TOPLUMSAL CİNSİYET ÇALIŞMALARI

Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri kavramlarının içeriğinin şekillenmesi, uzun bir düşünsel süreç eşliğinde ortaya çıkmıştır. Adı geçen bu düşünsel süreçte etkili olan dü­şünsel bakış açılarından ilki Biyolojik Determinist (Biyolojik Belirlenimcilik) görüştür. Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenle­rinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Kadın beden­lerinin ise fiziksel açıdan güçsüz, dayanıksız, yavaş, mental açıdan ise duygusal, bağımlı, çekingen vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Doğru yanıt B’dir.

 Can­lı/biyolojik özellikleri ön planda olan bedenin, ‘Kadın’ ve ‘Erkek’ olarak cinsiyetinin be­lirlenmesini sağlayacak biyolojik farklılıkları ilk ölçütlendiren bilim dalı Biyoloji bilimi olmuştur. 18.yy’da gelişen ve 19.yy’da olgunlaşan Biyoloji bilimi, kadın ve erkek bedenle­rinin kromozom sayıları, seksüel organları, hormonları ve diğer biyolojik/fiziksel biyolo­jik özeliklerini bilimsel olarak netleştirmiş ve “biyolojik kadın ve erkek olma normları”nı oluşturmaya başlamıştır. 19. yy.’da etkili olmaya başlayan Biyolojik Determinizm adlı görüş açısı (Biyolojik Be­lirlemecilik) ise, Biyoloji bilimi aracılığıyla oluşan bu biyolojik normları toplumsal alan­lara da uyarlamaya başlamıştır. Kadın ve erkeğin biyolojik / bedensel farklılıkları onla­rın sosyal, psikolojik ve davranışsal farklılıklarını açıklamak için kullanılmış ve biyolojik normlar aracılığıyla “sosyal alanlarda norm olma” süreci de başlamıştır. Biyolojik deter­minist görüşlerin son derece etkili olduğu 19. yy. sonu - 20. yy. başlarında olgunlaşan bu görüşün içeriği, sosyal ve politik alanlarda erkeklere tanınan hakları meşrulaştırmak, er­kek egemen düzenin meşruluğunu sağlamlaştırmak, kadınların erkek meslekleri alanında çalışamayacağını kanıtlamak ve erkek / kadın mesleklerinin ve etkinlik alanlarının oluşturulması amacıyla referans olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt E’dir.

Nitekim Kartezyen bakışın tanımlaması içinde, canlı/biyolojik özellikleri ön planda olan (biyolojik) beden, Klasik Sosyolojinin doğa / toplum ikiliği içinde de, doğal alana ait olarak düşünülmüştür. Bunun bir sonucu olarak da Klasik Sos­yoloji içinde bedene ilişkin bir boşluk ortaya çıkmıştır. Bunun dört temel nedeni vardır: İlki, Sosyolojinin bir toplumsal sistem olarak endüstri toplumlarının heterojenliği, işlev­leri, sanayileşme, kentleşme, toplumsal değişme, vb. gibi toplumsal bazlı alan ve sorunlar üzerinde odaklanmasıdır. İkinci neden, Sosyolojinin toplumsal düzen, toplumsal kontrol, suç, yabancılaşma ve anomi gibi toplumsal sorunların nedenini araştıran alanlara yönel­mesidir. Üçüncü neden, toplumun gerisinde kalan bireyin, en önemli potansiyeli olarak akıl sahipliğinin önemsenmesi ve akıl ile bilinç sahipliği temelinde değerlendirilmesidir. Son neden de bir tür sonuç olarak beden yerine rasyonel, örgütleyici aklın, toplumsal alanları yeniden organize etme ve yapılandırmada etkili olduğu anlayışının egemenliği­dir (Turner, 1991). Aslında hem Sosyolojinin ortaya çıkış koşulları hem de bu dört ne­den bir arada düşünüldüğünde çok şaşırmamak gerekir. Çünkü Sosyoloji, 19.yy bilimler arenasına, ortaya çıkan toplumsal sorunları araştırıp çözüm önerileri üretmesi ve bunla­rı yaparken de Pozitivist bir bilim dalı olduğunu ispatlayacak Pozitivist kabullenmelere ve ilkelere uyması şartıyla kabul edilmiştir. Dolayısıyla Klasik Sosyoloji kuramcılarının, toplumu temel analiz nesnesi olarak kabul etmeleri ve hatta bireyi toplumun gerisinde tutmaları, Klasik Sosyolojinin bedene ilişkin bu tavrının geçerli bir nedeni olarak kabul edilebilir. Bu nedenle de Klasik Sosyoloji, doğal olan içinde tanımladığı bedeni tamamen yok saymayıp onu, var olan ama görünmeyen bir niteliğe indirgemiştir. Doğru yanıt E’dir

Kartezyen anlayış, bedeni fiziki nesneler içinde bir nesne olarak görürken, Fenomenolojik yaklaşım çizgisinde Merleau-Ponty’ye göre beden, ‘sayesinde dünyanın varolduğu şey’dir ve ‘yaşa­yan’ bir niteliğe sahiptir. Diğer fiziki nesneler ile beden arasındaki en temel farklılık ona göre, ‘bedenin beni bırakıp gitmeyen, benden ayrılmayan bir obje’ olmasıdır. Yaşayan be­den üzerinde odaklaşan Fenomenolojik perspektif ve Merleau-Ponty’ye göre, ‘dünyada olmak’ algı ile özdeştir ve yaşayan beden, algı çözümlemesinde merkezi bir konum teşkil etmektedir. Beden olmaksızın hiçbir şey algılanamaz ve duyular işlev göremez. Doğru yanıt A’dır.

Gebelik ve doğum ve emzirme, modern toplumlardaki kadın bedenlerine ilişkin beden imajını sarsan en önemli bedensel deneyimlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru yanıt E’dir.

Çocuk Kadın bedeni, sahip olduğu içeriği nedeniyle, toplumsal cinsiyetlendirme ve patriarşik sosyo-kültürel yapı bağlantısını çok güçlü bir şekilde hissettiren toplumsal bedenlerden birisidir. Menstrüasyon döneminin başlaması ile birlikte, ergenliğe yeni adım atılan ve henüz psikolojik ve sosyal açıdan çok genç sayılan bir dönemde anne olan çocuk kadın bedeni, ‘çocuk/ergen anne’ olarak karşımıza gelmektedir. Ergen yaşta annelik, geleneksel patriarşik toplumlarda, bu yaş aralığında evlendirilme ve hemen sonrasında da çocuk sahibi olmadır. Adı geçen bu dönem, genelde, 13-17 yaş aralığı olarak kabul edilmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Patriarşik değerler çerçevesinde kadının bedeni, erkeğe aittir. Çünkü bu değerler çerçevesinde kadın bedeni, o kadına ‘sahip olan’ erkek için, ‘de­ğerli olan’dır. Kadın bedeninin erkek için değerli olması, soyun devamına işaret etmekte ve kadın bedenine ilişkin ikinci önemli bir sosyal değeri içermektedir. Soyunun sürmesi ve soyuna başka bir soyun ‘karışmaması’ için korunması / kollanması gereklidir ve kadın bedeninin korunması /kollanması gerekliliğe ilişkin normatif beklentiler (gelenekler, tö­reler) bunun nasıl olması gerektiğini ve ölçütlerini belirlemektedir. Bu beklentiler gereği bedenin korunması görevi, kadından daha fazla erkeğindir. Bu nedenle de kadınlar, kendi bedenlerinin gerçek sahibi değildirler. Bedenlerine atfedilen bu sosyal değerlerin ‘taşıyı­cısı’dırlar. Taşıyıcısı oldukları temel değer ise ‘namus’ dur. Patriarşik yapıda namus, erkek için korunması gereken, kadın bedenine ilişkin bu ‘değerli olma’yı işaret etmektedir. ‘De­ğerli olan’, ‘namuslu olan’dır. Namuslu olanın ne olduğunun yanıtı da, bize göre, adı geçen patriarşik yapının içinde verilmektedir. Namuslu olan, kadın bedenine ilişkin değerli sayı­lanların, değerli olarak kalabilmiş halidir. Yapı içinde kadın bedeninin ‘değeri’ yine onun biyolojik bedeni kaynaklı olan, cinselliği (bekareti) ve doğurganlığı (erkeğin soyu / başka soy ile karışmaması) dır. Namus ise bu ‘değer’in, sahibi olan erkek aracılığı ile denetlen­mesi ve onun tekelinde kalmasıdır. Kadının görevi, bu değeri korumak, yani’ namusunu sakınmak’ iken erkeğin görevi bu namusu korumak ve denetlemektir. Doğru yanıt A’dır.

Tüketen kadın bedeni, hem tüketim toplumunun genelde bedene özelde de toplumsal cinsiyetlendirilmiş kadın bedenine ilişkin temel sosyal değerlerine uygun eylemde bulunan bedendir. Doğru yanıt A’dır.

T. Moi ise hem cinsiyet-toplumsal cinsiyet ayrımının sorunlarını aşmak hem de top­lumsal cinsiyete bir alternatif olmak için çok önemli bir kavram ile karşımıza gelmektedir: “Yaşanan Beden”. Moi’de bu kavram, belirli bir sosyo-kültürel bağlam içinde eylemde bu­lunan ve deneyimleyen fiziksel bir bedeni işaret etmektedir. Yaşanan beden, “durum-için­deki beden”dir. Birey, bedeninin maddi olguları ve onun belirli bir çevre ile olan ilişkisiyle karşı karşıyadır. Bedenin belirli organları, işlevleri, fiziksel nitelikleri vardır. Fakat sahip olduğu yaşı, cinsiyeti, sağlığı, bedensel uzuvlarının durumu ve fiziksel nitelikleri çevresi ile olan ilişkisini şekillendirmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Feminist platformda 1980’ler ile birlikte, bedenin toplumsal cinsiyet ile olan etkileşim boyutu daha ön plana çıkmaya başlamış ve beden, tüketim kültürünün mekanizmaları al­tında “kültürel bir hammadde”, “kültür teksti”, “kültürel bir proje”, “sosyal kontrolün dolay­sız bir alanı” vb. gibi kavramsallaştırmalar ile analizlere konu olmaya başlamıştır. Doğru yanıt C’dir.

Toplumsal cinsiyet kavramı, kadın ile erkeklerin, toplumsal farklılıklarını gündeme getirmekte ve toplumda farklı roller, haklar ve görevler aldıklarına işaret eden bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Aydınlanma Döneminin temel kavramı olan ‘Akıl’, Kartezyen düşüncede, ‘Beden’ ile olan karşıtlığı temelinde işlenmektedir. Akıl/ beden karşıtlığı, Antik Yunan düşünce alanını referans alan Descartes’in görüşlerinde ortaya çıkmakta ve Descartes’ın ünlü “Düşünüyorum o halde varım” önermesinin gönderme yaptığı üst konumda akıl yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Kadın ile erkeklerin, toplumsal farklılıklarını gündeme getirmekte ve toplumda farklı roller, haklar ve görevler aldıklarına işaret eden kavram toplumsal cinsiyettir.

Toplumsal cinsiyet rolleri doğrudan kadın ve erkek bedenlerinin, toplumsal cinsiyetleri temelinde, eylemleri ve bu eylemlere rehberlik eden davranışsal niteliklerini işaret etmektedir.

Biyolojik faktörü referans alan biyolojik determinist görüş çerçevesinde erkek bedenlerinin fiziksel açıdan güçlü, dayanıklı, aktif, mental açıdan ise rasyonel/akılcı, bağımsız, girişimci, rekabetçi, vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir. Kadın bedenlerinin ise fiziksel açıdan güçsüz, dayanıksız, yavaş, mental açıdan ise duygusal, bağımlı, çekingen vb. gibi genel niteliklere sahip olduğu kabul edilmiştir.

Akıl/ beden karşıtlığı, Antik Yunan düşünce alanını referans alan Descartes’in görüşlerinde ortaya çıkmakta ve Descartes’ın ünlü “Düşünüyorum o halde varım” önermesinin gönderme yaptığı üst konumda akıl yer almaktadır.

Durkheim’ın çalışma arkadaşı olan ve Antropolojinin sembolik boyutunda çalışmalar yapmış olan M. Mauss’a göre de beden, insanın ilk ve doğal ‘alet’idir. Fiziksel/biyolojik bedenin kendisi, toplum ve kültür tarafından biçimlendirilmektedir. Toplumlar, kültürleri aracılığıyla, insanların bedenlerini kullanmalarına ilişkin bilgiler üretmektedirler. Bu bilgiler, bir tür ‘beden kullanma tekniği’ olarak ortaya çıkmaktadır. Üyelerine bir tür kimlik de sağlayan beden teknikleri, yaş ve cinsiyet bağlamında farklı görünümlere sahiptir. Mauss’a göre beden tekniklerinin üç önemli karakteristiği vardır: İlki adının da gösterdiği üzere, spesifik beden hareketleri ya da şekilleri aracılığıyla oluşturulduklarından teknik bir görünüme sahiptirler. İkincisi, eğitim ve yetiştirme araçları yardımıyla kazanılıp öğrenildiklerinden gelenekseldirler. Son olarak da kesin bir amaca ya da işleve hizmet etme anlamında olduk- ça da verimlidirler. Örneğin tarlada çalışan bir kadının bebeğini sırtında taşıması ya da su testisini başında taşıması, beden teknikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bunun bir sonucu olarak da Klasik Sosyoloji içinde bedene ilişkin bir boşluk ortaya çıkmıştır. Bunun dört temel nedeni vardır:
1- Sosyolojinin bir toplumsal sistem olarak endüstri toplumlarının heterojenliği, işlevleri, sanayileşme, kentleşme, toplumsal değişme, vb. gibi toplumsal bazlı alan ve sorunlar üzerinde odaklanması

2-Sosyolojinin toplumsal düzen, toplumsal kontrol, suç, yabancılaşma ve anomi gibi toplumsal sorunların nedenini araştıran alanlara yönelmesi

3- Toplumun gerisinde kalan bireyin, en önemli potansiyeli olarak akıl sahipliğinin önemsenmesi ve akıl ile bilinç sahipliği temelinde değerlendirilmesi

4- Bir tür sonuç olarak beden yerine rasyonel, örgütleyici aklın, toplumsal alanları yeniden organize etme ve yapılandırmada etkili olduğu anlayışının egemenliği

Bedenin toplumsal yönüne vurgu yapan ve bedenin toplumsal olarak inşa edildi- ği yolundaki teorik çerçevenin oluşmasında da etkili olan düşünürlerden biri de M. Foucault’dur. Foucault’ya göre beden, biyolojik var oluşunun ötesinde, toplumdaki güç/ iktidar ilişkilerinin merkezinde bulunan bir konuma sahiptir. Bu konumu içinde bedenin, kurumsal – yönetsel pratikler aracılığıyla düzenlenmesi söz konusudur. Çünkü var olduğunu düşündüğü beden sorunu, modern toplumların her alanda bedenlerin yönetimi ve düzenlenmesine ilişkindir. Örneğin bilgi, klinik ve tıp arasındaki ilişkisinde hastalık, tekil beden içinde sınırlandırılmakta ve bedenler, tıbbi söylemler ve tıbbi bakış tarafından yeniden kurulup denetim altına alınmaktadır. Kuramında bunu kanıtlamak için Foucault, cinsel ve tıbbi söylemler ile hastane, okul, hapishane gibi disipliner kurumları analize tabi tutmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Durkheim’ın kuramındaki ‘homo dublex’ kavramı, beden’in konumunu göstermek açısından yararlıdır.