TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Toplumsal değişmenin bileşenleri “değişimin boyutu” (büyük, orta ve küçük), “değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği” (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik), “değişimin hızı” (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli), “değişimin yönü” (ileri, durağan, geri) ve “değişimin faili” (yapı ve aktör) olarak sıralanabilir. Bunlardan, toplumsal değişmeyi modernleşme ile eşdeğer gören ilerlemecilik, toplumsal değişmenin yönüne işaret etmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Arthur Schopenhauer'ın iradeciliğinin yanı sıra, yorumcu düşünürler de analizlerinde yapıdan ziyade aktöre öncelik vermişlerdir. Bu çerçevede, Weber, Schultz ve Garfinkel gibi yorumcu düşünürler sosyal dünyanın ne yaptığının farkında olan aktörlerden kurulu olduğunu ve eylemin yapıdan önce geldiğini öne sürmüşlerdir. Bununla birlikte, Marx’ın aktörlerin belirlenmiş koşullar altında etkin olabileceği iddiası ve Durkheim’in toplumsal bir olgunun ancak başka bir toplumsal olgu tarafından ortaya çıkarılacağı düşüncesi aktörden ziyade yapının belirleyiciliğini vurgulayan görüşlerdir.Doğru yanıt B’dir.

Nüfus ile ilgili değişimlerin toplumsal yapı üzerindeki etkileri aynı zamanda siyasal yapıyı da etkilemektedir. Bu etkiyi ilk kez kuramsallaştıran düşünür ise İbn-i Haldun olmuştur. Göçebe (bedevi) ve yerleşik (hadari) olmak üzere temelde iki toplum biçimi olduğunu söyleyen İbn-i Haldun, göçebeler ile yerleşikler arasındaki dinamizmi temelde nüfusa dayalı bir biçimde açıklamıştır. Düşünüre göre, bedevilikten hadariliğe geçişle birlikte göçebeleri bir arada tutan bağ (asabiye) gevşemektedir. Söz konusu değişim aynı zamanda demografik bir değişimdir. Doğru yanıt A’dır.

Dünya tarihinde dört demografik devrim yaşandığını öne süren nüfus tarihçilerine göre, bu değişimlerin ilki insanların ateşi kullanmasıyla başlamış; ikinci demografik devrim ise büyük buzul çağının bitişiyle iklim koşullarının kısmi iyileşmesi ve besin kaynaklarının çoğalması sonucu gerçekleşmiştir. Üçüncü devrim, tarıma geçişle birlikte genişleyen gıda kaynaklarına ve doğa koşullarına karşı oluşan güvenlik ortamına bağlı olarak yaşanmıştır. Dördüncü demografik devrim ise, 17. ve 18. yüzyıllarda modern dönemin kapılarını açan sanayi dönüşümü ile gerçekleşmiştir. Doğru yanıt B’dir.

Eğitim ile toplumsal değişme arasındaki ilişkileri inceleyen dört temel görüşten biri olan ve eğitimi toplumsal değişmeyi sağlayan en önemli kurum olarak gören yeniden oluşumcu ve modernist görüşün temsilcileri Count, Inkeles, Smith, Schultz, Harbison ve Myers olarak sıralanabilir. Doğru yanıt B’dir.

Toplumsal değişime etki etme biçimleri bakımından sosyal hareketler, “sınıf temelli sosyal hareketler”, “etnisite temelli sömürge karşıtı siyasal hareketler” ve “kimlik temelli yeni sosyal hareketler” olmak üzere üç gruba ayrılabilir. Bunlardan sınıf temelli sosyal hareketler daha çok 19. ve 20. yüzyıldaki Batılı sanayileşmiş toplumların işçi hareketlerini kapsarken, ikinci gruptaki sosyal hareketlerin temelinde çoğunlukla etnik veya dini birliktelikler bulunmaktadır. Daha çok siyasal hak temelli olarak ortaya çıkan bu hareketlerin itici gücünü çoğu kez milliyetçilik oluşturmaktadır. Üçüncü grupta ise post-fordist dönemde neoliberal küreselleşme dünyasında ortaya çıkan yeni sorunlara karşı bir birliktelik ve farkındalık oluşturmayı amaçlayan kimlik temelli yeni sosyal hareketler bulunmaktadır. Çevre, kadın, mülteci, göçmen ve hayvan hakları gibi meselelerle ilgili duyarlılıkları öne çıkaran yeni sosyal hareketler, klasik sosyal hareketlerin devleti ele geçirme veya devleti dönüştürme gibi büyük taleplerinin aksine daha sınırlı taleplere sahiptir. Doğru yanıt E’dir.

Toplumların oluşum ve değişiminde belirli kanunlar olduğu fikrini ortaya atan Montesquieu, sadece doğanın değil toplumun da belirli yasalara göre hareket ettiği fikrini geliştirerek toplumsal değişimin mekanik bir süreç olduğuna dair ilk değerlendirme çerçevesini ortaya çıkarmıştır. “Romalıların Büyüklük ve Çöküş Nedenleri” isimli eserinde Roma’yı yükselten ve daha sonra çökerten nedenlerin şahıslarda değil olgularda aranması gerektiğini öne sürmüş; “Yasaların Ruhu” eserinde ise kanunların anlaşılması yoluyla daha iyi bir toplum oluşturma imkanının ortaya çıkacağını savunmuştur. Buna ek olarak, coğrafi ve iklimsel koşulların toplumsal alanı belirlediğini düşünen Montesquieu, üç iklim kuşağı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan despotizm, cumhuriyet ve monarşi olmak üzere üç siyasal sistem olduğunu öne sürmüştür. Bu üç siyasal sistemden Montesquieu’nun Avrupa'ya uygun bulduğu sistem ise cumhuriyet değil monarşidir. Doğru yanıt D’dir.

Kamu menfaatinin bazen bozuk ahlaki özellikler olarak görülen niteliklerden ortaya çıkabileceğini ve  erdemli davranışın toplumsal düzen açısından düşünüldüğü gibi etkin olamayacağını ileri süren düşünür Bernard de Mandeville’dir. Ayrıca düşünüre göre, toplum ve devlet değişip ilerlerken erdemlerin de yeniden tanımlanması gerektiğinden, insan davranışları yüksek ya da düşük olarak nitelenmemelidir. Doğru yanıt C’dir.

19. yüzyıldaki klasik sosyolojiye göre, değişimin temel etkeni makro tarihsel ve doğal etkenler iken, iktisadi değişimin gücü ise sanayileşmedir. Klasik sosyoloji açısından sosyal hareketler sınıf temellidir ve din değişime engel olan bir unsur olarak kabul edilir. Bununla birlikte, değişim toplum tiplerinin farklılaşması olarak kabul edilmiştir. Doğru yanıt B’dir.

Uygarlığı kabalıktan veya vahşilikten ayırt eden şeyin mülkiyet fikri olduğunu öne süren düşünür İskoç Aydınlanması’nın önemli temsilcilerinden Adam Ferguson’dur. Ferguson’a göre, bu tür bir özel mülkiyet fikri Avrupa’ya mahsustur ve geri kalan barbarlar onu bilmedikleri için medenileşememişlerdir. Aslında ilerlemenin mülkiyete bağlanması iktisadi gelişmeler ile fikri yaşam arasındaki bağın kurulmasına yöneliktir. Düşünüre göre, ekonomik yaşamdaki ilerlemenin temelini işbölümü oluşturmaktadır ve insanlık tarihinde toplumun gelişimi de işbölümünün gelişimine dayalıdır. Adorno, Horkheimer, Marcuse ve Benjamin ise Frankfurt Okulu’nun temsilcileridir. Doğru yanıt B’dir.

Toplumsal değişimi etkileyen çok sayıda unsur sayılabilse de bunları gruplayarak açıklamak daha kolaydır. Bu çerçevede toplumsal değişimi etkileyen pek çok tekil unsur olmakla birlikte bunları altı ana başlık altında gruplamak mümkündür: (i) fiziki-coğrafi etkenler, (ii) demografik değişimler, (ii) bilimsel ve teknik gelişmeler, (iv) iktisadi etkenler, (v) din ve dünya görüşü ve (vi) sosyal hareketler.

Toplumsal değişime etki etme biçimleri bakımından sosyal hareketler üç gruba ayrılabilir:
(i) Sınıf temelli sosyal hareketler,

(i) etnisite temelli sömürge karşıtı siyasal hareketler

ve (iii) kimlik temelli yeni sosyal hareketler.

"Toplum tipinin farklılaşması, Sınıf temelli, Din değişime engeldir, Sanayileşme" her biri 19. yüzyıl klasik sosyolojisinin toplumsal değişim incelemelerinin seyri arasında yer alır.

"Din değişimde etkilidir, Ulus temelli, Orta, Tarihsel" her biri geçiş dönemi (kabaca 1920-1960) toplumsal değişim incelemelerinin seyri arasında  yer alır.

çağdaş sosyoloji (kabaca 1960 sonrası) toplumsal değişim seyri arasında yer alan özelliklerden biri, yaşam biçimi temelli oluşudur.

Bacon, İngiltere'deki aydınlanma düşünürlerinden biridir.

Descartes, Fransa'daki aydınlanma düşünürlerinden biridir.

Wolff, Almanya'daki aydınlanma düşünürlerden biridir.

İbn Haldun’un düşüncesinde, “asabiye”, dayanışma duygusu, sosyal bağ, grup duygusu,
grup dayanışması gibi anlamlara sahip oldukça merkezi bir kavramdır.

İbn Haldun'un iklimin toplumların biçimini belirlemede etkin bir rol oynadığına güçlü bir vurgu yaptığı eser, Mukaddime'dir.