Toplumsal Cinsiyet ve İktidar

İktidar kavramı en genel haliyle istenen bir neticeye erişme gücünü ve istenen bir şeyi yapabilmeye muktedir olmayı anlatmaktadır. Bununla birlikte insan ilişkileri boyutunda iktidar kavramı en yalın şekilde başkalarının davranışlarını etkileyebilme, biçimlendirebilme, değiştirebilme ya da kontrol edebilme imkânı olarak ya da başkalarının davranışlarını, onların istemedikleri biçimde etkileme gücü olarak tanımlanabilir.

Siyasal iktidar ülkenin ve toplumun tamamı üzerinde geçerli olan iktidar olarak tanımlanabilir.

İki kişi arasında var olan iktidar ilişkisi;

• Yönlendirme,
• Etkileme,
• İkna,
• Manevi baskı,
• Tehdit,
• Hile,
• Disiplin cezası gibi yöntemler kullanılmak suretiyle tesis edilebilir

Meşruluk, bireylerin ya da toplumsal grupların siyasal iktidara atfettiği bir niteliktir ve bir siyasal iktidarın meşruluğu halkın siyasal iktidara verdiği destek üzerinden değerlendirilebilir.

Bu özellikler içerisinde en ayırt edicisi, siyasal iktidarın kapsamına ilişkin olan özelliktir. İki insan ya da grup arasında var olan sosyal iktidar/mikro iktidar kapsamı bakımından sadece o kişileri ya da grup üyelerini kapsadığı halde, siyasal iktidar o ülkede yaşayan bütün insanları kapsar. Bunun anlamı, siyasal iktidarın o ülkede yaşayan bütün insanları bağlayan, bütün insanların uymak zorunda olduğu kurallar koymak, kararlar almak ve bu kural ve kararları yürütmek yetkisine sahip olmasıdır. Aynı şekilde bu kurallara ve kararlara uymayanları cezalandırma yetkisi de siyasal iktidara aittir. Bununla birlikte siyasal iktidar ona tabi olan insanların, koyduğu kurallar ve aldığı kararlar üzerinden, davranışlarını kontrol etme ve siyasal iktidarın iradesini insanlara kabul ettirme ve son sözü söyleme yetkisini de elinde tutar. Bu yetkileri kullanırken siyasal iktidarın sahip olduğu en büyük güç ve kendisini diğer iktidar biçimlerinden ayıran en temel özellik, siyasal iktidarın kuvvet ve zor kullanma gücüne sahip olmasıdır. Bu önemli bir noktadır, çünkü diğer sosyal iktidar/mikro iktidar biçimlerinden farklı olarak sadece siyasal iktidarın kararlarını, kurallarını ve iradesini uygulatmak ve yürütmek için gerektiğinde kuvvete ya da zor kullanmaya yetkisi vardır. Siyasal iktidarlar bu yetkiyi toplumsal düzenin sağlanması ve sürdürülmesi ile toplumun ve devletin bekası üzerinden meşrulaştırırlar ve dolayısıyla da bu noktada meşru güç kullanma tekelinin sadece siyasal iktidara ait olduğu söylenebilir. Bu noktada siyasal iktidarın diğer tüm mikro iktidar ilişkilerinin üstünde yer aldığı, diğer tüm iktidar biçimlerine üstün olduğu da ileri sürülebilir. Bir başka ifadeyle siyasal iktidar bir ülke sınırları içinde yer alan “meşru güç kullanma tekeline sahip en üstün iktidardır”. Ancak siyasal iktidarın güç kullanma tekeline sahip olması gerçeği siyasal iktidarın edimlerinin her zaman kuvvet ya da güç unsuru üzerinden gerçekleştiği ya da gerçekleşmek zorunda olduğu anlamına gelmemektedir. Bir siyasal iktidarın istikrarı için asıl önemli olan, o iktidara tabi olanların yani yönetilenlerin kendi rıza ve istekleriyle bir başka ifadeyle hiçbir zorlama olmaksızın siyasal iktidarın karar ve kurallarına kendiliklerinden uyması, itaat etmesi ya da rıza göstermesidir. Çünkü sadece kuvvet ya da güç kullanma üzerinden kendisini gerçekleştiren bir siyasal iktidarın kendisini devam ettirmesi oldukça zor olacaktır. Dolayısıyla önemli olan yönetilenlerin siyasal iktidara rıza göstermesidir. Bu rızayı ortaya çıkaran temel belirleyen ise halkın siyasal iktidarı meşru olarak kabul etmesi ya da siyasal iktidarın edimlerinin meşru olduğuna dair bir inanca ve bilince sahip olmasıdır.

Otorite; İktidar koşullarını yorumlama, bir güç imgesi tanımlamak suretiyle denetim ve nüfuz koşullarına bir anlam verme çabası

İktidarın amacına ve yararlılığına inanıldığı ölçüde iktidarın meşruluğunun bilinçli şekilde kabul edildiği ileri sürülebilir. Ama bunun dışında gelenek ve görenek, şartlandırılma, eğitim, çaresizlik hissi, alışkanlık, çevrenin etkisi, çıkar beklentisi, ceza korkusu ve sosyalizasyon süreci gibi nedenler de iktidarın meşru olarak görülmesi noktasında öne çıkabilecek nedenler arasında gösterilebilir.

Max Weber, bir iktidara meşruiyet kazandıran ve farklı köklere dayanan üç otorite biçiminden bahsetmektedir. Bunlar :

1. Karizmatik otorite,
2. Geleneksel otorite ve
3. Yasal-ussal otorite

Geleneksel otorite köklerini çok eski geleneklerden ve kurumsallaşmış inançtan almaktadır. Geleneksel otorite pratik ya da günlük yaşamdan çok tarihe dayanan mitler ve efsanelere dayalı olarak bir anlam taşımaktadır ve dolayısıyla geleneksel otorite çerçevesinde iktidara meşruiyet kazandıran şey, iktidarın edimlerinde gelenek, inanç, mit ve efsanelere dayalı şekilde davranmasıdır ya da toplumu bu şekilde davrandığına inandırmasıdır. Karizmatik temellere dayanan otorite ise iktidar sahibinin istisnai, olağandışı, sıradan insanların kişiliklerinde barındıramayacakları türden olağanüstü yeteneklere sahip olduğu ve dolayısıyla kahraman olduğu inancına dayanmaktadır. Son olarak yasal-ussal otorite ise iktidarın meşruluğu bir dizi formel, resmi ve gayrişahsi temele yani karizmatik otoritenin tersine kişisellikten arınmış bir temele dayanmaktadır. İktidarı elinde bulunduran kişinin meşruluğu bu otorite tipinde doğrudan kişisel özelliklerinden değil, herkes için aynı ölçüde ve şekilde geçerli olan, herkesi bağlayıcı ve ussal olduğu kabul edilen bir kuralı uygulamasından kaynaklanmaktadır.

Toplumsal cinsiyet ilişkileri kavramı özünde kadınlar ve erkekler arasındaki güç ilişkilerini ifade etmektedir. Bu ilişkiler kuşkusuz bir takım düşünceler, uygulamalar, örneklendirmeler, betimlemeler üzerinden ortaya çıkar. Bunlar aracılığıyla da kadınlara ve erkeklere yetenekleri, davranış ve kişilik özellikleri, istekleri, arzuları ve beklentileri üzerinden bir farklılık atfedilir. Bu farklılık kuşkusuz toplumdaki kadınlar ve erkekler arasındaki iş bölümünü, paylaşılan kaynakları ve üstlenilen ve gerçekleştirilmesi beklenen rolleri de içermekte ve genellikle de toplumsal olarak yapılandırılmaktadır

Ataerkil kavramı en genel anlamıyla babanın ya da “aile reisi sayılan erkeğin” yönetimini ifade etmektedir ve aslında belirli bir “erkek-egemen aile” türünü anlatmak üzerinden temellenmiştir. Erkek egemen ailede egemen erkeğin yönetimi altında bulunanlar geniş ev halkını oluşturan başta kadınlar olmak üzere daha genç erkekler ve çocuklar şeklinde sıralanabilir. Babanın yönetimi, aile içinde babanın/kocanın hakim olması ve eş ile çocukların da babaya tabi olması anlamına gelir. Ataerkil ailede yetke ve iktidar bütünüyle babada toplanmıştır.

Yetke kavramı, birisine istediği bir şeyi yapmayı yasak etmek ya da istemediği halde zorla bir şeyi yaptırmak, emretmek, itaat ettirmek gibi zor ve güce dayanan bir ilişki biçimini anlatmaktadır.

Ataerkil sistem içerisinde kadınlar ve erkekler arasındaki bu güç ilişkisinin sürdürülebilirliğini sağlayan unsurlar da işbirliği, zor ve şiddet unsurlarıdır

Kadın-erkek ilişkileri bağlamında şiddet, daha güçlü olan tarafın yani erkeğin gücünü kadın üzerinde hissettirmesi ya da hissettirmeye kalkışması süreci olarak ifade edilebilir. Bu şiddet doğrudan fiziksel etkiler doğurma ihtimali olan fiziksel şiddet şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, psikolojik ya da cinsel şiddet şeklinde de kendisini gösterebilir.

Kadına ve erkeğe doğduğu andan itibaren toplumsal cinsiyet kimliklerine ve kendilerinden beklenen rollere ilişkin bilgi vermek, öğrenme ve pekiştirme süreçlerini bireyin toplumsallaşma sürecinin ana dinamiklerinden biri haline getirmek, kadınların eğitim imkânlarından faydalanmalarını engellemek, kadınlara kendi tarih bilgilerini vermemek; saygınlık ve aykırılığı kadınların cinsel faaliyetlerine göre tanımlayarak kadınları iyi –kötü, edepli-edepsiz gibi kategoriler üzerinden birbirinden ayırmak ve ayrıştırmak; yasaklar ve çoğu zaman da baskı yoluyla kadınların ekonomik imkânlara ve siyasi özgürlüklere erişiminde eşitliksizlik yaratmak, eşit yurttaşlık ilkesinin gereği olarak kadınları her türlü insan haklarından yararlanılması noktasında bazı somut uygulamalar üzerinden –araba kullanamamak gibi- ayrımcılığa maruz bırakmak gibi yöntemler üzerinden ataerkil sistem hem kadınlar hem de erkekler tarafından içselleştirilerek sistemin sürdürülebilirliği sağlanmaktadır.

Pierre-Felix Bourdieu tarafından kullanılan eril tahakküm kavramı, en basit haliyle toplumsal iktidar ilişkilerinin cinsiyet ayrımı bağlamında ele alınması olarak kabul edilebilir. Eril tahakküm özünde erkekler ve kadınlar arasındaki ilişkide var olan eşitsizliğin bir dizi karmaşık etki sonucu sürekli olarak kendisini yeniden ürettiği anlayışı üzerine oturmaktadır.

Toplumlara bakıldığında kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliği bir başka anlatımla eril tahakkümü normalleştiren süreç aile, din, devlet, eğitim sistemi, medya gibi birbirine bağlı kurumların faaliyetleridir.

Bourdieu’ya göre kadın-erkek arasındaki ayrımların ortaya çıkmasında ve normalleştirilmesinde önemli olan unsurları;

• Sembolik şiddet, kadınların eril tahakkümün toplumsal düzen içindeki işleyişini doğal ve normal olarak kabul etme eğiliminde olmasının anlatımıdır ve bu noktada kadınlar eril tahakkümün sürdürülmesinde önemli bir role sahiptir.
• Sembolik iktidar, kadınların eril tahakküme razı oluşunu anlatan sürecin adıdır ve bu süreç bir algılama ve anlamlandırma sürecidir. Bu algılama ve anlamlandırma süreci kadınların eril tahakküm fikrini üreten değerleri meşrulaştırması ve yeniden üretmesi üzerinden gerçekleşir.

Hegemonik erkeklik, hegemonya kavramının özünde de vurgulandığı gibi zor ya da şiddet üzerinden işlemez. Kavramı önemli hale getiren, erkeklerin kadınlara ve birbirlerine karşı kurdukları tahakküm ilişkilerinin ortaya çıkışında toplumsal kültür ve kurumlar üzerinden işleyen ikna ve rızanın ne kadar önemli olduğunu göstermesidir. Hegemonik erkeklik, toplumsal süreçler dâhilinde ortaya çıkarılmış olan ideal erkeklik formunun devlet, kilise, eğitim, medya gibi kurumlar aracılığıyla nasıl tüm topluma yayıldığını gösteren bir kavramdır.

Connell’e göre, “ön plana çıkarılmış kadınlık”, küresel cinsiyet düzeni bağlamında kadınların erkeklere küresel düzeyde tabi olmasını ifade etmektedir. Bu tabi olma durumu ile birlikte kadınlar küresel düzeyde erkeklerin istek, beklenti ve arzularına hizmet etmeye ve ona göre davranmaya yönlendirilmektedirler