TOPLUMSAL DEĞİŞME KURAMLARI - Deneme Sınavı - 11

Belirlenimcilik ve gerekircilik olarak da adlandırılan determinizm, evrenin işleyişinin, evrende
gerçekleşen olayların çeşitli bilimsel yasalarla, örneğin fizik yasaları ile, belirlenmiş olduğunu
ve bu belirlenmiş olayların gerçekleşmelerinin zorunlu olduğunu öne süren öğretidir.

Toplumu bir organizma olarak gören Comte bu fikri Durkheim’dan ve diğer 19. yüzyıl sosyologlarından
önce sistemli bir biçimde ortaya koymuş, Darwin evrim teorilerini sunmadan yıllar önce topluma bir organizma olarak bakılmasını önermiştir: Comte toplumsal organizma terimini toplumun parçaları arasında bir uyum olduğunu, kurumlar arasındaki karşılıklı bağlantıların bir organizma içindeki işlevlerin karşılıklı bağlantısına
benzediğini göstermek için kullanmıştır.

Çatışmayı mümkün olduğu kadar kaçınılması gereken bir unsur olarak gören Comte’a göre, çatışma
toplum pozitif evreye geçmediği için ortaya çıkmaktadır. Bu gerçekleştiğinde ve ‘İnsanlık Dini’ oluştuğunda
hiçbir çatışma olmayacaktır. Özetle, çatışma insanlığın ilerlemediğinin göstergesidir. Üçüncü veya
pozitif evreye ilerleme ve geçişle uyumun egemen olmasıyla çatışma bulanık bir anıdan ibaret olacaktır.
Teolojik ve metafizik evrenin düzensizlik ve çatışmanın kaynakları, pozitif evrenin düzen ve ilerlemenin
kaynağı olduğunu düşünür. Comte’a göre düzeni ancak tarihin son evresinde pozitif bilim olarak ortaya
çıkan sosyoloji koruyabilir.

Gordon’a (2015) göre, evrim teorisinin modern
düşünceyi 17. yüzyıldaki ‘bilimsel devrim’ dışında
başka bir şeyle karşılaştırılamayacak ölçüde etkilemesinde,
devrim kavramının yaşamla ilgili olguları
içerecek biçimde genişletilmesinde, etkisinin organik
türlerin kökeni sorununun ve biyoloji biliminin
çok ötesine geçmesinde, Newtoncu mekanik gibi bu
teorinin de bilim insanları ve aydınlar kadar sokaktaki
insanın da kendisini ve dünyayı görme biçimini
kapsamlı olarak değiştirmesinde hiç kimse evrim
kavramını sosyal bilimlere sokan Herbert Spencer
kadar önemli rol oynamamıştır. Onun yazıları hem
Darwinistlerin zaferine katkıda bulunmuş, hem de
evrim fikrinin biyolojik olguların yanı sıra toplumsal
olguları ve bunların ötesinde, tüm varoluş evrenini
içerecek ölçüde genişletilmesini sağlamıştır.

İntihar Durkheim'a ait bir eserdir.

Durkheim bireylerin toplumdan soyutlanmaları,
uzaklaşmaları, kopmaları, yabancılaşma duyguları,
güçlüler tarafından sömürülmeleri ve ilişkili
hususları Marx’tan farklı biçimde ele alır ve açıklar.
Bu yüzden, yabancılaşmadan ziyade kendi geliştirdiği
anomi kavramını tercih eder. Marx’a göre bu
olgular kapitalizmin doğasıyla bağlantılı aslî çelişkilerken,
Durkheim’a göre daha ziyade geleneksel
bir toplumdan modern (organik) topluma geçişle
ilişkili, büyük ölçüde geçici, sistemi değiştirmeye
gerek kalmadan çözülebilecek problemlerdir. Kimi
örneklerde organik dayanışmanın genellikle olması
gerektiği gibi, yani normal düzeyde ve biçimde
gerçekleşmemesinin nedeni bu dayanışma türünün
tüm varoluş koşullarının henüz yerine gelmemesidir

Durkheim’a göre sanayileşme, kentleşme, meslekî
uzmanlaşma ve bürokrasinin gelişimi gibi faktörler
bireylerin toplumla bütünleşmesine yardımcı mekanizmalar
olan aile, din, bölge ve komşuluğun işleyişini
zayıflattığı için, geleneksel toplumsal yapılar
bu yeni toplumsal bütünleşme temelini sağlamakta
yetersiz kalır. Örneğin, aile yeterince kuşatıcı bir
toplumsal yapı değildir, dinsel yapıların etki alanları
oldukça sınırlıdır ve daha çok kutsala yöneliktir, yönetim
bürokratikleşmiştir ve bu yüzden bireyi uzaktan
yönetir. Sonuçta modern toplumsal yapılarda
aile ve dinin azalan etkisinin yerini alacak, birey ve
devlet arasında arabuluculuk yapacak ve devletin artan
gücünü kontrol edecek ara gruplara gerek vardır.
Bu ara gruplardan ‘meslek grupları’ bireylere çekidüzen
verebilecek ve onları topluma bağlayabilecek tek
potansiyel yapısal birimdir.

Empirizm : Bilginin gözlem, deneme veya duyular ile elde edilebileceğini ileri süren geleneksel öğretidir

Tarihsel evrime inanan Saint-Simon tarihin üç evreye ayrılabileceğini düşünür: Ön Hazırlık Dönemi, Varsayımsal Dönem ve Pozitif Evre.

Saint-Simon seçkinci bir düşünürdür. Erken dönem yazılarında bilim adamlarının, filozofların ve sanatçıların ‘doğal seçkinler’ sınıfını oluşturduğunu düşünmüştür.

Comte, Pozitif Felsefe Dersleri’nde (1853) bütün olguların değişmez doğa yasalarına tâbî olduklarını, bu yasaları keşfedecek olan sosyolojinin “en genel veya basit olgulardan daha özel veya kompleks olgulara doğru ilerleyen” bilimlerin tepesinde yer aldığını öne sürer.

Comte’a göre Kendi ‘bilimler hiyerarşisi’nde bilimlerin bilhassa matematikten astronomiye, oradan fizik, kimya ve fizyolojiye, ardından kendi deyimiyle ‘Bilimlerin Kraliçesi’ olan sosyal fiziğe doğru ilerlemesinin kaçınılmaz olduğunu iddia eder.

Toplumsal düzenin temelinde görev dağılımı ve çabaların birliği olduğunu varsayan Comte ‘görev dağılımı’ ile işbölümünü ve buna bağlı olarak emeğin artan uzmanlaşmasını ve ‘çabaların birliği’ ile bütün toplumun eylemlerinin ortak bir hedef etrafında bir araya gelmesini, her şeyin bir tür güç veya otorite
kurumu aracılığıyla koordine edilmesini kasteder.

Ütopist ve determinist olan Comte insan zihninin gelişiminin tâbi olduğu bir ‘temel yasa’yı keşfettiğini belirtir. İnsan zihninin gelişimine ilişkin bu üç hâl sırasıyla teolojik ya da kurgusal hâl, metafizik ya da soyut hâl ve bilimsel ya da pozitif hâldir.

Comte'ya göre, dinin amacı toplumu bir arada tutmak, ilerleme için zorunlu olduğunu düşündüğü düzeni sağlamaktır, fakat bunun tamamen lâik bir din olacağını varsayar.

Çatışmayı mümkün olduğu kadar kaçınılması gereken bir unsur olarak gören Comte’a göre, çatışma toplum pozitif evreye geçmediği için ortaya çıkmaktadır. Bu gerçekleştiğinde ve ‘İnsanlık Dini’ oluştuğunda hiçbir çatışma olmayacaktır.

Durkheim’a göre, değişmeye yol açabilecek bir başka normal dışı biçim koordinasyon eksikliğidir. Görevlerde uzmanlaşmaya yeterli bir koordinasyonun eşlik etmediği durumlarda enerji boşa harcanır ve bireylerin kendilerini kollektif hayatın akışıyla yetersiz düzeyde bütünleşmiş hissettikleri bir durum ortaya çıkabilir.

Montesquieu bir ‘yasalar hiyerarşisi’ ima eder: “fizik madde benzeri ‘alt-düzey’ olgular, kendi işleyişlerini düzenleyen bilimsel yasalardan sapma göstermezler, ancak zekâ sahibi üst-düzey varlıklar yasalara ters düşebilir veya onları ihlâl edebilirler: bir toplumun bilimsel yasaları mutlak değil de olasılıklı bir yapıdadır”.

Empirizm Bilginin gözlem, deneme veya duyular ile elde edilebileceğini ileri süren geleneksel öğretidir.

Saint-Simon Aydınlanmanın ilerleme olduğu inancına karşı çıkar ve ona göre gerçek ‘ilerleme’ modern
sınaî ekonomiye Ortaçağ’daki feodalizmin merkeziyetçi bir biçimi olacak bir siyasal ve sosyal sistemin dâhil
edileceği mükemmel toplumsal düzende mümkündür. Ekonomiye vurgusuna rağmen, romantikler gibi, klâsik
politik iktisadı şiddetle eleştirir.