TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI - Deneme Sınavı - 8

Karizmanın rutinleşmesi sürecinde, uzun vadede otorite kişi temelli olmaktan çıkıp kurum temelli olma eğilimindedir. Başka deyişle, karizmatik otorite yeni bir kurumsal çerçevede ya geleneksel ya da rasyonel-hukukî otoriteye dönüşür. Modern (kapitalist ve sosyalist) toplumların temel ekseni olan rasyonel-hukukî otorite de ancak bürokrasiyle yerleşebilir ve varlığını sürdürebilir. Doğru cevap A'dır.

Marx, kapitalizmin özel yasaları olarak, “kar oranının azalma eğilimi”, “işçi sınıfının giderek artan sefaleti”, “sermaye sahipliğinin yoğunlaşma eğilimi” ve “iktisadi dalgalanmaların şiddetinin artması”ndan söz etmektedir. Doğru cevap D’dir.

Diyalektiğin ilkeleri “karşıtların birliği”, “yadsınmanın yadsınması” ve “niceliğin niteliğe dönüşmesi” iken, “özdeşlik ilkesi” ve “çelişmezlik ilkesi” Aristoteles’in formel mantığının temel ilkeleridir. Bu çerçevede, "belirli bir (nicel) birikim ve gelişme düzeyinde bir toplumsal devrim döneminin gelmesi" olarak ifade edilen toplumsal yasayı açıklamak için Marx, Hegelci diyalektiğin yasalarından "niceliğin niteliğe dönüşmesi" ilkesine başvurmuştur. Buna göre, niceliğin niteliğe dönüşmesi bir toplumun birikimli olarak değiştiği tarihsel sürecin karakteristik bir özelliğidir. Doğru cevap B’dir.

Her tarihsel evreyi kendine özgü farklı üretim teknolojileri ve farklı sınıfsal ilişkilerin karakterize ettiğini öne süren Marx ve Engels’e göre, sınıfsal farklılaşmanın ortaya çıktığı tarihsel evre "köleci toplum"dur. Kuramcılara göre, söz konusu toplumun olumlu yanı üretim kapasitesinde artış sağlaması iken, olumsuz yanı sınıfsal farklılaşmanın ve üretim araçlarında özel mülkiyetin ortaya çıkışıdır. Doğru cevap B’dir.

Bireyler ve onların niyetleri, güdüleri ve anlamlarından yola çıkan Weber, kurumlar gibi daha büyük yapıları, bireylerin daha geniş alanlara ve uzun bir zaman dilimine yayılmış düzenli eylemlerinde cisimleşen davranış örüntüleri olarak nitelendirir. Bu kabuller temelinde Weber’in toplum anlayışı, organizmacı ve evrimci bir anlayışa ya da bir toplum doğası fikrine dayanmadığı gibi, Weber genel bir toplum teorisi arayışında da değildir. Fakat sosyolojiyi toplumsal eylemin kapsamlı bir bilimi olarak gören Weber’e göre hayat, bireylerin gündelik dünyadaki karşılıklı eylemleri ve etkileşimleri içinde cereyan eder. Bu çerçevede Weber, kolektivitelerin kendilerini oluşturan bireylerden bağımsız belirli özelliklere sahip oldukları söylenebilse de, bunların ilgili birey aktörler ve bu aktörlerin eylemleri temelinde açıklanabileceğini öne sürer. Bu anlamda Weber'e göre toplum, düzenli eylemler, ilişkiler ve etkileşimlere verilen isimdir. Doğru cevap E’dir.

Weber’in ürettiği en önemli yöntemsel fikirlerden birisi olan “ideal tip”, tek taraflı bir abartmadır. İdeal tipler, toplumsal dünyayı tüm tarihsel ve güncel çeşitleriyle incelemek ve toplumsal olguları zaman içinde ve kültürler arası karşılaştırmak amacıyla kullanılır. Bununla birlikte ideal tip, bir tür ütopya olmadığı gibi, olası en iyi olgudan bahsetmek anlamına da gelmemektedir. Doğru cevap A’dır.

Weber, etkileşim içindeki bireylerin bir toplum, daha doğrusu bir toplumsal hayat oluşturmalarını mümkün kılanın insanların rasyonel davranmaları olduğunu ve toplumu bu rasyonellik sayesinde anlayabileceğimizi öne sürmektedir. Doğru cevap D’dir.

Weber’in tarih anlayışı farklı idealizm türlerinden beslenir. Bunlar Kant’ın "epistemolojik idealizmi", kaynağı Dilthey olan "tarihselci idealizm" ve  Schopenhauer’la ilişkilendirilen "irrasyonalist ya da natüralist idealizm"dir. Söz konusu üç idealizmden etkilenen Weber, dünya tarihini ideaların mantıksal olarak ortaya çıkışı ile ilişkilendiren Hegelci veya diyalektik idealizmin tarihin fiili karmaşıklığını toptancı bir biçimde basitleştirdiğini düşünür. Hegel’in insanların bir tarihsel Geist (Ruh) tarafından kontrol edildiği ve belirlendiği fikrini onaylamayan Weber, bütün tarihin öncelikle insanın tarihi olduğuna inanır. Çünkü Weber'e göre, tarihe katkıda bulunan şey insanların toplumsal eylemleridir. Doğru cevap C’dir.

Hegel'in varlık anlayışında sonlu şeyler, yani insanlar ve diğer fiziki nesneler gerçek olmadığı gibi,  gerçek hakikat de ancak akıl yoluyla elde edilebilir. Ayrıca Hegel, sadece fikirleri gerçek olarak kabul ederken, nihai fikrin de Tanrı olduğunu ifade etmiştir. Hegel'in düşüncesinde, Tanrı (sonsuz) ve insanlar (sonlu) arasında diyalektik bir ilişki vardır ve söz konusu diyalektiğin özü çelişkidir. Buna ek olarak, emeğin zihinsel emek olduğunu ve bunun da insanın özünü teşkil ettiğini söyleyen Hegel için, devletin kaynağı toplum değil, Tin veya düşüncedir. Hegel böylece devlete kutsal bir nitelik atfetmektedir. Doğru cevap E'dir.

Marx’ın temel görüşleri, diyalektik ve tarihsel materyalizmi dikkate alınarak anlaşılabilir. Bu konudaki görüşlerinin şekillenmesinde hem Hegel’in belirli görüşleri hem de ona eleştirileri etkilidir. Marx, Hegel’in idealizmini eleştirip yerine materyalizmi geçirmeye çalışırken onun diyalektik ve tarih konusundaki görüşlerinden belirli noktalarda yararlanır. Doğru cevap B'dir.

Marx, tarihsel değişmenin itici gücünün çatışma olduğu düşüncesini benimseyerek değişmenin diyalektik bir çatışma, çözüm, yeniden çatışma ve daha üst, daha gelişmiş düzeyde çözüm örüntüsü içinde yapılandığını iddia eder. O hâlde, tarih her zaman daha üst gelişim evrelerinin birbirini izlemesiyle, giderek artan özgürlük düzeyleriyle, nihayetinde insanlığın nihai, tam bir aydınlanması ve özgürleşmesiyle ilerler. Doğru cevap B'dir.

Sömürü, ister toprak ister emek, isterse piyasa konumu olsun, iktisadi bir kaynağın kabul edilmesi mümkün olmayan araçlarla kullanılmasını anlatan bir terimdir. Bir tekelcinin pazardaki denetim gücünü kullanarak tüketicilere fahiş fiyatlar dayatması ya da bir arazi sahibinin toprağı doğal kaynaklara zarar verecek şekilde kullanması sömürü kapsamındaki eylemler olarak görülmelidir. Marksizmde ise sömürü temel bir rol oynar ve bir işçinin ücret olarak aldığı değer ile üretilen ve kapitalistin el koyduğu değer arasındaki farkı anlatır. Doğru cevap D'dir.

Marx ve Engels’e göre, her tarihsel evreyi kendine özgü farklı üretim teknolojileri ve farklı sınıfsal ilişkiler karakterize eder. Kapitalizm dördüncü ve mevcut evredir. Kapitalizmde mülksüz emekçi bir köle veya serften farklıdır, emek gücünü (özgürce!) serbest piyasada satar ancak yine de sömürülür ve bu sömürü üretim araçlarında özel mülkiyetin ve böylece hiçbir sınıfsal farklılaşmanın olmadığı "ileri komünizm" günışığına çıkıncaya kadar ortadan kaldırılamaz. Doğru cevap E'dir.

İdeal tip, Weber’in ürettiği en önemli yöntemsel fikirlerden biridir. Hemen belirtmekte fayda vardır ki Weber ideal tip kavramıyla bir tür ütopya ya da olası en iyi olgudan bahsetmemektedir. İdeal tip, tek taraflı bir abartmadır. Genellikle bir olgunun mantığının abartılmasıdır. Toplumsal dünyayı tüm tarihsel ve güncel çeşitleriyle incelemek için kullanılır. Bu tür tek taraflı abartmalar Weber tarafından toplumsal olguları zaman içinde ve kültürler arası karşılaştırmak amacıyla kullanılır. Doğru cevap A'dır.

Verstehen, “anlayış” anlamına gelen Almanca bir kelimedir. Eylem kuramı açısından, verstehen(anlayış) aktörün düşünsel süreçlerini, anlam ve amaçlarını ve bu etkenlerin nasıl eyleme (ya da etkileşime) dönüştüğünü incelemeyi içeren yöntemsel bir tekniktir. Doğru cevap B'dir.

Weber’in ünlü otorite tipolojisi içinde üç tür otorite yer alır. Bunlardan ilki geleneksel otoritedir. Söz konusu otorite, geleneklerin şemsiyesi altında, eski geleneklerin önemine ilişkin yerleşik inanç çerçevesinde işleyen ya da bir gelenek içindeki örf ve uygulamalara uygun olarak seçilmiş kişilerin kabul görmesi ve ayrıcalığına olan yerleşik inanca dayalıdır; krallar, kraliçeler ve dini erkânın otoritesi gibi. İkinci olarak karizmatik otorite, olağanüstü kişilik (peygamberlik, kahramanlık gibi) özellikleri olan karizmatik bireyin koyduğu kurallara adanmaya dayalı otoritedir. Son olarak rasyonel-hukuki otorite ise dinî kurallar ya da geleneklere değil de akıl temel alınarak yapılmış yasalara ve kurallara dayalıdır. Doğru cevap D'dir.

Weber sosyal sınıfların, yani üretim araçlarının mülkiyetine dayalı ilişkilerin önemini yadsımasa da sınıflar aynı tipten insanları içerirken gerçek, somut gruplaşmaların, etkileşimlerin iktisadi sınıfsal tabakalaşmanın karşıtı olan statü grupları etrafında şekillendiğini düşünür. Başka deyişle, sınıflar katı iktisadi faktörlere dayanırken (benzer piyasa konumları nedeniyle benzer çıkarlara sahip gruplaşmalarken), statü gruplarının kültürel alanda yer aldıkları varsayılır. Doğru cevap D'dir.

Weber Batı’da uygarlığın giderek daha fazla rasyonalitenin ‘çelik kafes’i olarak adlandırdığı şey -yani, her seçimin insanların bütün eylemlerinin rasyonel kararlarla belirlendiği gündelik hayat tarzı tarafından kuşatıldığını düşündüğü “modern dünyanın rasyonel doğası” hakkında esasen büyük bir ikilem içindedir. İnsanların davranışlarında kendiliğindenlik ortadan kaybolmaktadır; her şey bir kafese aittir ve modern dünyada gizem veya heyecana çok az yer vardır. Doğru cevap B'dir.