TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI - Deneme Sınavı - 12

Belirlenimcilik ve gerekircilik olarak da adlandırılan determinizm, evrenin işleyişinin, evrende gerçekleşen olayların çeşitli bilimsel yasalarla, örneğin fizik yasaları ile, belirlenmiş olduğunu ve bu belirlenmiş olayların gerçekleşmelerinin zorunlu olduğunu öne süren öğretidir. Doğru cevap A'dır.

Maddenin Korunumu Kanunu
Kimyanın temel kanunları arasında yer alan bu kanunu ilk defa 1789 yılında Fransız bilim insanı Antonie Lavoisier dile getirmiştir. Doğru cevap B'dir.

Spencer’ın evrim konusunu ele alırken öne sürdüğü açıklamalarında karşımıza üç temel aksiyom çıkar: i) kuvvetlerin sürekliliği, ii) maddenin yok olmaması ve iii) hareketin sürekliliği. Doğru cevap C'dir.

Ütopist ve determinist olan Comte insan zihninin gelişiminin tâbi olduğu bir ‘temel yasa’yı keşfettiğini belirtir. İnsan zihninin gelişimine ilişkin bu üç hâl sırasıyla teolojik ya da kurgusal hâl, metafizik ya da soyut hâl ve bilimsel ya da pozitif hâldir. Doğru cevap E'dir.

İndirgemecilik
En genel biçimi ile söylenirse, indirgemecilik, görünüşte çeşitlilik gösteren fenomenleri bazı birincil ya da temel açıklayıcı ilkelere indirgeyen entelektüel stratejileri ifade eder. Doğru cevap C'dir. Doğru cevap C'dir.

İşbölümünün genelde toplumsal dayanışma yaratsa bile, bazen farklı, hatta karşı yönde sonuçlara sahip olabileceğini belirten Durkheim değişmeye yol açan üç normal dışı işbölümü biçimi tespit eder. Bunlar:
• Anomik işbölümü
• Zorunlu işbölümü
• Yetersiz koordine edilmiş işbölümü

Doğru cevap D'dir.

Karl Marx’ta yanlış bilinç kavramı, evrensel bir sınıf olan proleteryanın özgürleştirici ve geliştirici rolünü gizlemeye yaramaktadır. Bir başka biçimde söylenirse, yanlış bilinç, insanın türsel özünü kurtarmaktan ziyade köleliğini pekiştiren düşünceyi anlatır (Marshall, 1999). Doğru cevap C'dir.

Darwinist fikirleri benimseyen Spencer’a göre bütün insanlar hayatta kalma mücadelesi içindedir. Doğru cevap D'dir.

Sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan kapsamlı
değişimler karşısında üç tepki gelişmiştir. Liberalizm
olarak adlandırılan ilk tepki olumludur. Liberalizm,
doğaları gereği çıkarcı ve rasyonel hareket
eden bireylerin temel hak ve özgürlüklerini güvence
altına almak için devletin toplumsal barışı ve huzuru
sağlama dışında devreye girmediği, her türlü
müdahaleden uzak bir serbest piyasa toplumunu
öngörür.İkinci, yani muhafazakâr tepki doğrudan olumsuzdur.
Bu gelenek içindeki toplumsal, kültürel,
iktisadî, siyasal bütün yeni gelişmelerin yarattığı
karışıklıklardan cidden rahatsız olan insanlar değişmenin,
özellikle insanların müdahalesiyle değişim çabalarının
bu doğal, kendiliğinden düzeni daha da çıkmaza
sokacağını ve daha ciddi felâketlere yol açacağını
öne sürerler.
Üçüncü tepki, sosyalizm öncelikle ‘kapitalist’
olarak nitelendirilen yeni dönemin yarattığı eşitsizlik,
sömürü, baskı ve yabancılaşmaya karşı yoğun
bir tepki biçiminde ortaya çıkarken, öte yandan
özellikle Aydınlanma kaynaklı değişme ve yeni bir
toplum vaadini benimser.

E şıkkının yanlış olma sebebi

sosyalizm yerine muhazafakar anlayışın kullanılmış olmasıdır.

İnsanların toplum yaratılmadan
önce ‘doğa durumu’nda yaşadıklarını varsayan
Hobbes, Locke ve Rousseau’yu eleştiren Montesquieu
insanların hiçbir zaman toplumsuz yaşamadığını,
toplumun ürünü olduklarını vurgular.
İnsanın özü ve insan toplumlarının kaynakları
hakkında spekülâsyonlardan ziyade somut verilerle
ilgilenen bir empirist olan Montesquieu çoğu kez
Newton’un fizikte kullandığı işlemlere başvurur:
toplumsal evrendeki olguları gözlemlemeye, bu
gözlemlerden hareketle onların temel özellikleri ve
yasa-benzeri ilişkileri hakkında önermeler oluşturmaya
çalışır. O fizik bilimlerini temel alan bir toplum
bilimi yaratmanın mümkün olduğunu düşünen
ilk kişidir. Toplumun tıpkı fizik madde gibi bir
‘şey’ veya ‘olgu’ olduğunu, ‘ahlâk, örf ve âdetler’in
ve ‘bir ulusun ruhunun’ bilimsel olarak incelenebileceğini
kabul eder.

Montesquieu Kanunların Ruhu Üzerine’ye şu
sözlerle başlar: “Yasalar, en genel anlamında, şeylerin
doğasından kaynaklanan zorunlu ilişkilerdir.
Bu anlamda, tüm varlıkların kendi yasaları vardır. Montesquieu yasa terimini
iki anlamda kullanır: (1) insanların kendi davranışlarını
düzenlemek için yarattıkları bir emir
veya kural olarak yasa; ve (2) fiziksel, biyolojik ve
toplumsal görünümleri içinde, evrendeki özellikler
arasındaki ilişkilerin bilimsel bir ifadesi olarak
yasa. Düzenin sağlanması ve değişmenin sorunsuz
ve acısız gerçekleşmesi için birinci anlamında
yasaların ikincilere uygun olması gerektiğini varsayar.
Fakat Montesquieu bir ‘yasalar hiyerarşisi’
ima eder: “fizik madde benzeri ‘alt-düzey’ olgular,
kendi işleyişlerini düzenleyen bilimsel yasalardan
sapma göstermezler, ancak zekâ sahibi üst-düzey
varlıklar yasalara ters düşebilir veya onları ihlâl
edebilirler: bir toplumun bilimsel yasaları mutlak
değil de olasılıklı bir yapıdadır”.

Gordon’a (2015) göre, “[t]oplum, içindeki bireylerin
ve bireyler kategorilerinin hücreler ve organlara
benzer roller yüklendikleri bir tür süperorganizmadır”
fikrini Greklere kadar götürmek
mümkün olsa da, bu görüş toplumsal düşüncede
sadece 19. yüzyılda önemli bir rol oynamaya başlamıştır
ve burada bir organizma olarak toplum fikri
benimsenir. Saint-Simon bu fikrin toplum felsefesi
ve sosyal bilimlere nüfuz etmesinde önemli bir role
sahiptir. Ona göre “bir organizma olarak toplum,
bireysel üyelerin bilinçlerini aşan ve gerçekte belirleyen
kendine ait bağımsız bir bilince sahiptir”.

Saint-Simon’a göre ‘Pozitif Evre’de insanlar birbirlerine egemen olmaya çalışmaktan vazgeçerek doğaya egemen olacaklardır.

Comte, Pozitif Felsefe Dersleri’nde (1853) bütün
olguların değişmez doğa yasalarına tâbî olduklarını,
bu yasaları keşfedecek olan sosyolojinin “en genel
veya basit olgulardan daha özel veya kompleks
olgulara doğru ilerleyen” bilimlerin tepesinde yer
aldığını öne sürer. Kendi ‘bilimler hiyerarşisi’nde
bilimlerin bilhassa matematikten astronomiye, oradan
fizik, kimya ve fizyolojiye, ardından kendi deyimiyle
‘Bilimlerin Kraliçesi’ olan sosyal fiziğe doğru
ilerlemesinin kaçınılmaz olduğunu iddia eder.

Comte sosyal statikte toplumsal dayanışmayla ve
işbölümünün dayanışma üzerindeki etkisiyle ilgilenir.
“İşlevlerin giderek uzmanlaştığı bir dünyada genel
konsensüs toplumsal bütünleşmenin temelini nasıl
oluşturabilir? İnsanlar meslekî uzmanlık temelinde
farklılaşır ve uzmanlaşırlarken düşünceler, inançlar
ve değerlerde uzlaşma nasıl sürdürülebilir?” sorularının
cevaplarını arar. Sosyolojinin iki ana bölümünden biri olan ‘sosyal
statik’ toplumsal kuruluşları durağan hâlleri içinde
niteler yani toplumdaki düzeni, değişmezliği,
eşzamanlı olarak meydana gelen olayları
inceler. Özetle, sosyal statik toplumsal
yapının ve onun unsurları ile ilişkilerinin araştırılmasıdır.

Toplumsal dinamik ise evrimci bir insan ilerlemesi anlayışına bağlıdır;

ilerleme, değişme ve evrimi konu alır.

Son evre pozitif evredir. Toplumsal evrimin sonucu olan bu evrede, insan zihni iyi düzenlenmiş bir akıl yürütme sayesinde metafizik olan her şeyi reddeder. Dolayısıyla, teolojik ve metafizik evrelerden geçen toplumlar pozitif evreye ulaşırlar. Pozitif evrede insan bir akıl yürütme ve gözlem bileşimini kullanır. Pozitif bilim akıl yürütme, gözlem, deney ve öngörülerle yasalar inşa eder. Pozitif
felsefe gözlenebilir olgular ve onlar arasındaki ilişkiler dışında hiçbir bilgiye sahip olamayacağımız inancına dayanır. Bütün toplumlar bilginin birikmesi sonucu, aynı evrelerden geçerek, sonunda bilimsel düşünce tarzı tarafından belirlenen
pozitif evreye ulaşacaklardır.

Spencer'ın toplum modeli,
sosyolojisi doğa bilimleri ve fizik hakkındaki kabullerine
dayanır. Bu makro şemanın iki temel kavramı
‘evren’ ve onun ayrılmaz bir parçası olduğunu düşündüğü
‘evrim’, diğer yardımcı ve ilişkili kavramları
‘farklılaşma’ ve ‘bütünleşme’, ‘çevre’ ve ‘denge’dir.

İşbölümünün genelde toplumsal dayanışma yaratsa
bile, bazen farklı, hatta karşı yönde sonuçlara
sahip olabileceğini belirten Durkheim değişmeye
yol açan üç normal dışı işbölümü biçimi tespit
eder. Bunlar:
• Anomik işbölümü
• Zorunlu işbölümü
• Yetersiz koordine edilmiş işbölümü

Fizik bilimlerini temel alan bir toplum bilimi yaratmanın mümkün olduğunu düşünen ilk kişiMontesquieu'dur. O, Toplumun tıpkı fizik madde gibi bir 'şey' veya 'olgu' olduğunu; ahlak, örf ve adetlerin ve bir ulusun ruhunun bilimsel olarak incelenebileceğini kabul eder.

Saint-Simon kültürlerin çeşitliliğinin yüzeysel
olduğunu düşünür. Bütün toplumsal gelişmeler ve
değişme temel bir plâna göre gerçekleşir; insanlığın
tarihi, en azından kendi yörüngelerinde hareket
eden gezegenlerde olduğu gibi, tek yasa tarafından
yönlendirilir. Saint- Simon böyle bir tarih anlayışını
benimseyen tek kişi olmasa da, toplumsal evrimin,
dolayısıyla değişmenin merkezî dinamik gücünü
“iktisadî sınıflar arasındaki çatışma”nın oluşturduğunu
öne süren ilk kişidir