TOPLUMSAL CİNSİYET SOSYOLOJİSİ

Bedeni bir sermaye olarak gören bir diğer sosyo­log Pierre Bourdieu’dur. Sermayenin sadece ekono­mik sermayeyle sınırlı olmadığını düşünen Bourdi­eu,  buna sosyal sermaye ve kültürel sermaye boyutlarını da ekler.

Bourdieu sosyolojisinde nasıl sınıf ilişkileri beden üzerine yazılıyor ve beden tarafından yan­sıtılıyorsa Foucault sosyolojisinde de güç ilişkileri beden üzerine yazılır ve beden tarafından yansıtılır. Foucault (1995) tarihsel dönemler içinde iktidarın bedeni, önce cezalandırılabilecek bir nesne olarak, sonra edilgen hâle getirilip dışarıdan disipline edi­lebilecek bir nesne olarak ve sonunda artık daha ve­rimli, daha çalışkan, daha üretken kılınabilecek bir nesne olarak gördüğünü belirtir. Beden; hapishane, tımarhane, okul, hastane gibi kurumlar aracılığıyla uysallaştırılır. Bu uysallaştırma zorla gerçekleşmez, bireyler bu kurumlarda normal davranışa ilişkin kuralları içselleştirir ve cezalandırılmamak için ku­ral dışı davranıştan kaçınır. Kurala uymamanın so­nucunda çekilecek olan acının, kurala uymamanın getirebileceği her tür hazdan daha güçlü olduğu vurgulanır. Böylece bedenler, herhangi bir fiziksel ceza görmeseler de kurallara, zorunluluklara, sınır­lılıklara uyan uysal bedenler hâline gelirler.

Feminist kuramcılardan Sandra Bartky (1997), Foucault’nun kuramını bazı açılardan benimser ama Foucault’yu kadınların tarihsel olarak toplum­sal kontrole erkeklerden daha fazla maruz kaldığını görmemekle eleştirir ve kurama feminist bir amaç olarak direniş kavramını ekler. Bartky (1997), ka­dınların narin ve zarif olmaları gerektiği yönünde­ki beklentilerin kadınlar üzerinde yarattığı baskıyı ifade etmek için “narinlik zorbalığı” kavramını kul­lanır. Kadın bedeniyle ilgili güzellik standartları, kadınlar üzerinde baskı yaratarak bir çeşit zorbalık oluşturur. Kadınlar saçlarını, ciltlerini, makyajları­nı ve bedenlerini, saptanmış standartlara göre daha  güzel göstermek için çok zaman ve para harcamak­tadır. Üstelik ideal güzellik standartları o kadar yük­sektir ki, ne kadar zaman ve para harcanırsa har­cansın, bu standartlara ulaşmak mümkün değildir. Buna rağmen kadınlar birbirlerini gözler, yargılar ve kendilerini gözleyip yargılayan diğer insanlar yü­zünden bu standartlara uymaya çalışır.

Anoreksiya, zayıf ve ince olmanın bir takıntı haline geldiği, kişinin beden algısının bozul­duğu, kendini olduğundan şişman zannetti­ği, yemek yemeyi bıraktığı ve aşırı kilo kaybı yaşadığı bir yeme bozukluğudur.

Medikalizasyo­nun toplumsal cinsiyetle ilgili en önemli örnekleri, kadınların üreme sürecindeki dönemleridir. Mens­turasyon da, doğum da, menopoz da medikalize edilmiştir. Şimdiye dek kadının özel alanda yaşadığı bir deneyim olan doğum, özel ala­nın yani evin dışına çıkarılmış ve kamusal alana, er­keklerin kontrolünde olan hastanelere aktartılmış­tır. Dahası, hamilelik ve doğum süreci bir hastalık olarak algılanmaya başlanmış, tıbbi ve teknolojik müdahalelere açık hale getirilmiştir. Andropoz ise erkeklerle ilgili bir süreçtir.

Bekaret, ataerkil toplumlarda önemli bir kav­ramdır. Kadının bakire olması ilk olarak arzudan arınmış olmasıyla ilişkilidir. Özellikle cinselliğin, sadece üreme amacına yönelik olduğu bir kültürel ve ahlaki bağlamda cinsellik ve haz arasındaki iliş­kiyi yok etme açısından sembolik bir anlamı var­dır. İkincisi, bekaretin ekonomik bir değeri vardır. Her ne kadar kızlık zarı (hymen) kadın bedenine ait olsa da evlilikle birlikte babadan damada, yani bir erkekten diğerine devredilen bir varlık olarak görülür. Üstelik başlık parası veya benzeri ödemeler de gelinin işgücü kadar be­karetinin de değeri olarak kabul edilir.

Kadın cinselliği de dâhil olmak üzere cin­sellik, heteronormativite üzerinden kontrol altında tutulmaktadır. Heteronormativite, normal cinsel yönelimin heteroseksüellik olduğu, cinselliğin ve evlilik ilişkisinin sade­ce bir kadın ve bir erkek arasında gerçekle­şebileceği iddiasıdır. Eşcinsellik, geleneksel toplumda dinler tarafından günah olarak görülmüş, modern tıbbın gelişmesiyle bir­likte de bir hastalık olduğu düşünülmüştür.

Erkeklerin kadınlardan daha kısa süre yaşa­masının ve daha sağlıklı olmasının toplumsal cinsiyete bağlı bazı davranışsal faktörle ilişkili ol­duğu düşünülmektedir. Örneğin tütün ve alkol tüketimi gibi yaşamı tehlikeye atan davranışlar erkeklerde daha yüksektir ve bazı görüşlere göre erkeklerin ortalama yaşam süresi bu nedenle kı­salmaktadır (WHO, 2009, s.5). Bunun yanında erkeklerin erkeklik kimliği nedeniyle semptomla­rını ve hastalıklarını göz ardı ettikleri, daha az bil­dirdikleri, hasta rolünü benimsemek istemedik­leri, yardım almaya daha az gönüllü oldukları ve bu nedenlerle sağlıklarının gerçekte olduğundan daha iyi göründüğü belirtilmektedir.

Sağlık hizmetini sunanlar da cinsiyetçi tu­tum ve davranışlara sahip olabilmektedir. Çeşitli çalışmalar sağlık personelinin kadın­lara erkeklerden daha az saygı gösterdikleri­ni, daha ilgisiz ve özensiz davrandıklarını,  kadınları tedavi süreci hakkında erkekler­den daha az bilgilendirdiklerini, şikayetle­rini erkeklere oranla daha kısa süre dinle­diklerini, hastalık takiplerini ve kayıtlarını erkek hastalarınkilere oranla daha az ve ye­tersiz yaptıklarını göstermektedir.

Batı düşünce tarihinin ilk dönemlerinden itibaren zihin ile beden, akıl ile duygu, bilim ile doğa arasında bir ikilik inşa edilmiş, yani bu kavramlar birbirlerine karşıt olarak görülmüştür. Bu düşünce içinde erkekler akıl, düzen, zihin ve bilgiyle, kadınlar ise aksine duygular, beden ve doğayla ilişkilendirilmiştir. Böylece erkekler akla sahip, bilimsel düşünen, rasyonel davranan nesnel ve mantıklı varlıklar olarak, kadınlar ise akla sahip olmayan, duygularıyla hareket eden, dengesiz, öznel ve mantıksız varlıklar olarak düşünülmüştür. Doğru cevap A'dır.

Kültür, bilim ve teknoloji insan üretimidir. Bunların karşısında doğa vardır. Doğru ikilik kültür/doğa olmalıdır. Doğru cevap B'dir.

Toplum, üyelerinin bedenlerini her zaman şekillendirir, etkiler ve yargılar. Toplumsal yaşamdaki temel eşitsizliklerden biri olan cinsiyet eşitsizlikleri de bedenle ilişkilidir çünkü kadın ve erkek bedeni arasındaki biyolojik ve fizyolojik farklılıklara dayandırılmıştır. Yeni doğmuş bebeklere hemen cinsiyetlerini belli edecek renkte, mavi ya da pembe kıyafetler giydirilmesi, kız bebeklere süslü, dantelli, oğlan bebeklere ise süssüz giysiler giydirilmesi bunun örneklerindendir. Doğru cevap C'dir.

Toplum, bedeni özellikle kadın bedenini ideal kabul edilen biçime uyması için yüzyıllarca disipline etmiştir ve günümüzde de etmeye devam etmektedir. Bu disipline etme sürecinin bazı kısımları kadınlar için oldukça zararlı olmaktadır. Örneğin Avrupa’da kadınlar, 15. yüzyıldan itibaren sıkı korseler ve ağır elbiseler giymek zorunda kalmış, bu korseler 18. yüzyılda son derece yaygınlaşmıştır. Doğru cevap D'dir.

Bulimiya, yemek yemeye yönelik isteğin kontrol edilemediği, ani olarak çok yüksek kalorilerin alındığı ve yemekten sonra kusma veya ishal yoluyla yiyeceklerin bedenden atıldığı bir hastalık olarak tanımlanmaktadır. Bulimiya hastalarının çoğu aynı zamanda anoreksiktirler. Doğru cevap E'dir.

Medikalizasyon (tıbbileştirme), aslında tıbbi olmayan konu ve alanların, gündelik yaşamın parça- larının ya da toplumsal sorunların tıbbın sınırlarının içine alınması ve böylece tıbbın otoritesine tabi kılınması sürecidir. Medikalizasyonun toplumsal cinsiyetle ilgili en önemli örnekleri, kadınların üreme sürecindeki dönemleridir. Mensturasyon da, doğum da, menopoz da medikalize edilmiştir. Doğru cevap A'dir.

Toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri kadın sağlığını kadınların ekonomik, sosyal ve politik güce erişmelerini sınırlayarak ve kültürlerin kadınları sınırlaması ile etkiler. Bu faktörlerin hepsi birbiriyle ilişkilidir. Sağlığı etkileyen faktörler arasında gelir ve eğitim düzeyi, barınma ve çalışma koşulları, politik olarak sesini duyurabilme ve sağlık hizmetlerine erişim yer alır. Kadınlar ataerkil toplumda bu alanların hepsinde erkeklere oranla daha dezavantajlıdırlar ve sağlıklarının erkeklerinden daha kötü olmasının nedeni de budur. Kozmetik ürünler sadece kadınlar tarafından kullanılmamaktadır. Bu ürünlerin kullanımı kadınların sağlık alanında yaşadığı toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin bir örneği değildir. Doğru cevap B'dir.

Kadınların cinselliği ataerkil toplumda bir dizi mekanizmayla kontrol altında tutulur. Bunlardan biri de şudur: "Erkeklerin evlilik dışında cinsel deneyimler yaşamaları genellikle görmezden gelinir veya övülürken aynı durum kadınlar için geçerli değildir. Hatta birçok ülkede kadının evlilik dışı cinsel yaşamı 'namus cinayeti' adı verilen kadın cinayetlerine yol açmaktadır ve bazı ülkelerde bu durum cezada indirime neden olmaktadır." Doğru cevap C'dir.

Ana ölüm oranı her yüz bin canlı doğumda görülen ana ölümü sayısıdır. Doğru cevap D'dir.

Heteronormativite, normal cinsel yönelimin heteroseksüellik olduğu, cinselliğin ve evlilik ilişkisinin sadece bir kadın ve bir erkek arasında gerçekleşebileceği iddiasıdır. Doğru cevap E'dir.