TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Adam Smith İskoç aydınlanmasının önemli isimleri arasında yer alır.

Sosyolojinin incelemesinin iki ana unsurundan birisi yapı diğeri ise değişimdir.

Belirli bir sosyal yapının zaman içinde yaşadığı farklılaşmalara toplumsal değişim adı verilmektedir.

Toplumsal yapıdaki büyük değişime örnek olarak tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş verilebilir. Zira bu tür değişimler toplumdaki ekonomik, sosyal, nüfussal bir çok faktörü de etkileyen değişimlerdir.

Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya göç etmesi uzun süreli etkilere yol açan değişimlerdir ve toplumsal yapıyı büyük ölçüde etkilemektedir.Diğer seçeneklerdeki değişimler kısa süreli ve orta vadeli toplumsal değişimler olup toplumun bütün katmanlarında ve yapısında değişimlere etki etmezler.

Toplumsal değişimin toplumun kendi iç yapısından kaynaklanıyorsa bu değişim zorlama olmadan ve dışsal kaynaklara bağlı olmadan gerçekleşmektedir ve süreç yavaş ilerlemektedir.

Harekete geçirilmiş grupların zora dayalı olarak bir toplumu şiddetli ve hızlı bir biçimde dönüştürmelerine devrim denmektedir. Bu bakımdan modern zamanlarda çok sayıda devrim (Fransız, Rus, Çin, İran vb.) gerçekleşmiştir.

Kilise ve aristokrasinin yaygınlaşması toplumsal modernleşmenin karşıtı bir değişimdir ve gerici bir anlayış ile ilişkilendirilir.

İradecilik anlayışına göre sosyal dünya, ne yaptığının farkında olan aktörlerden kuruludur ve değişimde eylem yapıdan önce gelmektedir. Diğer seçenekler değişimlerde aktör ve kahramanların rolünü sınırlandırmaktadır.

Toplumsal değişimler toplumun yaşadığı fiziki şartlara ve coğrafyaya bağlı olarak da değişmektedir. Bir toplumun liman şehrinde yerleşik olması o toplumun sosyo-ekonomik yaşamının denize bağlı olarak gelişmesini desteklemektedir.

Toplumsal değişim kavramının bileşenlerinden biri olan değişimin içeriğini ifade eden unsurlar “bireysel”, “olgusal”, “kurumsal”, “yapısal” ve “sistemik” olarak sıralanabilir. Doğru cevap E’dir.

Toplumsal değişimi büyük, orta ve küçük ölçekli olarak sınıflandırmak mümkündür. Bunlardan orta ölçekli değişimler bir toplumun biçimini bütüncül olarak değiştirmeyen ancak toplumsal yapıda farklılaşmalara yol açan değişimlerdir. Daha ziyade sosyal kurumlarla ilişkili olan söz konusu değişimler, toplumun işleyişini ciddi bir biçimde değiştirirler. Özellikle nüfus, siyasal yapı, iktisadi sistem ve mekânsal unsurlardaki kapsamlı değişimler toplumsal yapıya etki ederler. Örneğin bir toplumda belirgin bir biçimde yaşanan iktisadi kalkınma neticesinde ortaya çıkan refah artışı ile sınıflar arası ilişkilerde gerçekleşen değişimler buna bir örnektir. Doğru cevap C’dir.

19. yüzyılda ilerlemecilik sosyolojinin resmi biçimi olmuş; bu çerçevede Comte, Marx, Spencer ve Durkheim gibi düşünürler ilerlemeci bir anlayışla toplumsal değişmeyi evrimci bir perspektiften ele almışlardır. Bununla birlikte, ilerlemecilik 20. yüzyılın başında, özellikle iki savaş arası dönemde, tarih felsefesinden başlayarak ciddi eleştirilere uğramıştır. Bu eleştirilerden öne çıkanlardan birisi de Spengler, Toynbee ve Sorokin’in döngüselci tarih fikri olmuştur. Doğru cevap C’dir.

İbn Haldun, "Mukaddime" isimli eserinde iklimin toplumların biçimini belirlemede etkin bir rol oynadığına güçlü bir vurgu yapmaktadır. Ona göre, yeryüzünde güneyden kuzeye doğru uzanan yedi iklim kuşağı vardır ve bu kuşakların her birindeki koşullar insan karakterine etki ederek toplumun yapısını etkilemektedir. Benzer bir teoriye sahip olan Montesquieu’ya göre ise, dünyada üç iklim bölgesi (sıcak, ılıman ve soğuk) vardır ve bu iklimlerin etkisine dayalı olarak şekillenen değişik insan karakterleri farklı siyasal modellerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Doğru cevap B’dir.

Inkeles, eğitimi toplumsal değişmeyi sağlayan en önemli kurum olarak kabul eden modernist görüşün temsilcisi iken, Giroux ve Bernstein eğitime toplumsal değişmede sınırlı da olsa bir rol atfetmiştir. Dewey ise toplumsal, ekonomik ve politik kurumlar ile eğitimin bütüncül olarak planlanması halinde toplumda istenilen değişimlerin meydana gelebileceğine inanmıştır. Althusser’in Bowles ve Gintis ile birlikte temsil ettiği Marksist yapısalcı veya çatışmacı düşünce ise eğitim kurumlarını mevcut sistemi koruyan ve yeniden üreten hegemonik bir araç olarak değerlendirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Frankfurt Okulu'nun Theodor Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse ve Walter Benjamin gibi eleştirel kuramcıları sanayideki yeni organizasyon biçimleri ile 1930’larda Avrupa’da totaliter faşist rejimlerin yükselişi arasındaki ilişki hakkında yoğun tartışmalar yürütmüşlerdir. Doğru cevap D’dir.

Charles Tilly toplumsal hareketleri hedefteki otoritelere yönelik kolektif talepler; bu talepleri oluşturmak için özel birtakım medya ve propaganda faaliyetleri ve kamusal eylemler ve üyelerin birlikteliği ile gerçekleşen kamusal temsil etrafında şekillenen bir siyasi bileşim olarak nitelendirmektedir. Burada “talep” kavramı toplumsal hareketi ifade eden anahtar olarak belirmektedir. Zira bir toplumsal hareket genellikle toplumun bir kısmının toplumda bir konuda değişim talebi ile meydana çıkmaktadır. Doğru cevap B’dir.

"Romalıların Büyüklük ve Çöküş Nedenleri" ve "Yasaların Ruhu" isimli eserler Montesquieu, "Mukaddime" İbn Haldun ve "Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu" ise Weber tarafından kaleme alınmış olan toplumsal değişme konusundaki önemli eserlerdir. Doğru cevap B’dir.

Modern toplumun doğuşu tartışmalarında kilise kendi geleneksel gücünü merkeze alırken, modernleri yeni, genç ve tecrübesiz olmakla itham etmiştir. Bu düşünceye karşı Bacon, dünya tarihi penceresinden bakıldığında Antikçağların daha genç ve tecrübesiz olduklarını, modernlerin ise birikmiş bir tecrübeye sahip ve dolayısıyla daha yetkin olduğunu savunarak söylemi tersyüz etmiştir. Böylece insanlığın başlangıçtan itibaren tecrübelerin birikimi ile bir ilerlemeye sahip olduğu da kabul edilmiştir. Doğru cevap A’dır.

Kabaca 1960 sonrasına tekabül eden çağdaş sosyoloji küçük ölçekli değişimlere odaklanırken, değişimi toplumsal olgu ve süreçlerde farklılaşma olarak kabul eder. Çağdaş sosyolojiye göre, değişimin itici gücü Post-Fordizm ve küreselleşmedir. Ayrıca sınıf ya da ulus temelli değil, yaşam biçimi temelli sosyal hareketlere odaklanan çağdaş sosyoloji, değişimi ampirik olarak inceler. Doğru cevap D’dir.