TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Toplumsal değişim kavramını ve konusunu net bir çerçeveye kavuşturmak üzere onunla ilgili bazı bileşenleri açığa çıkarmak gerekmektedir. Bu bileşenleri analiz etmek toplumsal değişimin incelenme sınırlarını da belirleyecektir. Bu bakımdan şu beş bileşenin kavramsal sınırları çizmek bakımından mühim olduğu görülmektedir: (i) değişimin boyutu (büyük, orta ve küçük), (ii) değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik), (i) değişimin hızı (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli), (iv) değişmin yönü (ileri, durağan, geri), (v) faili (yapı ve aktör) olarak sıralanabilir.

Bir mahalleye bir park yapımının o mahallenin sosyal yaşamında oluşturduğu etki küçük ölçekli değişime bir örnektir. Doğru cevap A'dır.

İlerlemecilik, tarihi mukadder bir siyasi, sosyal ve iktisadi geleceğe doğru akan, yani teleolojik bir süreç olarak görür. Sivil hakların kapsayıcı bir biçimde gelişmesi, siyasal düzenlerin anayasal bir düzene doğru evrilmesi ve son olarak pozitivist/ rasyonel bir bilim anlayışının yaygınlaşması ilerlemeci anlatıların en sık üzerinde durdukları değişim unsurlarıdır. Doğru cevap E'dir.

Weber'in anlamacı sosyolojisi yapıyı inkâr etmemekle birlikte aktörün önemine daha fazla vurgu yapmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Montesquieu’nun bahsettiği gibi determinist olmasa da İbn Haldun’un bahsettiği gibi iklim ile insan toplulukları arasında bir etkileşim mevcuttur. Doğru cevap C'dir.

İbn Haldun'a göre bedevilikten hadariliğe geçiş yaşamın şartlarından ötürü ne kadar zorunluysa bu geçiş neticesinde göçebeleri bir arada tutan bağın (asabiye) gevşemesi de o kadar mukadderdir. Bu temelde aynı zamanda demografik bir değişimdir. Şehir yaşamının koşulları demografik dinamizmi ortadan kaldırmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Hemen hemen bütün klasik sosyologlar sonradan teknolojik determinizm olarak adlandırılan bu yaklaşıma sahiptir. Onlara göre bir toplumun biçimini teknolojinin biçimi ve düzeyi belirlemektedir. Bu görüş sanayinin ortaya çıkması ile birlikte Avrupa’da toplumsal biçimin bütüncül olarak değişimine bağlı olarak meydana çıkmıştır. Aynı zamanda modern tekniğin yayılması ve sanayileşme ile birlikte bütün toplumların baştan ayağa aynı şekilde ve aynı yoldan değişeceği düşünülmektedir. Böylece türdeş bir evrensel uygarlık ortaya çıkacaktır. Doğru cevap B'dir.

Frankfurt Okulunun Theodor Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse ve Walter Benjamin gibi eleştirel kuramcıları sanayideki yeni organizasyon biçimleri ile 1930’larda Avrupa’da totaliter faşist rejimlerin yükselişi arasındaki ilişki hakkında yoğun tartışmalar yürütmüşlerdir. doğru yanıt E'dir.

Weber'e göre din büyüsel olandan akılcı olana doğru bir evrim geçirmektedir ve Protestanlık ile birlikte büyü tamamen bozularak akılcılaşma tamamlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Orta boy devletlere uygun olan monarşinin yönetici ilkesi

Dördüncü aşamada ise ticaret ortaya çıkmıştır. Smith’e göre Avrupa’ya özgü olan ticaret toplumları uygarlığın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Tarım toplumu, ticaret toplumu, sanayi toplumu ve bilgi toplumu gibi değişik toplum tiplerinin ortaya çıkmasına sebep olan kapsamlı değişimler büyük ölçekli değişimler için birer örnek teşkil etmektedir.

İlerlemecilik daha çok Comte, Durkheim, Marx ve Spencer gibi ilk önemli sosyologların düşünceleri üzerinde temellenen bir bakış açısı sunar. Buna karşılık, Döngüselcilik (Spengler, Toynbee ve Sorokin’in düşünceleri) ilerlemeciliğin geriletilmesi çabaları ile özdeşleştirilir.

Hegel yapısalcı düşüncenin kurucu aktörleri arasında kabul edilmektedir.

Yapı-aktör ikiciliğini aşmak üzere 1970 sonrasında önemli teorik açılımlar gerçekleştirilmiştir. Bunlar arasında Giddens, Bourdieu ve Bhaskar önemli bir yer tutmaktadır. Giddens 1970’lerde geliştirdiği yapılaşma kuramı ile bu noktada kendisinden önceki sosyal teorik gelenekleri birleştirerek önemli ve haklı bir yer edinmiştir.

Ibn Haldun ve Montesquieu iklim ve toplumsal değişme arasında bağ kurmuşlardır. Buna göre Ibn Haldun için yeryüzünde güneydenkuzeye doğru uzanan yedi iklim kuşağı vardır ve bu kuşakların her birindeki koşullar insan karakterine etki ederek toplumun yapısını etkilemektedir. Benzer bir teoriye modern sosyolojinin fikir
babalarından Montesquieu da sahiptir. Ona göre de dünyada üç iklim bölgesi (sıcak, ılıman ve soğuk) vardır ve bu iklimlerin etkisine dayalı olarak şekillenen değişik insan karakterleri farklı siyasal modellerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Sosyolojinin klasik çağında bilimsel düşünüş ile toplumsal değişim arasında doğrudan bir bağ tesis
etme çabası göze çarpmaktadır. Voltaire, Turgot ve Condorcet gibi Aydınlanma düşünürleri bilimin, aklın
ve düşünmenin gelişimi ile toplumsal biçimlerin evrimi arasında doğrudan bir bağ kurmaktadırlar. Buna
göre bireyin doğayı anlama ve açıklama biçimi aynı zamanda toplumu kurma biçimini de şekillendirmektedir.

Bilime, düşünceye ve onların bir çıktısı olan teknolojiye toplumsal değişimde temel ve doğrusal bir rol vermek 19. yüzyıl sosyal düşüncesinde önemli bir yer tutmaktadır. Hemen hemen bütün klasik sosyologlar
sonradan teknolojik determinizm olarak adlandırılan bu yaklaşıma sahiptir. Onlara göre bir toplumun biçimini teknolojinin biçimi ve düzeyi belirlemektedir.

Dewey, eğitimi toplumsal değişim için bir kaynak olarak görür. Buna göre eğer toplumsal, ekonomik ve politik kurumlar eğitim ile birlikte ve tutarlı bir biçimde bütüncül olarak planlanabilirse toplumda
istenilen değişimler meydana getirebilir. Dewey Türk eğitim sistemini bizzat kuran
kişidir. Ülkemizde eğitime toplumsal değişmede daima merkezi ve aşırıya kaçan bir rol verilmesinin nedenlerinden birisi de budur

İskoç aydınlanmasının tarihinde Francis Hutcheson’un (1694-1746) etik tartışmalarının
önemli bir yeri bulunmaktadır. Ondan etkilenerek David Hume (1711-1776), etik üzerine düşünmeyi
derinleştiren isim olmuştur. Hume, etik üzerine felsefi bir soruşturma yürütmesi kadar, onu dinin
gelişimi ve toplumun tarihsel ilerlemesiyle ilişkili bir biçimde ele alarak ahlak teorisi ile toplum teorisi
arasındaki bağlantıları tesis etmesi bakımından, İskoç aydınlanmasının ve belki de kıta düşüncesinin
en etkili ve önemli isimlerinden birisi olmuştur.