TOPLUMSAL CİNSİYET SOSYOLOJİSİ

Bedeni bir sermaye olarak gören bir diğer sosyolog Pierre Bourdieu’dur. Sermayenin sadece ekonomik sermayeyle sınırlı olmadığını düşünen Bourdieu (1986) buna sosyal sermaye ve kültürel sermaye boyutlarını da ekler. Bireylerin sahip olduğu eğitimle ilgili olan kültürel sermayenin biçimlerinden biri (kurumsallaşmış kültürel sermaye), doğrudan bedenle ilgilidir ve alınan eğitimin bedene yansımasını ifade eder. Örneğin golf, binicilik gibi sporları iyi yapmak, düzgün bir aksanla konuşmak, zarif davranmak gibi özellikler alınan eğitimin beden üzerinden yansıtılmasıdır. Bourdieu’ya göre kültürel sermayenin alt bileşenlerinden biri fiziksel sermayedir. Bu sermaye türü, doğrudan bedensel özellikleri içerir. Örneğin bedenin biçimi, kilo, ten rengi, atletik veya zarif olmak, fiziksel sermayenin parçalarıdır. Fiziksel sermaye, kültürel olarak değer verilen fiziksel özelliklere sahip olunduğunu göstermeye ve toplumsal pozisyonu yükseltmeye yarar. Doğru yanıt A’dır.

Medikalizasyon (tıbbileştirme) günlük yaşamın ya da toplumsal sorunların normal olan yönlerinin tıbbi sorunlar olarak kavramsallaştırılarak bunlara tıbbî müdahale ve çözümler önerilmesi sürecidir. Doğru yanıt A’dır.

Siborg, biyolojik bedenin bazı işlevlerini yerine getirmesi için teknolojik parçalar eklenmiş olan, yani biyolojik bir organizmanın robot parçalarla birleştirilmesiyle oluşan bir varlıktır. Doğru yanıt D’dir.

Türkiye’de de erkeklerin ortalama ömrü 73 iken kadınlarınki 79’dur. Bununla birlikte kadın ve erkeklerin ortalama yaşam süreleri arasındaki fark, cinsiyete dayalı eşitsizliklerin az olduğu ülkelerde daha az, cinsiyete dayalı eşitsizliklerin fazla olduğu ülkelerde ise daha fazladır. Örneğin erkek-kadın ortalama yaşam süresi Norveç’te ve İsveç’te 81-84, İngiltere’de 80-81, ABD’de 76-81, Şili’de 76-82, Suriye’de 59-69’dur. Doğru yanıt C’dir.

Bedene yüklenen anlam da beden ve toplum arasındaki ilişki de toplumsal değişmeyle birlikte dönüşmüştür. Antik Yunan’da bedenle ilgili farklı görüşler olsa da egemen olan düşünce ruh ve bedenin karşıt olduğu ve ruhun bedenden üstün olduğu düşüncesidir. Sokrates ve Platon’un savunduğu bu görüşe göre ruh, bedenin arzu ve kötülüklerinden ancak beden öldüğünde kurtulacaktır. Bu düşünce Antik Roma’da da devam eder ve ilahi olanla ilişkilendirilen ruh daha önemli görülürken beden ise dünyevi, kırılgan ve daha önemsiz bir varlık olarak düşünülür. Doğru yanıt E’dir.

Son yıllarda erken evliliklerin sayısında önemli oranda azalma olsa da günümüzde dünya genelinde her dört kadından biri 18 yaşın altında evlenmektedir. Erken evlenme oranı kadınlarda erkeklerden yüksektir, örneğin Türkiye’de kadınların %28’i, erkeklerin ise %6’sı 18 yaşından önce evlenmektedir (TUİK, 2017). Doğru yanıt D’dir.

Ana ölüm oranı her yüz bin canlı doğumda görülen ana ölümü sayısıdır. Doğru yanıt A’dır.

Dünya genelinde en çok ölüme yol açan bulaşıcı hastalıkların başında AIDS, sıtma, verem, ishal ve zatürre gelmektedir. En çok ölüme yol açan bulaşıcı olmayan etkenler ise ana ve bebek ölümleri, yetersiz beslenmeye bağlı ölümler, kalp ve solunum hastalıklarıdır. Doğru yanıt D'dir.

Dünya genelinde 2018 yılı itibariyle her 1000 ergenden 44’ü gebelik yaşamaktadır. Oranlar azgelişmiş ülkelerde, özellikle Afrika kıtasında daha yüksektir. Örneğin Merkezi Afrika Cumhuriyeti’nde 229, Çad’da 179, Kongo Cumhuriyeti’nde 147, Afganistan’da 87, Irak’ta 82 iken Rusya’da 29, Türkiye’de 27, İngiltere’de 14, Finlandiya’da 7, İsviçre’de 4, İsveç’te 2,6’dır (WHO, 2018, s.36). Doğru yanıt C’dir.

Young, kadınların bedenleri ile sınırlı bir ilişki kurduklarını, kendilerini genellikle hareketin öznesi değil nesnesi olarak gördüklerini ve bunun nedeninin de toplumsal cinsiyete bağlı rollere göre toplumsallaşma olduğunu savunur.

Jean Baudrillard (1999), bedenin tüketim toplu- mu içinde bütün nesnelerden daha değerli bir nesne olduğunu düşünür. Çağımızda sağlığın biyolojik bir zorunluluk ya da yaşa- mın sürmesiyle ilgili bir durum olmadığını düşünen Baudrillard’a (1999) göre, sağlıklı olmak artık statü sağlayan sosyal bir zorunluluktur. Tüketim toplu- munda önemli olan sağlığı korumak değil, başkaları tarafından görülmek ve arzu edilmektir, bu yüzden arzu edilmeyi sağlayacak olan zindelik ve güzellik ol- madan tek başına sağlık çok fazla prestij sağlamaz.

Bedeni bir sermaye olarak gören bir diğer sosyolog Pierre Bourdieu’dur. Sermayenin sadece ekonomik sermayeyle sınırlı olmadığını düşünen Bourdieu (1986) buna sosyal sermaye ve kültürel sermaye boyutlarını da ekler. Bireylerin sahip olduğu eğitimle ilgili olan kültürel sermayenin biçimlerinden biri (kurumsallaşmış kültürel sermaye), doğrudan bedenle ilgilidir ve alınan eğitimin bedene yansımasını ifade eder.

Feminist kuramcılardan Sandra Bartky (1997), Foucault’nun kuramını bazı açılardan benimser ama Foucault’yu kadınların tarihsel olarak toplum- sal kontrole erkeklerden daha fazla maruz kaldığını görmemekle eleştirir ve kurama feminist bir amaç olarak direniş kavramını ekler. Bartky (1997), kadınların narin ve zarif olmaları gerektiği yönündeki beklentilerin kadınlar üzerinde yarattığı baskıyı ifade etmek için “narinlik zorbalığı” kavramını kullanır.

Teknolojik müdahale ile ilgili en önemli çalış- malardan biri, postmodern feminist olarak kabul edilen Donna Haraway’in 1985 yılında yazdığı Si- borg Manifestosu adlı eseridir. Siborg/sayborg, biyolojik bir organizmanın robot parçalarla birleştirilmesi ile oluşan bir varlıktır. Diğer bir deyişle siborg, biyolojik bedenin bazı işlevlerini yerine getirmesi için teknolojik parçalar eklenmiş olan, böyle bir teknolojik müdahaleye maruz kalmış olan bir insandır. Haraway’e (1990) göre, ataerkilliğin ve özel mülkiyetin kadınlar üzerinde kurduğu tahakkümden kurtulmak, ancak siborg bedenlerle mümkün olacaktır çünkü cinsiyetsiz siborglar sayesinde kadın ve erkek gibi toplumsal cinsiyet katego- rilerine ihtiyaç kalmayacak, böylece günümüzdeki toplumsal cinsiyet kalıpyargıları yok olacak ya da yeniden yazılacaktır.

Medikalizasyon (tıbbileştirme), aslında tıbbi ol- mayan konu ve alanların, gündelik yaşamın parça- larının ya da toplumsal sorunların tıbbın sınırları- nın içine alınması ve böylece tıbbın otoritesine tabi kılınması sürecidir. Örneğin tıp tarihinde, kölele- rinin tarladan kaçması, ev kadınlarının ev işlerini yapmayı reddetmesi ve eşcinsellik, uzun dönemler boyunca hastalık olarak kabul edilmiş olan durumlardır. Ayrıca medikalizasyonun toplumsal cinsiyetle ilgili en önemli örnekleri, kadınların üreme sürecindeki dönemleridir. Mensturasyon da, doğum da, menopoz da medikalize edilmiştir.

Mensturasyon, kadın bedeninin doğal döngüsü- nün bir parçasıdır. Ancak tarih boyunca kadınlara bunun utanılması, saklanması gereken bir durum olduğu öğretilmiş; mensturasyon kanı kirlilikle, bu sürecin kendisi de kirlenmekle ilişkilendirilmiştir. Mary Douglas Saflık ve Tehlikeadlı kitabında bu durumu toplumsal normlarla ilişkilendirir. Douglas’a (2017) göre, beden ürünlerinden veya sıvılarından hangisinin saf, temiz, hangisinin kirli, pis ve tehlikeli olarak görüldüğü, toplumsal ve politik bağlamda semboliktir.

Heteronormativite, normal cinsel yönelimin heteroseksüellik olduğu, cinselliğin ve evlilik ilişkisinin sadece bir kadın ve bir erkek arasında gerçekle- şebileceği iddiasıdır.

Sağlık alanında kadınlarla erkekler arasında cinsiyete dayalı bazı önemli biyolojik ve fizyolojik farklılıklar vardır. Ancak kadın sağlığı ile erkek sağlığı arasındaki farklılıkların büyük kısmı biyolojik farklılıklardan değil, ekonomik ve sosyal kaynaklara erişim konusunda yaşanan eşitsizlikten, yani toplumsal cinsi- yet eşitsizliğinden kaynaklanmaktadır.

Toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri kadın sağlığını kadınların ekonomik, sosyal ve politik güce eriş- melerini sınırlayarak ve kültürlerin kadınları sınırlaması ile etkiler. Bu faktörlerin hepsi birbiriyle ilişkilidir. Sağlığı etkileyen faktörler arasında gelir ve eğitim düzeyi, barınma ve çalışma koşulları, politik olarak sesini duyurabilme ve sağlık hizmetlerine erişim yer alır.

Kadını bilim alanından dışlayan bu ataerkil bakış açısı nedeniyle kadınlar yüzyıllarca tıp fakültelerine kabul edilmemişlerdir. Kadınlar ABD’de tıp fakültelerinde eğitim görmek için 1845’te başvurmaya başlamışlar ama bu okullarda okuma hakkına ancak bir yüzyıl sonra, 1945’te kavuşmuşlardır.Doğru cevap C'dir.