Siyasal Katılım

Siyasal katılım, soyut eşitlik ve adalet kavramına yaslanan insan hakları anlayışının bir ürünüdür. Kâğıt üzerinde evrensel olarak herkesi kapsayan siyasal katılım, ister oy verme isterse siyaset yapma biçiminde olsun, tarihsel süreçte ilk başta ve öncelikle erkeklere tanınmış olan bir haktı.

Bireysel siyasal katılım, özellikle oy verme davranışına ilişkindir ve kişinin tek başına gerçekleştirebileceği bir davranıştır.

Bir siyasal partiye üye olma ya da ulusal düzeydeki parlamento benzeri kurumlar ya da yerel düzeydeki siyasal kadrolar için aday olma biçiminde gerçekleştirilir. Bu yönüyle bireysel siyasal katılımdan farklı olarak bütünüyle ve doğrudan kamusal bir etkinliktir.

Bu sözleşmeye göre hak eşitliği ilkesi gereğince her kadın kendi ülkesinin,
• Kamu işlerinin yönetimine,
• Kamu hizmetlerinin yürütülmesine,
• Tüm kamu organlarına seçilme hakkına sahiptir.

• Bütün seçimlerde ve halk oylamalarında/ (referandumlarda) oy kullanma ve halk tarafından seçilen bütün kuruluşlara seçilme yeterliliği hakkı,
• Hükümet politikasının hazırlanmasına/ (formüle edilmesine) ve bunların uygulanmasına katılma ve kamu makamlarına gelme/(kamu görevlerini üstlenme) ve idarenin/(hükümetin) her kademesindeki bütün kamu görevlerini yerine getirme hakkı,
• Ülkenin kamusal ve siyasal yaşamıyla ilgili örgütlere/(derneklere) ve hükümetler dışı örgütlere katılma hakkı

Kadınların siyasette nitelikli temsilinden söz edebilmek için, yani siyasette fark yaratabilmeleri için bulundukları siyasal kurumlarda en az yüzde 30 oranında temsil ediliyor olmaları gerekir. Kadınların siyasette en az yüzde 30 oranında temsil edilmesi, kritik çoğunluk eşiği olarak kabul edilmektedir.

Aydınlanma ve devrimler çağının erkek merkezli düşünce yapısına karşı çıkışlar
da görülmemiş değildir. Bunlardan ilk ve belki de en çarpıcı olanı Fransa’da Olympe de Gauges’un 1789’de ilan edilen Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi’ne karşı 1791’de kaleme aldığı Kadın Hakları Bildirgesi’dir. İlkinde erkek vatandaşlar açısından sayılan tüm hakların kadınlar için de geçerli olması gerektiğini savunan bildirgenin, asıl adı Marie Gouze olan yazarı, fikirlerinden dolayı 1793’te giyotine gönderilmişti.

1. Siyasal nedenler,
2. Sosyo-ekonomik nedenler,
3. İdeolojik ve psikolojik dirençler.

i) Kadınları eş ve anne rolleriyle sınırlandıran geleneksel anlayışlar, kadınları siyaset alanının dışında bırakır.
ii) Özgüven eksikliği, kadınların siyaseti beceremeyeceklerine dair duydukları yersiz endişeden kaynaklanmaktadır.
iii) Pek çok ülkede siyasetin kirli bir iş olduğu ve siyasetle uğraşmanın, sonunda kişiye ve ailesine zarar vereceği düşüncesi egemendir ve bu durum, siyasete girmek isteyen kadınlar açısından korku nedenidir.
iv) Medyanın kadın siyasetçilere, onların faaliyetlerine ve kadın gündemini oluşturacak konulara yeterince yer vermemesi, siyasetin erkek egemen bir alan olarak sürmesine katkı yapmaktadır.

600 millet vekili içerisinde 496 erkek 104 kadın millet vekili bulunmaktadır. Şekil:3.2

Dar bölge çoğunluk sisteminde, yapılan seçimde en çok oyu alan parti, o bölgedeki tek milletvekilliğini kazanır. Çeşitli oranlarda oy almış diğer partiler, parlamentoda temsil edilmemiş olur. Görüldüğü üzere, bu sistem ciddi temsil açığı ortaya çıkardığından, temsilde adalet ilkesine hiç uygun değildir.

Geniş bölge nispi temsil sisteminde, seçim bölgeleri birden çok milletvekilini içerecek genişlikte olabilir. Hatta bazen her il, bir seçim bölgesi de sayılabilir. Partiler, adaylarını liste halinde seçmenin onayına sunarlar. En çok oyu alan liste seçilmiş olur. En adaletsiz sistem budur. Bu sistem, kabul edilemez ölçüde dengesiz sonuçlara yol açmakta, temsilde adalet ilkesiyle açıkça çelişmektedir.

Bunlar sırasıyla, kendini seçme (aday olma), aday gösterilme ve seçilme aşamalarıdır.

Patronaja dayalı sistemde, parti liderinin sahip olduğu yetki ve bu yetkiyi kullanırken uyguladığı etki belirleyici olurken, bürokratik aday gösterme yönteminde parti örgütü ile birlikte parti liderini de sınırlandıran yazılı ve bağlayıcı kurallar ve detaylı bürokratik süreçler etkilidir.

Parlamentolardaki temsil istikrarını gerçekleştirmek amacıyla belli bir barajı aşamayan partilerin meclisin dışında kalması sonucunu doğuran bu seçim sistemi, barajlı d’Hondt sistemi’dir. “Ülke genelinde geçerli olan bir barajın olduğu ve bu barajı aşamayan partilerin hiçbir şekilde milletvekili çıkaramadığı bir seçim sistemidir. Türkiye’de 1995 seçimleri ve sonrasında yapılan tüm seçimler, bu sistemi ile yapılmıştır”.

Bunlar arasında, Danimarka Parlamentosu’nda akşam 19.00’dan sonra yasama çalışmalarının yapılmayacağı kararının alınması, İsveç ve İskoçya parlamentolarında bebek ve küçük çocuk sahibi olan kadın temsilciler için çocuk bakım hizmetinin sağlanmaya başlanması ya da Peru Parlamentosu’nda bebek emzirme olanaklarının yaratılması sayılabilir.

Olumlu eylem stratejileri
Kadınların siyasette karar verici pozisyonlarda katılımını artırmak amacıyla “kota”, “kariyer planlama”, “izleme”, “danışmanlık”, “koçluk” ve “eğitim programları” gibi geniş bir kapsamı olan pek çok faaliyet ve uygulamayı içerir.

Kadınların aday listelerinde veya temsilci olarak parlamentoda, komitelerde ya da hükümette belirli oranlarda ya da belirli sayılarda temsil edilmesini sağlayan bir uygulamadır.

Olumsuz Görüşler:
• Kadınlar yönünde tercih kullanıldığı için kotalar herkes için eşitlik ilkesine aykırıdır.
• Siyasal temsil, fikirler ve partiler arasındaki tercihe dayanır, sosyal gruplar arasında değil.
• Kotalar demokrasiye aykırıdır, çünkü kimin seçileceğine seçmenler karar vermelidir.
• Kotalar nitelikli adayları kenarda bırakır, çünkü daha nitelikli adayların değil, belirli
bir cinsiyet kategorisine mensup adayların seçilmesine yöneliktir.
• Yalnızca kadın olmaları nedeniyle seçilmek istemeyen pek çok kadın vardır.
• Kota parti içinde çatışmalara neden olur.
• Kadın kotası, başka toplumsal gruplar için de kota uygulamasını doğurur ve sonuçta siyaset grup çıkarlarının temsiline dönüşebilir.

Seçimlerde aday listelerinde bir erkek adaya karşılık bir kadın adaya yer verilen bir
sistemdir.