TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI

Biyolojik Determinist (Biyolojik Belirlenimcilik):  Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenlerinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Kadın bedenlerinin ise fiziksel açıdan güçsüz, dayanıksız, yavaş, mental açıdan ise duygusal, bağımlı, çekingen vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir.

Beden/Ruh dualizminin felsefi içeriği Platon, Aristo gibi filozoflar tarafından tartışılmıştır. Platon’da beden, ruha özgü bir irade hareketinin isteklerine tabi olmak durumunda olan bir unsurdur.

Aristoteles’e göre de insan, ruh ve beden olmak üzere iki ayrı öğeden oluşmaktadır. Beden maddedir, ruh ise onu biçimlendirip, ona insan niteliği kazandıran formdur. Antik Yunan düşünce sisteminde bu tartışmaların içeriğinin ortak noktası bedenin, bu karşıt / ikili yapılanmalarda olumsuz, edilgen, hatta değersiz tarafı oluşturmasıdır.

Klasik Sosyoloji, doğal olan içinde tanımladığı bedeni tamamen yok saymayıp onu, var olan ama görünmeyen bir niteliğe indirgemiştir. Doğal bilimlere karşı gösterdiği tavrını zedelemeyecek şekilde, varlığını kabul ettiği bedene ‘görünmez’ bir nitelik atfetmiştir; beden vardır ama görünmüyordur.

Bedenin toplumsal yönüne vurgu yapan ve bedenin toplumsal olarak inşa edildiği yolundaki teorik çerçevenin oluşmasında da etkili olan düşünürlerden biri de M. Foucault’dur. Foucault’ya göre beden, biyolojik var oluşunun ötesinde, toplumdaki güç/ iktidar ilişkilerinin merkezinde bulunan bir konuma sahiptir. Bu konumu içinde bedenin, kurumsal – yönetsel pratikler aracılığıyla düzenlenmesi söz konusudur. Çünkü var olduğunu düşündüğü beden sorunu, modern toplumların her alanda bedenlerin yönetimi ve düzenlenmesine ilişkindir.

20. yy. başı ile başlayan ve yüzyılın ortalarına doğru belirginleşen sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelerin etkisi ile olgunlaşan Feminist hareket ve düşünce birikimi ise kendisini öncelikle Biyolojik Determinizmi sorgulamağa vakfetmiştir. S. De Beauvoir’nın “kadın doğulmaz, kadın olunur” cümlesi, biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımının ilk işareti olurken, toplumsal cinsiyet ve toplumsal beden etkileşimi için de farklı boyutları olan bir alanın kapısını aralamıştır.

İnsanlar, bedenlerini çeşitli eylemler aracılığıyla deneyimlemektedir. Bu deneyimlerden ilki sahip olunan bedene özgü bedensel deneyimler olarak ortaya çıkmaktadır. Menstrüasyon, göğüslerin belirginleşmesi, hamilelik, doğum ya da menapoz kadın bedeninin bedensel deneyimleridir ve bu deneyimler “Ben kadınım” şeklindeki bir benlik bilincininde oluşturucu unsurlarıdır

Bedenin toplumsal cinsiyetlendirilmesine kadın bedeni açısından bakıldığında ise temel görünüm şudur: Kadının, toplum sahnesindeki temel rolleri annelik, eşlik ve ev kadınlığıdır ve bu rollerin oynanmasına ilişkin normların referansı, tüm eleştirilere rağmen, kadının biyolojik bedeni olmuştur.

Patriarşik toplum yapısında, patriarşik değerler aracılığıyla ortaya çıkan toplumsal cinsiyetlendirilmiş kadın bedenine ve eylemlerine ilişkin en önemli bedensel görünüm, toplumsal ‘namus’lu kadın bedenidir.

Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenlerinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Kadın bedenlerinin ise fiziksel açıdan güçsüz, dayanıksız, yavaş, mental açıdan ise duygusal, bağımlı, çekingen vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Belirtilen bu niteliklerin özellikle biyolojik kökenli olduğunu vurgulayan bu görüşe göre, kadın ile erkeklerin toplumsal rolleri ve rollerle bağlantılı sorumluluklarının biçimlendirilmesinde, onların biyolojik bedenlerinin bu nitelikleri referans alınmıştır.

Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri kavramının şekillenmesinde etkili olan ikinci görüş ise sosyal/kültürel faktörleri ön plana çıkaran Antropolojik görüştür. Kadın ve erkeğe ait cinsiyet rolleri ile hak ve sorumlulukların tahsis edilmesinde, içinde yaşanılan toplumun sosyal ve kültürel özelliklerinin belirleyici olduğunun altını çizmektedir.

Kartezyen düşüncede, ‘Beden’ ile olan karşıtlığı temelinde işlenmektedir. Akıl/ beden karşıtlığı, Antik Yunan düşünce alanını referans alan Descartes’in görüşlerinde ortaya çıkmakta ve Descartes’ın ünlü “Düşünüyorum o halde varım” önermesinin gönderme yaptığı üst konumda akıl yer almaktadır. Kartezyen bakışta, uzamda yer kaplayan bir şey olan ‘beden’ ise, diğer fiziki nesnelerden farksız bir nesne durumundadır. Maddi bir nesne olan beden, dış dünyanın bir parçasıdır. Akıl ise düşünen ve maddi olmayandır. Akıl, bedeni kontrol edendir (Lloyd, 1996; Mc Culloch, 1995). Bu konumu içinde beden yine, biyolojik ve doğal alana ait olandır. “Aklın koruyucu kabuğu” olmanın ötesine geçememiştir. Bedenin alanına giren her türlü bedensel ve dünyevi hazlar ya da ihtiyaçlar ise sonrasında, akıl aracılığıyla kontrol altına alınıp disipline edilmesi gerekenler olarak sistematize edileceklerdir.

Feminist literatürün, bedene olan ilgisinin bir yansıması kadınların kürtaj, gebelik, doğum kontrol, kısırlık, menstruasyon, doğum teknikleri, meme kaybı vb. gibi bedensel deneyimleri üzerine olan ampirik çalışmalardaki artıştır.

Modern toplum yapılarında ise, patriarşik toplum yapısının aksine, modern toplum kültürünün, tüketim bazlı değerleri bulunmaktadır. Tüketim kültürünün içeriğindeki birçok tüketim alanına ilişkin bu sosyal değerler, bedeni de etkilemektedir. Tüketim toplumunda beden, bir önceki dönemdeki patriarşik / geleneksel/ dini içerikli toplumsal değerler ve ritüeller sisteminden ziyade, tüketim kültürünün tüketim merkezli değerleri ve bu değerlerden kaynaklanan anlamlandırmalar tarafından kontrol edilmeye başlanmıştır.

Patriarşik değerler çerçevesinde kadınlar, kendi bedenlerinin gerçek sahibi değildirler. Bedenlerine atfedilen sosyal değerlerin ‘taşıyıcısı’dırlar. Taşıyıcısı oldukları temel değer ise ‘namus’ dur. Namuslu olan, kadın bedenine ilişkin değerli sayılanların, değerli olarak kalabilmiş halidir.

T. Moi ise hem cinsiyet-toplumsal cinsiyet ayrımının sorunlarını aşmak hem de toplumsal cinsiyete bir alternatif olmak için çok önemli bir kavram ile karşımıza gelmektedir: “Yaşanan Beden”.

S. De Beauvoir’nın “kadın doğulmaz, kadın olunur” cümlesi, biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımının ilk işareti olurken, toplumsal cinsiyet ve toplumsal beden etkileşimi için de farklı boyutları olan bir alanın kapısını aralamıştır.

Bireysel fiziksel bedenler, ancak toplumun beden normları ve pratiklerini uygulama ve o topluma kabul edilme, o toplumca onaylanma sonrasında bir toplumsal beden haline gelir. Şekillendirmenin temel içeriği, biyolojik bedenin toplumsal bedene dönüştürülmesi, yani, toplumsal cinsiyetlendirilmesidir. Bedenin toplumsal cinsiyetlendirilmesi, bir anlamda, ‘biyolojik beden’in ‘toplum sahnesi’ne çıkartılması ve sergilenmesidir. Sahneye çıkan bedenin “toplum sahnesi giysisi” ise toplumsal cinsiyetidir. Bu giysiyi giyen biyolojik beden, ‘toplumsal beden’ olma gerekliliğinin ilk aşamasını tamamlamıştır. Biyolojik beden, toplum sahnesinde üzerine giydiği bu giysiye göre “rollerini oynayacaktır”. Rollerini oynama, bedenin sosyalleşmesini sağlayan ikinci temel aşamadır.

Toplumsal cinsiyetlendirilmiş davranışlar ve roller, kadın ya da erkek cinsiyet kimliğinin oluşturucu unsurudurlar ve kadın ya da erkek bedenlerinde cisimleşirler. Bir fiziksel gösterim olarak cisimleşme, bedenleri ve bedensel pratikleri feminen ve maskülen yapmayı sağlayan sosyo-kültürel norm ve değerlerin toplum içinde uygulamaya konulmasıdır ve bu neredeyse evrensel bir süreçtir.