TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI

Toplumsal değişme toplumsal aktör, kurum ve yapıları aynı anda ilgilendiren geniş çerçeveli bir kavramdır. Bu açıdan bakıldığında toplumsal değişim kavramını ve konusunu net bir çerçeveye kavuşturmak üzere onunla ilgili bazı bileşenleri açığa çıkarmak gerekmektedir. Bu bileşenleri analiz etmek toplumsal değişimin incelenme sınırlarını da belirleyecektir. Bu bakımdan şu beş bileşenin kavramsal sınırları çizmek bakımından mühim olduğu görülmektedir: (i) değişimin boyutu (büyük, orta ve küçük), (ii) değişimin vadesi (kısa, orta ve uzun) ve içeriği (bireysel, olgusal, kurumsal, yapısal ve sistemik), (i) değişimin hızı (yavaş, aşamalı, evrimsel ve barışçıl ile hızlı, ani, devrimsel ve şiddetli), (iv) değişmin yönü (ileri, durağan, geri), (v) faili (yapı ve aktör) olarak sıralanabilir.Doğru cevap E'dir.

Büyük ölçekli değişimler genellikle bir toplumu bütünüyle değiştiren değişimlerdir. Toplumun bütüncül olarak bir halden başka bir hale geçişi ile tanımlanan bu büyük değişimleri nitelemek için bazen toplumsal dönüşüm veya devrim kavramları da tercih edilmektedir. Tarihsel süreçte bu tür değişimlerin sayıca az ve kritik olduğu düşünülmektedir. Örneğin tarım toplumu, ticaret toplumu, sanayi toplumu ve bilgi toplumu gibi değişik toplum tiplerinin ortaya çıkmasına sebep olan kapsamlı değişimler büyük değişimlere birer örnektir. Doğru cevap A'dır.

Bir değişimin barışçıl olması aynı zamanda yavaş ve aşamalı bir biçimde doğal etkenler dâhilinde kendiliğinden gerçekleşmesi ve şiddetli olması da hızlı, ani ve yapay etkenlere dayalı olması anlamına gelmektedir. Barışçıl değişimler rızaya dayalı iken, şiddetli değişimler genellikle zora dayalıdır. Şiddetli değişimler toplumun yapısını derinden sarsarak değiştirmesinin yanı sıra değerleri, duyguları, düşünceleri ve kurumları da hızlı bir biçimde değiştirir. Böylece şiddetli değişimler toplumsal ilişkileri kökünden sarsarak yeniden tanımlamaktadır. Barışçıl değişimlerde ise tüm bu değişimler daha uzun bir zaman diliminde daha az hissedilerek gerçekleşmektedir. Doğru cevap D'dir.

Toplumsal değişme bir dizi unsur tarafından oluşturulmaktadır. Değişmenin belirli koşullar altında ve belirli bir sistem dâhilinde gerçekleştiği göz önüne alındığında değişimi etkileyen unsurların esasen bu koşullarda veya yapıda meydana gelen farklılaşmalar olduğu söylenebilir. Toplumsal değişimi etkileyen çok sayıda unsur sayılabilse de bunları gruplayarak açıklamak daha kolaydır. Bu çerçevede toplumsal değişimi etkileyen pek çok tekil unsur olmakla birlikte bunları altı ana başlık altında gruplamak mümkündür: (i) fiziki-coğrafi etkenler, (ii) demografik değişimler, (ii) bilimsel ve teknik gelişmeler, (iv) iktisadi etkenler, (v) din ve dünya görüşü ve (vi) sosyal hareketler.Doğru cevap B'dir.cf.

Nüfus tarihçileri dünya tarihinde dört demografik devrimin yaşandığını belirtmektedirler:

• Doğal çevrede meydana gelen ve teknik gelişmelere bağlı olarak yaşanan bu değişimlerin ilki 400 bin veya 500 bin sene önce, insanların ateşi kullanmasıyla başlamıştır.

• İkinci demografik devrim milattan önce 40 bin ila 35 bin yılları arasında büyük buzul çağının bitişi ve iklim koşullarının kısmi iyileşmesi ve besin kaynaklarının çoğalması ile gerçekleşmiştir.

• Üçüncü demografik devrim ise tarıma geçiş ile birlikte genişleyen gıda kaynaklarına ve doğal koşullara karşı oluşan güvenlik ortamına bağlı olarak yaşanmıştır.

• Dördüncü demografik devrim 17.-18. yüzyıllarda modern dönemin kapılarını açan sanayi dönüşümü ile gerçekleşmiştir.Doğru cevap A'dır.

Bilime, düşünceye ve onların bir çıktısı olan teknolojiye toplumsal değişimde temel ve doğrusal bir rol vermek 19. yüzyıl sosyal düşüncesinde önemli bir yer tutmaktadır. Hemen hemen bütün klasik sosyologlar sonradan teknolojik determinizm olarak adlandırılan bu yaklaşıma sahiptir. Onlara göre bir toplumun biçimini teknolojinin biçimi ve düzeyi belirlemektedir.Doğru cevap C'dir.

Eskicumalı eğitim ile toplumsal değişme arasındaki ilişkileri açıklayan dört temel görüş saymaktadır:

Doğru cevap E'dir.

İskoç aydınlanmasının önde gelen isimleri akademisyendir ve üniversitede dersler vermektedirler. Bu durum İskoç aydınlanma düşüncesinin diğer aydınlanma düşünceleri ile karşılaştırıldığında daha sistematik ve tutarlı bir gelişim seyri göstermesini sağlamıştır.Doğru cevap D'dir.

İskoç aydınlanmasının Adam Ferguson (17231816), Adam Smith (1723-1790), Dugald Stewart (1753-1828) ve William Robertson (1745-1814) gibi sonraki kuşaktan isimleri ahlak teorisini bir piyasa teorisine dönüştürerek toplumun kuruluşu ve değişimine dair genel bir model inşa etmişlerdir.Doğru cevap A'dır.

Toplumsal değişime etki etme biçimleri bakımından sosyal hareketler üç gruba ayrılabilir: (i) Sınıf temelli sosyal hareketler, (i) etnisite temelli sömürge karşıtı siyasal hareketler ve (iii) kimlik temelli yeni sosyal hareketler. Birinci grupta yer alan sınıf temelli sosyal hareketler daha çok 19. ve 20. yüzyılda Batılı sanayileşmiş toplumlardaki işçi hareketlerini kapsamaktadır. Sanayileşme yayıldıkça tüm dünyada zamanla benzer sosyal hareketler ortaya çıkmıştır. İşçi hareketleri uzunca bir süre toplumda taleplerin şekillenmesi ve toplumsal değişimin yönlendirilmesinde etkin olmuştur. Sömürge karşıtlığı ile başlayan ve ulusal bağımsızlık mücadeleleri ile şekillenen ikinci gruptaki sosyal hareketlerin temelinde çoğunlukla etnik veya dini birliktelikler bulunmaktadır. Daha çok siyasal hak temelli olarak ortaya çıkan bu hareketlerin itici gücünü çoğu kez milliyetçilik oluşturmaktadır. Üçüncü grupta ise post-fordist dönemde neoliberal küreselleşme dünyasında ortaya çıkan yeni sorunlara karşı bir birliktelik ve farkındalık oluşturmayı amaçlayan kimlik temelli yeni sosyal hareketler bulunmaktadır. Bu yeni sosyal hareketler çevre, kadın, mülteci, göçmen ve hayvan hakları gibi meselelerle ilgili duyarlılıkları esasında öne çıkarlar.

Doğru cevap C'dir.

Belirli bir sosyal yapının zaman içinde yaşadığı farklılaşmalara toplumsal değişme adı verilir.

Değişimin öncesi, toplumsal değişimin inceleme sınırlarından biri değildir.

Toplumun bütüncül olarak bir halden başka bir hale geçişine büyük ölçekli değişimler denir.

Bir semtte yeni bir okul açılması, toplumsal yapıda kapsamlı farklılıklar oluşturmayan küçük ölçekli değişimlerdendir.

Üretim sistemindeki hızlı bir makineleşmenin yol açtığı değişime devrim denir.

Schopenhauer toplumsal değişimde iradeciliği savunur.

Bilimsel gelişmeler toplumsal değişmeyi etkileyen unsurlardan biridir.

Nüfus ile ilgili değişimlerin siyasal yapıyı da etkileyeceğini ilk İbn Haldun kurumsallaştırarak açıklamıştır.

Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu Weber'in eseridir.

İlerlemecilik insanlığın giderek daha fazla ve yetkin bir bilgiye erişeceğini savunan görüştür.