TOPLUMSAL CİNSİYET SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 21

Marksist kuramın “yedek sanayi ordusu” kavramı ücretli kadın emeği çözümlemesinde kullanılan önemli bir kavramdır. Marx’a göre, kapitalist ekonominin bir özelliği üretim için ‘yedek sanayi ordusunu’ yaratmaktır. Kapitalistler ücretler seviyesini aşağıya çekmek için bu sanayi ordusundan faydalanırlar. Yedek sanayi ordusu, sermayenin değerlenmesi, ücretlerin düşük tutulması için önemli bir baskı aracıdır. Çünkü çalışan işçiler dışarıda çalışmayı bekleyen işsizler ordusunun olduğunu ve kendilerinin de kolaylıkla işten çıkarılabileceklerini bilirler ve bu korkuyla da aldıkları ücrete razı olurlar. Kapitalizmin işleyiş mantığı içinde sermayenin değerlenmesi arttıkça talep edilen emeğe olan ihtiyaç da azalır. Süreç içinde mülksüzleşen küçük üretici de yedek işgücü ordusunun bir parçası haline gelir. İşgücüne olan talebe karşı işgücü arzının artması yedek işgücü ordusunun büyümesini sağlar. Marksist kuramın yedek sanayi ordusu kavramını ücretli kadın emeğinin konumunu açıklamak için kullanır.

Sanayi devrimi yıllarında kadın, erkek ve çocuklar üretim sürecine katılmış düşük ücretle çalışmışlardır. O yıllarda kadınların ücretli işi, evdeki kişisel hizmeti aksattığı ve erkeklerin ücretlerini düşük tuttuğu için ataerkilliğin yani erkeklerin çıkarlarıyla çatışıyordu. Erkekler sendika örgütlenmeleriyle aileyi tek başına yetiştirmeye yetecek kadar ücret talep etmişlerdir. 19. yy sonu ve 20. yy başı aile ücreti kapitalist sistem için önemli bir norm hâline gelmiştir. Hartmann, aile ücretini sermaye ve ataerkillik arasındaki gerilimin çözümü olarak yorumlamaktadır. Aile ücreti, ataerkilliğin maddi temelini iki şekilde sağlamlaştırır: Birincisi, erkek emeği daha iyi gelire ve daha iyi işlere sahiptir, kadınlar düşük ücret alması erkeklerin kadınlar üzerindeki maddi gücünü artırır ve kadınların meslek sahip olmak yerine eş olmaları yönünde bir tercihe zorlar. İkincisi, kadınlar evde erkeklerin doğrudan faydalandığı hizmetleri yerine getirir. Günümüzde kadınların ücretli işlerde çalışmalarının artışı emek piyasasında cinsiyete dayalı iş bölümünü yeniden yaratır ve kadınlar evde kullandıkları emekleriyle örtüşen düşük statülü ve düşük gelirli işlerde çalışırlar. Tarihsel olarak ataerkil ilişkiler sermaye ve erkekler açısından zarar görmeden devam eder.ş

Görünmeyen ve karşılığı ödenmeyen eviçi emeği tartışmalarının temel noktaları şunlardır:
• Hane tüketim birimi olmasının yanı sıra aynı zamanda bir üretim birimidir.
• Kadınlar bu emek sürecinde ev işlerini ve çocuk bakımını gerçekleştirir.
• Eviçi emeği erkeğin emek gücünün yeniden üretimini sağlar.
• Gelecek kuşakların yetiştirilmesinden sorumludur.
• Eviçi emeği hem kullanım hem de değişim değerine sahiptir.
• Eviçi emeği erkeğin emek gücünün değerini düşürür.
• Bu anlamda ev emeği sermayenin değerlenmesine hizmet eder. 

• Ev kadınları ev içindeki emek sürecinin işçileri olarak ayrı bir sınıf oluşturur.
• Ayrı bir sınıf olarak kadınları hem sermaye hem de ataerkillik sömürür.

Toplumsal yeniden üretimin koşulları ciddi düzeyde krize girmiştir. Bireylerin/hanelerin fiziksel, toplumsal, kültürel ihtiyaçlarının (toplumsal yeniden üretimlerinin sağlanması) karşılanmasında devletin harcamaları sınırlaması, piyasanın içine düştüğü kriz, erkeğin işsizliği, reel ücretinin düşmesinden en çok etkilenen kadınlar ve çocuklar olmuştur. Bu süreçten en çok etkilenen kadın emeği toplumsal yeniden üretim sürecinin (hane bireylerinin fiziksel-toplumsal-kültürel ihtiyaçlarını vb) aktif öznesi haline gelmiştir. Bu anlamda kadınlar küresel kapitalist koşulların yarattığı yoksulluk koşullarında, yani toplumsal yeniden üretimin krizinde; karşılığı ödenmeyen ev-içi emeklerini hane içinde yoğun bir şekilde kullanmışlardır. Kadınlar bir yandan ev işlerini yerine getirmiş, diğer yandan sınırlı kaynakların tüketilebilir hâle getirilmesi, çocuk, hasta yaşlı bakımı, ev eksenli gelir getiren işlerde yoğun emek harcamışlardır.

Marksist kuramda yeniden üretim, “bir üretim tarzının ve o üretim tarzına özgü toplumsal ilişki biçimlerinin varlığını sürekli kılan mekanizmaların bütününü ifade eder” (Acar-Savran ve Tura Demiryontan, 2012, s.19).

Ecevit (1985, s.73-74), kapitalist üretim ilişkilerinin hâkim olduğu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ücretli kadın emeğinin özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:

Doğru cevap E'dir.

Kadının ve erkeğin ev içinde ve işgücü piyasalarında emek kullanma biçiminin farklılaşması ekonomideki “karşılaştırmalı maliyet kuramı”na göre açıklanmaktadır (Thomas, 1994, s.43-44). Doğru cevap C'dir.

Ataerkillik maddi bir temeli olan ve erkeklerin kadınlara egemen olmalarını sağlayan erkekler arası hiyerarşik ilişkiler ve erkek erkeğe dayanışmayı içeren bir toplumsal ilişkiler dizisidir. Doğru cevap C'dir.

Kapitalist üretim sürecinin ayakta kalması üretimin çoğalarak artmasına, üretimin artması da
emek ile sermaye arasındaki ilişkinin sürekli bir şekilde yeniden üretilmesine dayanır ki Marx bunu yeniden üretim olarak ifade eder.

Feminist kuramcıların yeniden üretime yükledikleri anlam ise özel alan/aile/hane içinde doğurganlık/akrabalık/evlilik ilişkilerinin düzenleme biçimleriyle ilişkili olarak kullanılır.

Sendikalaşmada artış değil aksine düşük sendikalaşma vardır.

Yatay ayrışma, kadınların istihdam edildiği sektörler ile erkeklerin istihdam edildikleri sektörlerin/iş kollarının/ mesleklerin farklı olması anlamına gelmektedir.

“Erkek işi” olarak kabul edilen yerde çalışan kadınlar, işin gerektirdiği bütün vasıflara sahip olmasına rağmen; sırf erkek egemenliği olduğu için düşük ücret alır. Bu durum değersel ayrımcılık olarak ifade edilmektedir.

Birincil işgücü piyasası, sürekli istihdam biçimi ya da iş güvencesi, görece yüksek maaş, mesleki eğitim olanakları ve güçlü sendika gibi özellikleri sergilemektedir.

Ataerkillik maddi bir temeli olan ve erkeklerin kadınlara egemen olmalarını sağlayan
erkekler arası hiyerarşik ilişkiler ve erkek erkeğe dayanışmayı içeren bir toplumsal ilişkiler dizisidir.

Harrison’a göre, eviçi emeğinin sermayeye katkısı şunlardır:
• Kapitalist emek gücüne (işçi kocaya) değerinin altında ücret öder,
• Kadınları işgücünün dışında tutar ve erkeğin pazarlık gücü yükselir,
• Bu pazarlık gücünü düşürme potansiyeli taşıyan “yedek kadın sanayi ordusu” yaratır.
• Ayrıca evde tam zamanlı çalışan ev kadınları ayrı bir sınıf oluştururlar.

Eviçi emeği tartışmaları feminist kurama önemli katkılar sağlamıştır ancak bu tartışmalar bazı problemleri de içermektedir. Birinci problem, kadınların eviçi emeğinin üretken bir emek olup olmadığı meselesi; ikinci problem, eviçi emeğinin erkeğin emek gücünün değerini belirlediğine yönelik tez; üçüncü problem, kadınların özellikle de ev kadınlarının ayrı bir sınıf oluşturmasına yönelik yaklaşım; dördüncü problem ise kadınların ezilmesinin belirleyici unsuru olarak ev emeğine yapılan aşırı vurgudur.

Margaret Benston 1969 yıllında yazdığı “Kadınların Özgürleşmesinin Ekonomi Politiği” makalesi ile eviçi kadın emeği tartışmalarını başlatan ilk kişi olmuştur.

Dışlama, emek piyasasında kadınların belirli sektörlerin dışına itilmesi; ayrışma ise kadınların belli sektörlerde yani “kadın işi” diye tanımlanan iş kollarında istihdam edilmesi anlamına gelir. Doğru cevap B'dir.

Görünmeyen ve karşılığı ödenmeyen eviçi emeği tartışmalarının temel noktaları şunlardır:
• Hane tüketim birimi olmasının yanı sıra aynı zamanda bir üretim birimidir.
• Kadınlar bu emek sürecinde ev işlerini ve çocuk bakımını gerçekleştirir.
• Ev içi emeği erkeğin emek gücünün yeniden üretimini sağlar.
• Gelecek kuşakların yetiştirilmesinden sorumludur.
• Ev içi emeği hem kullanım hem de değişim değerine sahiptir.
• Ev içi emeği erkeğin emek gücünün değerini düşürür.
• Bu anlamda ev emeği sermayenin değerlenmesine hizmet eder

• Ev kadınları ev içindeki emek sürecinin işçileri olarak ayrı bir sınıf oluşturur.
• Ayrı bir sınıf olarak kadınları hem sermaye hem de ataerkillik sömürür.

Doğru cevap E'dir.