Metodoloji ve Epistemoloji

Aydınlanma düşüncesi, dogmatik özellikleri temel alan, inanç ve bilgiyi kiliseyle, özellikle Aristoteles’in bilimsel anlayışıyla birleştirmeye çalışan ve bu kapsamda Orta Çağ felsefesi olan Skolastizme karşı çıkan bir dönemin başlangıcında doğmuştur. Bu düşünce, 17 ve 18. yüzyıllarda, özellikle Batı toplumlarında aklı temel alan ve yeni (bilimsel) bir bilgi anlayışını geliştirmeye çalışan bir yaklaşımla, Skolastik düşünceye karşı çıkar.

Aydınlanma düşüncesi, deneyim ve gerçeklik ilişkisinin sorgulanmasında, bilimsel bilginin ahlaki ve siyasi
sonuçları ile birlikte, daha önceki dönemlerin (skolastik) bilgisinden üstün olduğu görüşüne dayanır.
Gerçekliğin anlaşılmasında, geçerliliğe sahip bilimsel bilgiyi öngören modern bir düşünce sistemidir.

Modernite düşüncesi, toplumun/toplumsal ilişkilerin özelliklerinin ne olduğunu, toplumu oluşturan unsurların birey ve toplumsal kurumlarının ve de onun özne-yapı ilişkisinin ne olduğuna yönelik düşünceleri, bilimsel bilgi temelinde sorgulayan bir sistemi öngörür

Modernite paradigmasının temel yaklaşımını belirlemede, aşağıdaki unsurlar ele alınmalıdır:

• Modernitenin temel kuramları: pozitivist, yorumlayıcı, gerçekçi (realist) eleştiri
• Modernite kuramlarını oluşturan üç temel  unsur: ontoloji, metodoloji, epistemoloji
• Modernite yaklaşımının temel varsayımları: rasyonalite, özcülük, evrensellik
• Modernite kuramlarının analiz birimi: özne (birey, insan, benlik)
• Modernite düşüncesinin temel ilişki formu: özne-yapı ilişkisinin ikiliği (dualizm/ dikotomi)
• Modernite düşüncesinin nihai hedefi: gerçekliğin nedensel açıklaması
• Modernite düşüncesinin toplumsal değişim anlayışı: ilerlemeci, gelişmeci

İnsanı diğer canlılardan ayıran en temel özellik, akıl yürütme yeteneğine bağlı olarak, bilinçli hareket edebilme özgürlüğüne sahip olmasıdır.

Paradigmatik açılımlara öncülük eden, modernite içinden iki önemli okuldan biri Ortodoks Marksist kuram, diğeri Ortodoks Feminist düşünce yaklaşımı olmuştur.

Feminist düşüncenin yakın tarihi, 19. yüzyılda büyük ölçüde kadın hakları savunuculuğuna, 20. yüzyılda ise kadınların siyasal temsiline, çalışma koşullarına, sağlık ve cinsellik ile ilgili sorunlarına ve yasal
hak mücadelelerine odaklanan dönemler olarak kabul edilebilir.

Feminist düşünce, cinsiyetin, yeniden üretimin, kimlik ve güç ilişkilerinin doğasının ne olduğuna
odaklanırken kişilerin bedenlerini, ne yaptıklarını, hangi eşitsiz ilişkiler içerisine girdiklerini, bu ilişkilerin ne anlamlar sergilediğini, hangi sonuçlar doğurduğunu sorgular. 

Modernite düşüncesi, hem temel aldığı varsayımlarından biri olan rasyonellik düşüncesi, hem de
kullandığı ikili karşıtlık (dikotomi) yaklaşımı (metodoloji) ile erkekleri makul, akla yatkın, mantıklı,
akılcı bireyler olarak değerlendirirken, kadınların hislerine, duygularına, algılarına, sezgilerine bağlı
olarak hareket ettiklerini varsaymıştır.

Feminist düşünce, aklın erkeklerle özdeşleştirilmesinin erkek egemenliğinin bir uzantısı olarak görülmesi gerektiğini savunarak rasyonel temelli düşünceye karşı çıkmış, akıl yürütmenin doğal bir yetenek olmadığını, onun toplumsal olarak inşa edildiğini öne sürmüştür.

Modernite anlayışında akıl ve bilimin doğa üzerindeki hâkimiyeti ve bunun toplumsal ilişkilerle denge ve uyum içindeki düzeninin sorgusuz kabul edilişi, feminist düşüncenin eleştiri ve karşı çıkışlarının
önemli bir kaynağını oluşturur.

Feminist düşüncenin, toplumsal gerçekliğin sadece sınıfsal olmadığı, aynı zamanda ataerkil olduğunu ortaya koyması, modernite düşüncesine yönelttiği en temel eleştirilerden biridir.

Feminist yöntemi ontolojik ve epistemolojik olarak özgün kılan unsur, siyaset, ahlak ve kadınların deneyimlerini sorunsallaştıran feminist kuram anlayışına bağlı olmasıdır.

Feminist metodolojik ve epistemolojik tartışmaların başlangıcında, modernitenin geleneksel yaklaşımı, kadın konusunu ya hiç sorgulamamak ya da başka kavramsal ilişkilere bağımlı olarak veya onlara indirgeyerek incelemek olmuştur. Buna karşı çıkan feminist düşünce, kadınların toplumsal konumlarının incelenmesinde erkek temelli çözümlemeden ayrı ve farklı, onları merkeze alan bir yaklaşımın benimsenmesini öngörmüştür.

Kadınların toplumsal konumlarının toplumsal cinsiyeti merkeze alarak sorunsallaştırılmasıdır. Feminist bilim tartışmalarında özellikle bilen, bilinen ve bilme biçiminin sorgulanmasına neden olmuştur.

Öznellik artık, öznel (kişisel, bireysel), sezgisel içeriğe sahip bilginin kısmiliği, özgül sosyal
bağlamlarda bilen öznenin bilincinin öznelliklerle yoğrulmuş bilgi üretim sürecine dâhil edilmesi anlamına gelmektedir.

Gerçekliğin ve onun anlamlandırılmasına nelerin gömülü olduğunun ve nasıl inşa edildiğinin, kadınların yaşadıkları gerçek ortamlardaki aktif eyleyicilikleriyle sergilenebileceğini savunur.

Postmodern düşünce, Toplumsal yapıyı değil, dilin yapısını temel alır; toplumsal ilişkilerin genellemelerle elde edilen büyük anlatılar hâline getirilmesini reddeder ve oluşturulmuş genel anlatıların söylemsel inşalarının yapı-söküme uğratılmasını öngörür.

Toplumsal ilişkilerin paradigmatik tarihi, aşağıdaki şu ilişkilerin bir tür sorgulanması olarak görülebilir:
(1) bir gerçeklik sorgusu; (2) bir özne (birey, insan, beden, benlik) sorunsalı; (3) bir yapı ve kurumsallık
sorunsalı; (4) bir siyaset (güç, iktidar, baskı, ezilmişlik, sömürü, egemenlik, eyleyicilik) sorunsalı; (5) bir
bilgi (epistemoloji) ve bilim sorunsalı; (6) bir metodoloji (yöntem, teknik, inceleme, sorunsallaştırma, anlamlandırma) sorunsalı; (7) bir varlık (ontoloji) sorunsalı; (8) bir yaşam deneyimi sorgusu; (9) bir insanlık (hümanizm) sorunsalı; (10) bir özgürlük, eşitlik, hak ve adalet sorunsalı.

Feminist bilgi, sadece kadınların toplumsal konumunun anlaşılmasına odaklanmanın ötesinde, onun
dönüşümüne de kaynaklık eder.