TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI

T. Moi’ye göre, bedenin belirli organları, işlevleri, fiziksel nitelikleri vardır. Fakat sahip olduğu yaşı, cinsiyeti, sağlığı, bedensel uzuvlarının durumu ve fiziksel nitelikleri çevresi ile olan ilişkisini şekillendirmektedir.

Bedenin bir haz nesnesi ve seçkinlik simgesi haline dönüştüğü tüketim kültürlerinde, bedenin fiziksel görünümüne, estetiğine, meme, kalça gibi unsurlarına, kilo, boy vb. gibi niteliklerine ilişkin “olması gereken”leri belirleyen değerlerin ortaya çıkardığı bir “Beden imajı” kavramı ile karşılaşmaktayız.

Durkheim’ın sosyolojisinde toplumsal olan, doğal olanın tam karşısında yer almakla
birlikte, doğal’ın içinde yer alan bedenin, toplumsal için önemli bir kaynak olduğu gözlenmektedir. Durkheim’ın kuramındaki ‘homo dublex’ kavramı, beden’in konumunu
göstermek açısından yararlıdır.

Ergen yaşta annelik, geleneksel patriarşik toplumlarda, bu yaş aralığında evlendirilme ve hemen sonrasında da çocuk sahibi olmadır. Adı geçen bu dönem, genelde, 13-17 yaş aralığı olarak kabul edilmektedir.

Bedeni gerçekten de ‘toplumsal’ olarak ele alan ve hatta bir ‘Beden Sosyolojisi’ geliştirilmesinin temellerini atan B. S. Turner’a göre ise gündelik yaşamın çözümlenmesi
için bedenin çözümlenmesi gereklidir.

Bedenin toplumsal yönüne vurgu yapan ve bedenin toplumsal olarak inşa edildiği
yolundaki teorik çerçevenin oluşmasında da etkili olan düşünürlerden biri de M.
Foucault’dur.

Patriarşik değerler çerçevesinde
kadınlar, kendi bedenlerinin
gerçek sahibi değildirler.
Bedenlerine atfedilen sosyal
değerlerin ‘taşıyıcısı’dırlar.
Taşıyıcısı oldukları temel değer
ise ‘namus’ dur. Namuslu olan,
kadın bedenine ilişkin değerli
sayılanların, değerli olarak
kalabilmiş halidir.

Kartezyen dualizmin beden anlayışına çok ciddi bir eleştiri getiren
Merleau-Ponty için beden, Kartezyen tanımın dışına taşan anlamlara sahiptir. Kartezyen
anlayış, bedeni fiziki nesneler içinde bir nesne olarak görürken, Fenomenolojik yaklaşım
çizgisinde Merleau-Ponty’ye göre beden, ‘sayesinde dünyanın varolduğu şey’dir ve ‘yaşayan’ bir niteliğe sahiptir

Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenlerinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir.

Canlı/biyolojik özellikleri ön planda olan bedenin, ‘Kadın’ ve ‘Erkek’ olarak cinsiyetinin belirlenmesini sağlayacak biyolojik farklılıkları ilk ölçütlendiren bilim dalı biyoloji bilimi olmuştur.

İnsanın toplumsal / kültürel özelliklerinin, doğal / biyolojik özellikleriyle bağlantılı olduğunu düşünen Elias’a göre, toplumsal olan ile biyolojik olan bir aradadır ve insan bedeni de bunun en iyi örneklerinden biridir. Bedeni hem tamamlanmamış biyolojik bir süreç hem de devam eden toplumsal bir süreç olarak ele alan Elias’a göre uygarlaşma süreci, insan bedeni üzerinde oldukça etkilidir. Bedenlerin uygarlaşması da toplumların uygarlaşması gibi başı sonu olmayan bir süreçtir. Bedenler de bireyler arası etkileşimlerin, toplumsal olguların yoğun olduğu toplumsal ortamlarda bulunurlar.

Bedeni gerçekten de ‘toplumsal’ olarak ele alan ve hatta bir ‘Beden Sosyolojisi’ geliştirilmesinin temellerini atan B. S. Turner’a göre ise gündelik yaşamın çözümlenmesi için bedenin çözümlenmesi gereklidir.

Turner’a göre temelleri atılan bir Beden Sosyolojisi’nin dört önemli niteliği vardır:
Bunlardan ilki bedenin doğa ile kültürün kesişme noktası olarak ele alınmasıdır. Bu nitelik, bedenin hem fiziki hem de toplumsal yönünü ortaya çıkaracaktır. Bu doğrultuda ikinci nitelik, iç ve dış beden ayrımı temelinde, Foucault’yu da referans alarak, nüfus ve bireylerin bedensel ayrımını yapmak ve bedenler üzerindeki düzenleme, kontrol etme ve otorite kurma mekanizmalarını dikkate almaktır. Beden üzerinden hareketle cinsiyet kimliği ve cinsiyet temelli ayrımların dikkate alınması üçüncü önemli niteliktir. Bedenin politik uğraşının merkezinde olmasından dolayı, beden temelli çocuk, genç, yetişkin, vatandaş gibi kavramlar ve bunları çevreleyen patriarşi, beden politikaları gibi çerçeveler, önemli analiz alanlarını oluşturmaktadır. Beden sosyolojisinin son özelliği ise yine iç ve dış beden ayrımı temelinde, iç bedene yönelik olarak beden sosyolojisinin, hastalıkların bireysel ve toplumsal boyutlarıyla ilgilenmesi, dış beden ayrımında ise bedenin yüzeyinde / dış görünümünde ortaya çıkan ‘sapma’lara ilgi göstermesi ve bunların tümünü toplumsal düzlemde analiz etmesidir.

S. De Beauvoir’nın “kadın doğulmaz, kadın olunur” cümlesi, biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımının ilk işareti olurken, toplumsal cinsiyet ve toplumsal beden etkileşimi için de farklı boyutları olan bir alanın kapısını aralamıştır.

Biyolojik cinsiyet/toplumsal cinsiyet ayrımının ve bedenin rolünün sorgulandığı en göze çarpan analiz J. Butler’dan gelmektedir. Butler’ın Queer kuramı , biyolojik cinsiyet / toplumsal cinsiyet ayrımı açısından önemli açılımlara işaret etmekle birlikte
beden açısından daha temkinli bir yaklaşım sergilemektedir. Öncelikle biyolojik cinsiyet/ toplumsal cinsiyet ayrımını sorgulayan Butler, kadın ve erkek bedenleri arasındaki ayrımı keyfi, yani “normatif heteroseksüalite tarafından organize olmuş bir sosyal düzenin, yapay / insan eliyle yapılmış olanı” şeklinde tanımlamıştır. Ona göre, sayısız toplumsal cinsiyet formu olduğu için, sayısız biyolojik cinsiyetler de vardır ve bu nedenle de ne ‘kadın doğulur’ ne de ‘kadın olunur’.

Toplumsal cinsiyet-beden etkileşimi için önemli bir diğer feminist boyut ise Fransız feminizmidir. Cixous, Irigaray ve Kristeva, bu akımın önde gelen düşünürleridir.

Patriarşik yapı içindeki ‘üretim’, ‘yeniden üretim’ ve ‘koruma’ süreçlerinin içerdiği sosyal değerler, normlar ve eylemler, doğrudan veya dolaylı olarak, kadın bedenini işaret etmektedir.

Patriarşik değerler çerçevesinde kadınlar, kendi bedenlerinin gerçek sahibi değildirler. Bedenlerine atfedilen sosyal değerlerin ‘taşıyıcısı’dırlar. Taşıyıcısı oldukları temel değer ise ‘namus’ dur. Namuslu olan, kadın bedenine ilişkin değerli sayılanların, değerli olarak kalabilmiş halidir.

Bireysel düzeyde gözlemlenen yaşamlara dair tüm eylemler ve deneyimler, ‘beden’ler aracılığıyla oluşmaktadır. Yemek yemekten, okula ya da işe gitmeye, tarlada çalışmaktan araba kullanmaya kadar tüm eylemler, bedeni kullanma, yönetme ve deneyimleme ile sıkı sıkıya bağlantılıdır

Kadın ve erkek insan türünün cinsiyetleridir dediğimizde, her iki cinsiyeti birbirinden ayırma, onların bedenlerinin biyolojik nitelikleri temelinde olmaktadır. Biyolojik cinsiyet (sex) kavramı, kadın ve erkek bedenlerine ilişkin bu biyolojik nitelikleri işaret etmektedir.