Toplum Organizasyonu ve Toplum Eğitimi

Topluma yönelik sosyal hizmet uygulama modellerinden birisi olan toplum eğitimi, eğitim politikasını yönlendiren, toplumsal eşitsizlikleri azaltmak ve sosyal bağları güçlendirmek için eğitimi bir araç olarak kullanan faaliyetler bütünüdür. Toplum eğitimi, toplulukların veya belli coğrafi bölgede yaşayanların sorunlarına duyarlı olmalarına, sorunlarının çözümü için kamu kurumlarıyla iş birliği yapmalarına ve kendi aralarında örgütlenmelerine eğitsel yollarla yardımcı olmayı kapsamaktadır.

Sosyal hizmet mesleğinin diğer modellerinde olduğu gibi toplum organizasyonu Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilmiştir. Bu yöntemin ilk çalışmaları 1843 yılında New York şehrinde kurulan Yoksulların Koşullarını İyileştirme Örgütü ile başlamıştır. 

Sosyal yardım faaliyetleri, düşük gelirli konut edindirme, eğitime destek programları, sağlıkla ilgili tarama çalışmaları, istihdamı artırmaya yönelik organizasyonlar, ulaşım ve çevre düzenlemeyle ilgili faaliyetler yerel düzeyde gerçekleştirilen toplum organizasyonu uygulamalarına örnek olarak verilebilir.

1. Toplumun sorun olarak kabul ettiği konular ele alınmalıdır.
2. Toplumun kendi kaderine hâkim olması ve kendi kendini idare etmesi ilkesine bağlı kalınmalıdır.
3. Sorunlarının çözümüne topluluğun da aktif olarak katılması sağlanmalıdır.
4.Toplum organizasyonu faaliyetleri toplum için izlenebilir bir hızda gerçekleştirilmeli -bir başka ifadeyle toplumsal bilinçlenme düzeyi faaliyetler sırasında dikkate alınmalıdır.
5. Büyüme, sorun çözülmesi yoluyla teşvik edilmelidir.
6.Toplum organizasyonu etkinlikleri toplumun kendi kendini anlamasını ve toplumsal dayanışmayı teşvik etmelidir. 

Toplum organizasyonu çalışmalarının  beş aşaması vardır. Bunlar şu biçimde sıralanabilir: 

1. Bağlantı Kurma Aşaması

2. Veri Toplama Aşaması

3. Teşhis ve Geri Bildirim Aşaması

4. Müdahale Aşaması

5. Değerlendirme Sonlandırma Aşaması

Sivil toplumla ilgili yaklaşımları üç grupta toplamak mümkündür. Birincisi, Larry Diamond’ın sivil toplumu devletten ayrı olarak vatandaşın kendi özgür iradesiyle oluşturulmuş bir yapı olarak açıklayan yaklaşımıdır. İkincisi, Ernest Gellner’in daha geniş anlam içeren yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre; sivil toplum, aile ya da birey ile devlet arasında var olan boşluğu tamamlayan bir yapı özelliğine sahiptir. Bu görüşe göre sivil toplum daha çok sendikalar, siyasi partiler, dinî organizasyonlar, baskı grupları ve dernekler gibi ara kurumlardan oluşan bir sistemdir. Üçüncü yaklaşım ise John Keane’nin sol liberal yaklaşımıdır. Buna göre sivil toplum, üyelerinin oluşturduğu devlet dışı etkinliklerle devlet kurumları üzerinde baskı ve denetim oluşturarak kendi kimliklerini koruyan ve dönüştüren örgütlerdir. 

Sivil alanda faaliyet yürüten kurum ya da organizasyonlara sivil toplum kuruluşları adı verilmektedir. Aynı zamanda gönüllü katılımcılardan oluşan, resmî kurumların dışında bağımsız çalışmalar yürüten; hukuki, sosyal, çevresel, eğitsel ve kültürel hedefler doğrultusunda faaliyetlerini sürdüren kuruluşlar sivil toplum kuruluşu olarak adlandırılır. 

Bir organizasyonun sivil toplum kuruluşu sayılabilmesi için gerekli olan özellikler şunlardır: 

1. Sivil toplum kuruluşuna katılımın ve yapılan faaliyetlerin gönüllülük esasına dayanması ve kâr amacı güdülmemesi
2. Sivil toplum kuruluşlarının nihai amacının topluma hizmet etmek ve insanların iyi olma hâllerine katkı sunmak olması
3. Sivil toplum kuruluşlarının oluşumunda ve yönetiminde hiyerarşik ilişkiler yerine yatay ilişkilerin ön plana çıkarılması
4. Sivil toplum kuruluşlarının açık ve belli bir konuda uzmanlaşmış olması
5. Sivil toplum kuruluşunun kendisini sürekli yenileyebilen, dinamik ve her şarta adapte olabilecek hareket kabiliyetine sahip olması

Osmanlı İmparatorluğu’nda toplum eğitimi amacıyla Tanzimat Dönemi’nde iki önemli sivil toplum kuruluşu açılmıştır. 1861’de açılan Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye, kendisine tahsis edilen yerde öğrencilere ve meraklılarına Avrupa dilleri ve çeşitli fenlere dair ücretsiz dersler vermeye başlamış, kütüphane ve okuma evi açarak halka yönelik eğitim faaliyetlerinde bulunmuştur. Bir başka organizasyon olan Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye ise Büyük Çarşı’da bulunan esnaf çıraklarının çarşı açılıncaya kadar kapıda boşuna beklediklerinden hareketle bu zamanlarını değerlendirerek onlara okuma-yazma, hesap öğretmek, ahlâki ve sosyal terbiye vermek amacıyla harekete geçen kişiler tarafından 1865 yılında kurulmuştur. 

Geniş anlamda toplum eğitimi, küçük grupların ya da yerel toplulukların sorunları ile ilgilenmelerine, bunları benimsemelerine, devletle sıkı iş birliğinde bulunmalarına, kendi aralarında örgütlenmelerine ve sorunlarını çözmelerine eğitsel yollarla yardımcı olmaya dayalı bir eğitim modeli olarak ifade edilmektedir.

Toplum eğitimi programında bulunması gereken basamaklar şunlardır:
• Yetişkinlerin eğitsel gereksinimlerinin saptanması
• Amaçlarının saptanması
• Öğrenim etkinliklerinin düzenlenmesi
• Uygulama
• Çalışmaların değerlendirilmesi

Yaşam boyu öğrenme kavramını daha önce ortaya atılan eğitim kavramlarından farklı kılan; bireyi merkez alan bir yaklaşımın benimsenmesi, okul dışı öğrenmeye önem verilmesi, okul rolünün değiştirilmesi, devletin eğitimdeki ağırlığının azaltılması, buna karşılık sosyal tarafların rollerinin güçlendirilmesi ve eğitimin belli bir zaman dilimiyle sınırlandırılmaması gerektiğinin vurgulanmasıdır. 

Amerikan Ulusal Toplum Eğitimi Derneği'ne göre toplum eğitiminin temel ilkeleri şunlardır: 

• Yaşam boyu öğrenme
• Kendi kaderini tayin
• Kendi kendine yardım
• Hizmetlerin organizasyonu
• Kurumsal duyarlılık
• Liderliğin geliştirilmesi
• Yerelleşme
• Toplum katılımı
• Kaynakların etkili kullanılması

Yaşam boyu öğrenme sosyal bağlar, demografik değişim, aktif vatandaşlık, göç ve beraberinde sosyal uyum ve toplum sağlığı gibi kavramlarla doğrudan ilişkilidir. 

Toplum eğitimi uygulamaları, toplumun karşılaştığı sorunlara yönelik destekleyici, önleyici, tedavi edici ve geliştirici işlevleri yerine getirmektedir. 

Toplum merkezlerini diğer merkezlerden ayıran temel noktalar şu biçimde sıralanabilir:

• Yerel sorunların çözümünde etkili olması
• İnsanları toplumsal kalkınmanın merkezine yerleştirmesi
• Hükûmetler ve insanlar arasında kurumsal bir bağlantı sağlaması
• Toplumdaki bireylerin ihtiyaçlarına cevap vermek için gerekli toplumsal bağı oluşturması ve toplumun örgütlenmesini sağlaması
• Yoksullara geniş bir yelpazede yardım sağlaması
• Dezavantajlı nüfus gruplarının sosyal, politik ve ekonomik haklarının geliştirilmesi
• Toplumdaki bireyler için ve onlarla temel sosyal reformları savunma modeli 

Toplum merkezlerinde çocuklara, gençlere, geçici koruma altında olan göçmenlere, kadınlara ve diğer yetişkin bireylere yönelik toplum eğitimi programları yürütülmektedir. 

Anne Çocuk Eğitim Programı 25 hafta sürmektedir. Haftalık grup çalışması şeklinde yürütülen program üç bölümden oluşmaktadır:

• Anne Destek Programı: Amacı annelere çocuk gelişimi, disiplin, beslenme, anne-çocuk ilişkileri gibi konularda destek vererek onları çocuklarının gelişiminde etkin kılmaktır.
• Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması: Amacı anneleri kadın üreme sistemi ve sağlığı, gebelikler ve etkin doğum kontrol yöntemleri gibi konularda bilinçlendirmektir.
• Zihinsel Eğitim Programı: Amacı çocuğun zihinsel gelişimini destekleyerek onun okuma yazma öncesi becerileri kazanmasına yardımcı olmaktır.

Kadınları Anayasa, Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Türk İş Kanunu gibi yasalarda
öngörülen haklarını öğrenmelerini ve “sözlü yasalar” olarak adlandırılabilecek gelenek-göreneklerin, günlük uygulamaların kadınlar açısından temel insan haklarını nasıl kısıtlayabileceği konusunda bilinçlendirmeyi hedeflemektedir. Bunun yanı sıra kendi yaşamlarını özgür iradeleri doğrultusunda yönlendirebilmeleri ve öğrendikleri haklarını uygulamaya geçirebilmeleri için gerekli bilgi, beceri ve donanımı da sağlamak amaçlanmaktadır. 

Toplumda dezavantajlı duruma düşmüş, sosyal yönden izole edilmiş, dışlanmış ya da psiko-sosyal sorunları olan bireylerin toplumsal yaşama yeniden kazandırılmaları, bağımsız ve üretken hâle gelmelerini sağlayan terapötik, eğitimsel ve danışmaya yönelik hizmetlerin bütünü sosyal pedagoji olarak tanımlanır. 

1968 yılında tamamlanan “Ezilenlerin Pedagojisi” kitabı Paulo Freire’nin en ünlü eseridir. Bu
eseri ABD’de geçirdiği sürgün yılları sırasında kaleme almıştır. Kitap onun eğitim ve pedagoji alanındaki birikimini siyasal alana taşıdığı ve siyasal düşüncesi ile harmanladığı bir başyapıttır.  Freire’ye göre eğitim, "insanları özgürleştirici bir yapıya sahip değilse ve sömürüye karşı bir duruş sergilemiyorsa, onun eğitim etiketiyle nitelendirilmesi doğru değildir. İnsanı özgürleştirme aracı olarak görülmesi gereken eğitim, insanın varoluşsal anlamda, kendinden sorumlu bir varlık olmasını sağlar".