TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Merton, organizmacı yaklaşımın değil yapısal işlevselci yaklaşımın önemli temsilcilerinden biridir. Doğru cevap E’dir.

İşlevselci teoriye bir Türk sosyolog tarafından kazandırılmış olan kavram “tampon kurum” kavramıdır. Söz konusu kavramı literatüre kazandıran ise sosyolog Mübeccel Kıray’dır. Bu kavram ile Kıray, bir toplumsal yapıda bir tipten diğerine geçiş gerçekleşirken her bir unsurun aynı hızda hareket etmediğine, özellikle maddi unsurlar ile değerler arasındaki uyumsuzluğun değişimi bir değer krizine dönüştürebilme riskine sahip olduğuna işaret etmiştir. Bu riski gidermek üzere ise, Kıray’a göre, değişimi kolaylaştıran ve toplumsal bütünleşmeyi sağlayan tampon kurumlar ortaya çıkmaktadır. Bu kurumlar eskinin örüntülerini belirli bir düzeyde sürdürerek yeniye geçişi kolaylaştırırken, değişimin bir kriz olarak yaşanmasının önüne geçmektedir. Doğru cevap D’dir.

Tarihsel döngüselcilik ve yeni-evrimcilik yaklaşımlarının ardından 1950 sonrasında çok etkin olmuş olan iki açıklama  işlevselcilik ve çatışmacılıktır.

İşlevselci kuramın klasik yapısını geliştiren Spencer ve Durkheim toplumsal alanda yapısal farklılaşmanın sosyal gelişmenin temel süreci olduğunu ileri sürmektedirler.

Birim eylemin bileşenlerinden Durum, her eylemin belli bir mekan içinde cereyan etmesini ifade eder ve bu mekanın aktörün denetiminde olan kısımlarına araçlar, kontrol edilemeyen kısımlarına ise koşullar adı verilir.

Parsons’a göre bir toplumsal sistem uyum, hedefe ulaşma, bütünleştirme ve örüntüleri muhafaza etme (AGIL: Adaptation, Goal Attainment, Integration ve Latency) şeklinde bir şematik döngüye sahiptir.

Parsons, aslolanın değişim değil istikrar ve denge olduğunu ileri sürerken Amerikan toplumunda sosyalist bir devrimin imkan ve gerekliliğini yadsımaktadır.

Toplumsal çevre ile kültürel çevre arasındaki uyumsuzluk ve tabakalaşmadan kaynaklanan çeşitli işlevsizlikler Merton’un sapma (anomi) olarak adlandırdığı toplumsal davranış bozukluklarını ortaya çıkarır.

Kıray'a göre toplumsal yapı dört unsurdan müteşekkildir:
1. mekan/ekolojik çevre
2. nüfus
3. organizasyon
4. değerler sistemi

Bu çerçevede sosyolojik teoride iki baskın çatışmacı teori ortaya çıkmıştır:
1. diyalektik çatışma teorisi
2. işlevselci çatışmacılık.

Collins’e göre toplumsal değişim bireylerin ihtiyaçlarını giderme çerçevesinde birbirleriyle kaynaklar için rekabet etmeleri ve bu süreçte birbirlerinden faydalanmalarına dayanır.

Dahrendorf’a göre bir çatışmanın sosyal değişime yol açması yoğunluk ve şiddet düzeyine göre çeşitlilik arzeder.

Sosyal bilimlerde işlevselcilik (functionalism) Spencer ve Durkheim tarafından geliştirilen kuramsal ve metodolojik temeller üzerinde şekillenmiştir. Yirminci yüzyılda önce sosyal antropolojide A. R. Radcliffe-Brown ve Bronislaw Malinowski tarafından geliştirilen işlevselcilik, daha sonra 1940’lardan itibaren sosyolojide Talcott Parsons, Robert K. Merton ve William F. Ougborn’un katkılarıyla kısa bir zamanda hakim bir yaklaşıma dönüşmüştür. Türk sosyolojisinde Mübeccel Belik Kıray hem kuramı kullanmış hem de yeni kavramsal katkılar sunmuştur.

İşlevselcilik eyleme değil yapıya odaklanan bir kuramdır.

Parsons'ın toplumsal yapı ve değişme anlayışının dayandığı temelin onun Weber’den etkilenerek geliştirdiği toplumsal eylem fikri üzerine bina edildiğini belirtmektedir. Ona göre beşeri eylem sistemlerinin en küçük birimi olan eylem, birim eylemdir. Birim eylem kendi içinde şu bileşenlere ayrıştırılabilir:

Normlar: Her eylem, hedefe uygun araçların seçimini düzenleyen bir norm ya da normlar dizisine sahipti.

Teorisini çağdaş endüstriyel topluma uygulayan Merton teknolojik değişmelerin üretim sürecine ve topluma yansıyan sonuçlarını şu şekilde ele almaktadır. Sermaye yoğun teknolojilerin, daha ucuza daha kaliteli üretim yapma olanağı olumlu işlevleridir, teknolojik işsizlik de olumsuz işlevleridir. Bu işçi açısından bir gerilim kaynağıdır.

Mübeccel Kıray tampon mekanizmalar kavramıyla işlevselci teoriye katkı yapmıştır.

Simmel’in teorileri ve kavramları üzerinde şekillenen çatışma sosyolojisi içerisinde toplumsal değişimi açıklamada Ralf Dahrendorf ’un diyalektik yaklaşımı, Lewis Coser’ın çatışmanın işlevi yaklaşımı ve Randall Collins’in alışverişçi çatışma yaklaşımı öne çıkmaktadır.

Çalışmaları geniş bir alana yayılan Simmel mikrososyoloji yapmış ve Amerikan
sosyolojisinde hayli etkili olmuştur.

Dahrendorf için, toplumsal bütünleşmenin temeli, Parsons’ın öne sürdüğü gibi uzlaşma değil, aksine baskı, yani otorite konumundakilerin kitlelere boyun eğdirme gücüdür.