TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

İlerlemecilik olarak adlandırılan bu düşünceye göre tarihte içkin olan bir mekanizmaya dayalı olarak ya da in- sanın aklını/zekasını kullanarak kendi potansiyellerini keşfetmesi ile birlikte yeni teknikler ve araçları keşfetmesi veya icad etmesi ile toplumsal yapılar da gittikçe gelişmektedir. Buna göre ilk toplumsal biçimler daha basit ve ilkel iken son toplumsal biçim olan modernite daha karmaşık ve gelişkindir. Böylece aydınlanmacılar modern toplumsal biçimle sonlanacak şekilde insanlığın akla dayalı bir biçimde daima bir ilerleme içerisinde olduğunu düşünmektedirler. Böylece değişik toplumsal biçimler birbirinin peşi sıra gelmiş ve yeni gelişmelerle yerini yeni toplumsal biçimlere bırakmıştır. Doğru cevap A'dır.

Spengler, 1918-22 yıllarında 2 cilt olarak yazdığı Batı’nın Çöküşü (Der Untergang des Abendlandes) isimli meşhur eserinde uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz bir kader olduğunu ilan etmektedir. Ona göre her uygarlık biyolojik bir organizma gibi doğar, büyür ve ölür. Onun eseri belki de ondokuzuncu yüzyıl tarih düşüncesine yöneltilmiş en yıkıcı eleştiri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ondan sonra tarih felsefesindeki çalışmalar ya onu eleştirerek ya da destekleyerek işe başlamaktadırlar. Doğru cevap C'dir.

Spengler’in ilerlemecilikte sorunsallaştırdığı nokta tarihte aranan amaçlılıktır. Ona göre tarih kendi içinde bir döngüsü olan bir doğa oyununa benzemektedir. Spengler, dünya tarihinin yapısını, felsefi ve biyolojik esaslara göre açıklamaya çalışmıştır. Ona göre, tüm dünya tarihinde 8 tip kültür çevresi vardır: Mısır, Babil, Hindistan, Çin, Antikite, Arap, Batı ve Meksika. Spengler bunları gelişme düzeylerine göre üç aşamaya ayırır: Metafiziksel-dini yüksek kültürler, Erken simgeci kültürler, Geç sivil kültürler. Ona göre geç sivil kültür olarak tanımlanan modernite bir çöküş aşamasındadır. Doğru cevap D'dir.

Toynbee’ye göre intihara eğilimli Batı medeniyetini tehdit eden başlıca un- surlar nükleer savaş, teknoloji, uzay keşifleri, aşırı tüketim, hırs, aşırı nüfus artışı, çevre kirliliği, kaos, ahlâkî çöküntü ve benmerkezciliktir. Doğru cevap D'dir.

Sosyolojik teoride toplumsal çevrim kuramı ile tanınan Sorokin bütüncül yaklaşım olarak adlandırılabilecek bir sosyolojik yaklaşım oluşturmaya çalışmıştır. Bu yaklaşımını 1938’de kaleme aldığı dört ciltlik Social and Cultural Dynamics isimli eserinde ortaya koyan Sorokin, kültür ve kişilik arasındaki ilişkiyi kapsamlı bir biçimde ele alarak pek çok yeni kavramsallaştırmaya zemin hazırlamıştır. Bu eserinde Sorokin toplumsal değişime mevcut yaklaşımlardan çok farklı bir açıklama önermektedir. Doğru cevap E'dir.

Sorokin’e göre toplumlarda değişimi meydana çıkaran bir farklılaşma ve bütünleşme süreci söz konusudur.Bu yaklaşıma göre her insan toplumunda kaçınılmaz bir biçimde ortaya çıkan farklılaşma çerçevesinde toplumun bütünleşmesini oluşturmak üzere beş alt sistem ortaya çıkmaktadır: Doğru ile yanlışı birbirinden ayıran etik sistemler, mülkiyet ilişkilerini, temel hak ve görevleri düzenleyen, yasal olanla suç teşkil eden eylemleri birbirinden ayıran hukuk sistemleri, kutsal ve tabu olanı olmayandan ayıran dini sistemler, bilgi edinirken gerçekle hatayı birbirinden ayıran bilimsel sistemler ve sanat sistemleri. Doğru cevap B'dir.

Sorokin’e göre toplumlarda değişimi meydana çıkaran ana unsur farklılaşma ve bütünleşme sürecidir.Doğru cevap C'dir.

Gerhard Lenski, bilginin evrimsel gelişimi çerçevesinde tarihte toplumların dördü genel biri özel beş şekil aldığını ifade eder. Bunlar avcı toplayıcı, basit tarım, gelişmiş tarım, sanayi olmak üzere genel şekiller ve balıkçılık gibi özel şekillerdir. Doğru cevap C'dir.

Daniel Bell 1960’larda kaleme aldığı makale- lerle geliştirmeye başladığı sanayi sonrası toplum teorisini 1973 tarihli The Coming of Post-Industrial Society isimli kitabı ile olgunlaştırmıştır. Bell, ileri sanayileşmiş toplumlarda yaşanan değişimleri inceleyerek bu deği- şimlerin toplumsal yapıda gelecekte ne tür etkileri olacağını sorgulamaktadır. Bell’in gözlemlediği en önemli değişim bilginin toplumsal yapıdaki konumunda yaşanan değişimdir. Bell’e göre sanayi sonrası toplum bilgi tarafından karakterize edilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Bilgi Toplumu kuramcılarının en meşhuru olan Toffler toplumsal değişimi bilgi ve teknikte gerçekleşen değişimlerin oluşturduğu dalgalara göre açıklamakta ve günümüzde yaşanan değişimi de üçüncü dalga olarak adlandırmaktadır.Bu çerçevede dünya tarihinde üç büyük dalga yaşanmış ve buna bağlı olarak da üç tip toplum ortaya çıkmıştır. Birinci dalga tarım devrimini meydana getiren teknik yeniliklerdir. Bu dalga neticesinde tarım toplumları ortaya çıkmıştır. İkinci dalga fizik bilimindeki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan teknik yenilikler temelinde gerçekleşen sanayi devrimidir. “İkinci Dalga Toplumu sanayicidir ve kitlesel üretime, kitlesel dağıtıma, kitlesel tüketime, kitlesel eğitime, kitle iletişim araçlarına, kitlesel dinlenmeye, kitlesel eğlenceye ve kitle imha silahlarına dayanır. Bunları standartlaştırma, merkezcilik, odaklanma ve eşzamanlılık ile birleştirirsiniz ve kendinizi bürokrasi olarak tanımladığımız bir örgütlenme yapısı içinde bulursunuz.” Bu dalga neticesinde sanayi toplumu ya da modern toplum ortaya çıkmıştır. Üçüncü dalga ise günümüzde yaşanan bilgi temelli bir iktisadi biçimi ortaya çıkaran enformasyon devrimidir. Bu devrimin temelinde de yeni teknikler ve enerji türleri, yeni üretim biçimleri ve güçleri bulunmaktadır. Bu dalga neticesinde ortaya çıkan ve kendisinin sanayi sonrası toplum olarak adlandırdığı toplumda belirli derecelerde bireyselleşme, ayrışma, bilgi-tabanlı üretim söz konusudur ve değişim hızlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Gerhard Lenski sosyolojide ekolojik evrimcilik olarak bilinen yeni evrimci teorinin kurucusu olan Amerikalı sosyologdur.

Spengler, 1918-22 yıllarında 2 cilt olarak yazdığı Batı’nın Çöküşü (Der Untergang des Abendlandes) isimli meşhur eserinde

1930’da Harvard Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünü kuran Sorokin,

Sosyoloji toplumsal değişimi ele almak üzere ortaya çıkmış bir bilimdir. Modern toplum ortaya çıkarken yaşanan kapsamlı ve yoğun değişimleri ele alan sosyoloji bilimi başlangıçta değişimi temelde “bir toplumun ortaya çıkışı” veya “bir toplum tipinden başka bir toplumsal tipe dönüşüm” olarak ele almıştır. Bu bağlamda toplumsal değişim genellikle makro boyutlu felsefi ve tarihsel bir perspektif ile ele alınmıştır. Klasik sosyolojiden çağdaş sosyolojiye geçerken değişim çalışmalarında yaşanan en önemli değişim ise konunun ele alınış biçimindeki farklılaşma olmuştur. Bu çerçevede, çağdaş sosyoloji toplumsal değişmeyi makro boyutlu tarihsel toplum tiplerinin değişimi kadar, “belirli bir toplumsal yapının değişimi” olarak da ele alma eğilimine sahiptir. Doğru cevap E’dir.

Medeniyet Yargılanıyor (Civilization on Trial) adlı eserinde modernitenin yaratıcı insanların sayısını azaltmasından ötürü Batı medeniyetinin bir dinamizm kaybı yaşadığını, dolayısıyla içeriden ve dışarıdan karşılaştığı tehditleri göğüslemede zorlandığını öne süren kuramcı İngiliz tarihçi ve fikir adamı Arnold Joseph Toynbee’dir. Doğru cevap C’dir.

Döngüselci teorinin sosyolojideki en önemli temsilcisi olan Sorokin’e göre, toplumlarda değişimi meydana çıkaran bir farklılaşma ve bütünleşme süreci söz konusudur. Toplumda kaçınılmaz bir biçimde ortaya çıkan farklılaşma çerçevesinde toplumun bütünleşmesini oluşturmak üzere beş alt sistem (etik sistemler, hukuk sistemleri, dini sistemler, bilimsel sistemler, sanat sistemleri) bulunur. Bu çerçevede, değişimlerin zamanda ve mekanda gerçekleşen nitel ve nicel farklılaşmalar yoluyla gerçekleştiğini öne süren Sorokin, değişim anlayışında zaman boyutuna da önem verir. Buna ek olarak, pozitivist anlayıştan farklı biçimde toplumsal yapıyı anlamlar ve değerlerle ilişkili  görmektedir. Fakat uygarlıkları yükseliş ve düşüş ekseninde ele almak yerine kültürlerin hissi ile fikri uçlar arasında bir salınım yaşadığını düşünmektedir. Buna göre, hissi kültürler duyularla elde edilebilen şeylere vurgu yaparken, fikri kültürler ise akıl kanalıyla elde edilen şeylere vurgu yaparlar. Doğru cevap D’dir.

Marvin Harris, Eric Wolf, Marshall Sahlins ve Gordon Childe yeni evrimciliğin önemli isimleridir. Batı’nın Çöküşü isimli eserinde uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz bir kader olduğunu ilan eden Spengler ise, yeni evrimciliğin değil, döngüselci değişim yaklaşımının temsilcilerindendir. Doğru cevap E’dir.

Kültürel antropoloji içerisinde yeni-evrimci geleneğe katkı yapan Julian H. Steward, evrimin yerel koşullara uyarlanmış birden fazla biçiminin olduğunu varsayan “çok hatlı evrim kuramı”nı ortaya atmıştır. Buna ek olarak, Steward benzer ekolojik ortamlarda yaşayan toplumların benzer kültürlere sahip olduklarını öne süren ekolojik evrimciliğin temellerini de geliştirmiştir. Doğru cevap A’dır.

Yeni evrimciliğin en önemli isimlerinden Gerhard Lenski, sosyal değişim tezlerini ilk defa 1960’larda ortaya koymuş; kuramında bilginin miktarına ve kullanımına odaklanmıştır. Lenski bir toplumda çevreyi şekillendirmede etkin olabilecek ne kadar fazla bilgi birikimi varsa, toplumun da o oranda ileri olduğunu öne sürmüştür. Doğru cevap B’dir.

Sanayi sonrası toplum kuramlarının kökenini Fritz Machlup’un kaleme aldığı “The Production and Distribution of Knowledge in the United States” isimli çalışması oluşturmaktadır. Doğru cevap A’dır.