin yaygın olduğu, yönetimde görevlerin fonksiyonel olarak farklılaştığı, kitlelerin giderek artan bir oranda siyasete katıldığı, siyasî gücün daha geniş gruplara dağıldığı, demokratikleşmenin yanı sıra lâik düşünüş tarzlarının siyasi ve sosyal yapıda hâkim olduğu bir toplum tipi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Şarkiyatçılık ya da oryantalizm, Avrupa’ya göre, yani ırkmerkezci bir biçimde, doğuda yer alan ulusların dillerini, tarihlerini, kültür ve törelerini inceleyen bilime verilen isimdir.Doğru cevap C'dir.

Levy’ye göre canlı olmayan enerji kaynaklarının canlı enerji kaynaklarına oranının yüksek olduğu ve insan emeğinin alet kullanımı ile etkinliğinin artırıldığı oranda, toplumlar da modernleşmişlerdir. Levy de diğer kuramcılar gibi açıklamalarını geleneksel/modern ikilemine dayandırır. Ona göre izafi olarak modernleşmiş toplumlarla izafi olarak modernleşmemiş toplumlar arasında belirli farklar söz konusudur. Doğru cevap B'dir.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında yaşanan Avrupa merkezli krizlerin sebepleri, I. Dünya Savaşı, Bolşevik Devrimi, sömürgelerde görülen ayaklanmalar ve 1929 ekonomik buhranıdır. Fransız Devrimi ise on sekizinci yüzyılda gerçekleşmiştir.

II. Dünya Savaşı sonrasında müttefikler, I. ve II. Dünya Savaşlarının yarattığı yüksek yıkım ve maliyeti göz önünde bulundurarak, tekrar bir savaşın yaşanmamasına odaklanmıştı. Yeni uluslararası düzende hem eski sorunlar (gerilim alanlarını görece bir çözüme kavuşturma) hem de uluslararası sistemi yeni bir krize evrilmeyecek şekilde tahkim etme ihtiyacı merkeze alınmıştı. Tam da bu anlamda II. Dünya Savaşı sonrası yeni uluslararası ilişkiler sistemi, eski sorunları aşmaya ve yeni kriz alanlarının ortaya çıkmasını engellemeye yönelik olarak kurulmuştu.

Merkezinde Amerika Birleşik Devletleri’nin bulunduğu yeni uluslararası ilişkiler sisteminin ilk öne çıkardığı politik düzenleme, sömürge sorununa ilişkindi. Uzun yüzyıllar boyunca geliştirilmiş ve yerleşik bir siyasi uygulama haline gelmiş olmasına rağmen, sömürge sisteminin, özellikle I. Dünya Savaşı öncesinden başlayan ayaklanmalar sebebi ile sürdürülmesi maliyetli hale gelmişti. Yeni politika arayışının işaret fişeği, Amerikalı diplomatların “eski trafik levhaları” ile gidilemeyeceği, sömürgelerin “gunbot politikaları” ile yönetilemeyeceği ifadeleri ile atıldı. Bu politika uluslararası siyaset terminolojisine “dekolonizasyon”, sömürgelerin bağımsızlaşması olarak girdi.

Dekolonizasyon, sömürgelerde, sömürge idaresinin sona erdirilerek yerli halkın kendi bağımsız ulus-devletini kurması politikasıdır. Savaş sonrasında başlayan bu dekolonizasyon süreci 1960’lı yıllar da dâhil olmak üzere uzun bir sürece yayıldı. Dekolonizasyon politikası, tüm sömürge dünyasını yeniden biçimlendirmek, yeni ilişkiler sisteminin parçası kılmaya yöneliktir. Böylelikle Sömürge devletlerin yerini ulus devletler almaya başlamıştır. Dekolonizasyon politikası ile, 19. yüzyıl sonu ve iki savaş arası dönemin sömürgecilikten kaynaklı sorunları tehdit olmaktan çıkarılmıştı.

Modernleşme kuramları II. Dünya Savaşı sonrasında sosyal bilimler alanında doğdu. Daha özelde sosyolojide güçlü bir karşılık buldu. Sosyolojinin hemen yanında, iktisat, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler disiplin ve alanları yer aldı. Çoğu kez bu bilim dalları birlikte yol aldı. Özellikle “bölge araştırmaları” çalışmalarında birçok bilim alanı birlikte çalıştı. Modernleşme kuramları II. Dünya Savaşı sonrasında modernliğin çekirdeğinde yer alan Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da sosyal bilim çevrelerince geliştirildi. Modernleşme kuramları, toplumsal değişme açıklamalarının hemen bütününü etkiledi ve değişme süreçlerini açıklayan ana paradigma haline gelmiştir.

Yüz yüze ilişkilere dayalı sistem, tarıma dayalı üretim, düşük katılımlı siyasi hayat ve kaderci zihniyetin hakim olması modernleşme kuramında geleneksel toplum yapısını ifade etmektedir. Modern toplumun siyasi ve sosyal yapısı ise; dinamik, yüksek katılımın sağlandığı, demokratik ve laik bir toplum yapısının olduğu, kurumlaşmış bir siyasi ve sosyal yapıyı belirtmektedir.