TOPLUMSAL CİNSİYET SOSYOLOJİSİ

Kadınlar tarihsel süreç içinde yaşamın her alanında emeklerini kullanmışlar, kullanmaya da devam etmektedirler. Ancak kadınların emek kullanma biçimleri içinde bulundukları toplumun üretim ilişkilerine, o toplumun kültürel ve toplumsal yapısına ve toplumsal cinsiyet ilişkilerine bağlı olarak farklılaşabilmektedir. Tarihsel olarak kadın ve erkeğin ne tür işlerde emeklerini kullanacakları cinsiyete dayalı işbölümü tarafından şekillenir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Feminist kuramcıların yeniden üretime yükledikleri anlam ise özel alan/aile/hane içinde doğurganlık/akrabalık/evlilik ilişkilerinin düzenleme biçimleriyle ilişkili olarak kullanılır. Kadınların  taze emek gücünün üretilmesi (çocuk doğurma), bakımı, yetiştirilmesi ve hâlihazırda olan emek gücünün (çalışan koca) bakımı için harcadıkları emek yeniden üretim alanında gerçekleştirilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Enformelleşme: Çalışan kadınların çoğu yarı-zamanlı (part-time) işlerde yer almaktadır. Kadınlar genellikle temizlik, eğitim,sağlık, gıda gibi daha çok kadınların evdeki faaliyetleriyle örtüşen işlerde düşük ücretli, geçici, güvencesiz, örgütsüz şekilde
çalışırlar. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Mesleki ayrışma, vasıfsız emek, terfide engeller, düşük ücret, enformelleşme, ev eksenli çalışma, düşük sendikalaşma ve işsizlik ayırıcı unsulardır, C şıkkında bulunan durum bu unsurlar arasında yer almaz. Doğru yanıt C şıkkıdır.

İlk örnek olarak ücretli kadın emeğinin konumunu açıklayan klasik sosyoloji kuramlarına yer verilmektedir. Daha sonra ağırlıklı olarak iktisat içinde yer alan insan sermayesi kuramı ve ikili işgücü piyasası kuramı ele alınmaktadır. Ardından
Marksist kuramlar başlığı altında ücretli kadın emeğini sermaye ilişkileri temelinde açıklayan vasıfsızlaşma kuramı, yedek sanayi ordusu kuramı ve parçalı emek piyasası kuramı incelenmektedir. Son olarak, feminist kuramlar başlığı altında Heidi
Hartmann ve Sylvia Walby’nin ataerkillik kuramına dayanarak ücretli kadın emeğini nasıl açıkladıkları özetlenmektedir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Kadın emeği doğallaştırılmış bir emektir. Cinsiyete dayalı işbölümü ve ataerkil yapı ve ideoloji kadınların ev içinde harcadıkları emeğini diğer çalışma türleri gibi bir iş olarak görmez. Hane içinde harcanan fiziksel, cinsel, duygusal ve zihinsel emek kadınları yapması gereken “doğal” bir davranış olarak kabul edilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Margaret Benston 1969 yıllında yazdığı “Kadınların Özgürleşmesinin Ekonomi Politiği” makalesi ile eviçi kadın emeği tartışmalarını başlatan ilk kişi olmuştur. Aslında bu çalışmalar temelde kapitalist toplumda kadınların ezilme nedenleri açıklama çabalarıdır. Benston’a göre, kadınların ezilmesinin analiz birimi eviçi emeğidir ve bu emeğin maddi temeli kapitalizmdir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Reel ücretlerin düşmesi, işsizlik, geçim için gerekli mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselmesi sonucunda oluşan yoksulluğun yükünü ev içinde kadın emeği çekmektedir. Kadınlar üretim sürecinde hak ettiği değerin altında gelir kazanmakta hem de
yeniden üretim sürecinde hanenin geçimi için yoğun emek harcamaktadır. Sonuç olarak, toplumsal yeniden üretim süreçlerinde kadın emeği çift yönlü
değersizleştirilmektedir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Peggy Merton yazdığı “Bir Kadının İşi” adlı makalesinde kadının yeniden üretim alanındaki eviçi emeğiyle kapitalist üretim ilişkileri arasında kurduğu ilişki
ile tartışmaları bir üst noktaya sıçratır. Ailenin esas işlevlerinden biri emek gücünün devamlılığını ve sürekliliğini sağlamaktır. Yani, var olan emek gücünü ayakta tutabilmek, gelecek kuşakların çoğalmasını sağlamak ve emek gücüne yetenek, bilgi ve değerleri aktarma işleviyle aile (yeniden üretim) ve kapitalist üretim arasındaki ilişkiyi öne çıkarır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Marksist kuramın yedek sanayi ordusu kavramını ücretli kadın emeğinin konumunu açıklamak için kullanır. Kadın emeği yedek sanayi ordusun önemli bir unsurudur. Kadın emeği ekonominin kârlılığı için ihtiyaç duyulduğunda ücretli işgücüne çekilen,
kriz dönemlerinde ise rahatlıkla işten çıkarılabilen esnek işgücü olarak görülmektedir. Ücretli kadın emeği kolaylıkla kontrol edilebilen yarı zamanlı çalışabilen, düşük ücretli, işgücünün zayıf ve örgütsüz halkasıdır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Üretim, yani maddi hayatın üretimi, geçimlik ihtiyaçların ve bu ihtiyaçların üretilmesi için gerekli aletlerin üretilmesi anlamına gelir ve bu tarz üretimde yer alan emek erkek emeğidir. Yeniden üretim alanı ise insan türünün, soyun devamının sağlandığı yer olan ailedir. Engels’e göre aile kadının yer aldığı ve aynı zamanda kadının ezilmişliğinin de başladığı yerdir. Engels, kadın ile erkek arasındaki gerçek eşitliğin ancak ev işlerinin toplumsal bir sanayiye dönüştürülmesi sonucunda gerçekleşeceğine inanır (Vogel, 2003, s.113). Doğru cevap A'dır.

Ecevit (1985, s.73-74), kapitalist üretim ilişkilerinin hâkim olduğu gelişmiş ve gelişmekte
olan ülkelerde ücretli kadın emeğinin özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:
1. Mesleki ayrışma: Kadınlar ekonominin bazı sektörlerinde, özellikle hizmet sektöründe, sanayinin dokuma ve gıda gibi dallarında daha fazla yığılmıştır. Bu ayrımlaşma bazı işlerin kadınlaşması olarak da ifade edilmektedir.
2. Vasıfsız emek: Kadınlar çalıştıkları işyerinde genellikle daha az beceri isteyen, rutin, otomasyona dayalı, insiyatif gerektirmeyen işlerde yığılmaktadır.
3. Terfide engeller: Kadın işçilerin ve hizmet elemanlarının çalıştıkları işlerde yükselme ve terfi etme olanakları ve fırsatları düşüktür. Karar veren, yönetici, örgütleyici ve düzenleyici olmaktan çok, ağırlıklı olarak kararları ve emirleri uygulayan kesimdir.
4. Düşük ücret: Ülkeler arasında farklılıklar olmasına rağmen kadınların aldıkları ücret erkeklerin kazancından daha düşüktür.
5. Enformelleşme: Çalışan kadınların çoğu yarı-zamanlı (part-time) işlerde yer almaktadır. Kadınlar genellikle temizlik, eğitim, sağlık, gıda gibi daha çok kadınların evdeki faaliyetleriyle örtüşen işlerde düşük ücretli, geçici, güvencesiz, örgütsüz şekilde çalışırlar.
6. Ev eksenli çalışma: Kadınların ev eksenli işlerde ücret karşılığı çalışırlar. Bu işlerde gizli emek kullanma yaygındır ve evde ücret karşılığı çalışan kadınların çalışma koşulları, ücretleri ve güvence durumu diğerlerine göre çok daha kötüdür.
7. Düşük sendikalaşma: Kadınların iş yaşamında örgütlülük ve sendikalaşma oranları düşüktür, sendikalar üye olsalar bile sendikaların alt kademelerinde yer alırlar.
8. İşsizlik: Kadınların işsizliği daha fazladır; işten ilk çıkarılan kadınlardır ve iktisadi politikalardan daha çok etkilenirler.

Doğru cevap B'dir.

Kadınların daha az ücret kazanmasının önemli nedenlerinden biri ayrımcılıktır. Birincisi, kadınlar erkeklerden farklı işlere yönelirler. Ücret farklılığı kadınların işe başlamasından işte yükselmesine kadar devam eder. Bu duruma, dağılım ayrımcılığından kaynaklanan ücret farklılığı denir. İkincisinde, aynı işyerinde çalışan kadının ve erkeğin yaptığı iş aynı olmasına rağmen kadının aldığı ücret düşüktür. Buna işten kaynaklı ücret ayrımcılığı denir. Üçüncüsü, “erkek işi” olarak kabul edilen yerde çalışan kadınlar, işin gerektirdiği bütün vasıflara sahip olmasına rağmen; sırf erkek egemenliği olduğu için düşük ücret alır. Bu durum değersel ayrımcılık olarak ifade edilmektedir (Petersen vd., 1997, s.199, aktaran Özkan ve Özkan, 2010, s.95-96). Doğru cevap C'dir.

Marksist parçalı emek piyasası kuramı temsilcilerinden Reich, Gordon ve Edward (1973) yazdıkları makalede, kapitalizmin tekelci aşamasında “Neden emek gücünün hala çok fazla parçalandığı?” sorusunu tartışırken emek piyasasının nasıl cinsiyetçi, ırksal ve etnik temelli katmanlara ayrıldığını ortaya koymuşlardır. Emek piyasası tarihsel süreçte siyasi ve ekonomik güçlerinde teşvik etmesiyle alt katmanlara ayrılmıştır. Emek piyasasının katmanları dikey olduğu kadar yatay olarak mesleki hiyerarşik bölünmeye tabidir. Emek piyasası dört katmanlaşma süreçlerini içerir. Doğru cevap D'dir.

Kadın emeği karşılıksız bir emek türüdür. Kadınların çocukları, kocaları ve diğer aile üyeleri için harcadıkları emekleri karşılıksızdır. Çalışan kadın aynı işleri ücret karşılığında yapar ancak hane içinde yaptığında bu işler görünmez olur. Oysa çalışan kadın “çift mesai” yapmaktadır. Ev kadınları ailede “tam zamanlı mesai yapan” kadınlardır ancak onlarda “bütün gün evde oturuyorlar” etiketlemesine maruz kalırlar. Karşılıksız ev emeği üç kategori altına toplanabilir: a) temizlik, yemek, çamaşır, alışveriş vb gibi ev işleri b) Çocuk, yaşlı, engelli ve hasta gibi bağımlı aile üyelerine yönelik harcanan emek, c) tarımda ücretsiz aile işçiliği, küçük aile işletmelerinde ücretsiz çalışan kadınların emeği. Doğru cevap E'dir.

Görünmeyen ve karşılığı ödenmeyen eviçi emeği tartışmalarının temel noktaları şunlardır:
• Hane tüketim birimi olmasının yanı sıra aynı zamanda bir üretim birimidir.
• Kadınlar bu emek sürecinde ev işlerini ve çocuk bakımını gerçekleştirir.
• Eviçi emeği erkeğin emek gücünün yeniden üretimini sağlar.
• Gelecek kuşakların yetiştirilmesinden sorumludur.
• Eviçi emeği hem kullanım hem de değişim değerine sahiptir.
• Eviçi emeği erkeğin emek gücünün değerini düşürür.
• Bu anlamda ev emeği sermayenin değerlenmesine hizmet eder.

• Ev kadınları ev içindeki emek sürecinin işçileri olarak ayrı bir sınıf oluşturur.
• Ayrı bir sınıf olarak kadınları hem sermaye hem de ataerkillik sömürür.

Doğru cevap A'dır.

Eviçi emeği tartışmaları feminist kurama önemli katkılar sağlamıştır ancak bu tartışmalar bazı problemleri de içermektedir. Birinci problem, kadınların eviçi emeğinin üretken bir emek olup olmadığı meselesi; ikincisi problem, eviçi emeğinin erkeğin emek gücünün değerini belirlediğine yönelik tez; üçüncü problem, kadınların özellikle de ev kadınlarının ayrı bir sınıf oluşturmasına yönelik yaklaşım; dördüncü problem ise kadınların ezilmesinin belirleyici unsuru olarak ev emeğine yapılan aşırı vurgudur. Doğru cevap B'dir.

A. B. D ve E seçeneklerindeki ifadeler yoksulluk koşullarında ev-içi kadın emeğinin artan yükleri arasındadır. Ancak C seçeneğinde verilen ifadenin aksine yardım kurumlarından gıda, yakacak, eğitim ve yeşil kart gibi yardımlar için başvuruyu yapanların çoğunluğunu kadınlar oluşturmaktadır (Güneş, 2004). Doğru cevap C'dir.

Toplumsal yeniden üretimin unsurları (beslenme, giyim, barınma, ısınma, altyapı, ulaşım, eğitim, sağlık, sosyal yardım, işsizlik güvencesi, vb.) bunların yerine getirilme biçimi ve araçları (kadın/erkek emeği, piyasa, devlet, topluluklar, birey vb.) oldukça kapsayıcı ve geniştir. Ayrıca toplumsal yeniden üretimin kalitesi, standartı, unsurları, araçları ve biçimi tarihsel olarak küresel, bölgesel, ulusal ve yerel düzeyde farklılaşabilmektedir. Daha da önemlisi toplumsal yeniden üretim sınıf, ırk ve toplumsal cinsiyet ilişkilerini, eşitsizliklerini ve çatışmalarını içerdiği gibi bu ilişki ve yapıların yeniden üretilmesini sağlar (Luxton, 2006). Toplumsal yeniden üretim zihinsel, duygusal ve fiziksel bütün emek çeşitlerini içerir ve bu emek hanenin içinde ve dışında, karşılığı ödenen ve ödenmeyen, değişim değeri ve kullanım değerine sahip emek olabilir. Kapitalist koşullar altında insanların kendilerinin ve hanelerinin yaşamlarını sürdürebilmeleri (ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri) ücrete tabi bir işte çalışmaya ve karşılığı ödenmeyen ev emeğine yani bu iki tür emeğin işbirliğine/birlikteliğine dayanır. Doğru cevap D'dir.

Bireylerin/hanelerin fiziksel, toplumsal, kültürel ihtiyaçlarının (toplumsal yeniden üretimlerinin sağlanması) karşılanmasında devletin harcamaları sınırlaması, piyasanın içine düştüğü kriz, erkeğin işsizliği, reel ücretinin düşmesinden en çok etkilenen kadınlar ve çocuklar olmuştur. Doğru cevap E'dir.