Sosyal Kalkınma

Nobel ödüllü ünlü ekonomist Amartya Sen’in ‘yapabilirlik yaklaşımı’yla olarak ortaya koyduğu bakış açısının bu endeksin tasarlanmasında etkili olduğu görülmektedir. Sen (2004, akt. Çalçalı, 2020), yoksulluğu standart bir gelire sahip olmaktan öte bireyin toplumda yapabileceklerini belirleyen temel kapasitelerden yoksun olmak şeklinde açıklamaktadır.

UNDP,  Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) kısaltmasıdır.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 1990 yılından itibaren yayımladığı kalkınma raporlarında kişi başına millî gelirin yanı sıra insani gelişmeyi ölçmeyi amaçlayan göstergelerin de göz önüne alındığı endeksler kullanmaya başlamıştır. 

İnsani Gelişme Endeksi’nin zirvesindeki ilk beş ülke sırasıyla 0,954’lük değerle Norveç, 0,946’lık değerle İsviçre, 0,942’lik değerle İrlanda ve 0,939’luk değerle Almanya ve Çin’in Hong Kong Özel Bölgesi’dir.

Sosyal Gelişme Endeksi (SGE) temel insani ihtiyaçlar başta olmak üzere ülkede tesis edilen refah seviyesini ve bireylere sağlanan gelişim fırsatlarını ele alan üç temel boyuta sahiptir.

Sosyal Gelişme Endeksi (SGE) temel insani ihtiyaçlar başta olmak üzere ülkede tesis edilen refah seviyesini ve bireylere sağlanan gelişim fırsatlarını ele alan üç temel boyuta sahiptir.

Sürdürülebilir ekosistem, Sosyal Gelişme Endeksi’nin refah tesisi boyutu içinde yer almaktadır.

İlk olarak 1935’te hazırlıklarına başlanan köy enstitüleri projesi 1937’de denenmeye başlanmıştır.

İlk olarak 1935’te hazırlıklarına başlanan köy enstitüleri projesi 1937’de denenmeye başlanmış ve 1940 yılında çıkarılan yasayla uygulamaya konulmuştur.

Köy enstitüsünde müdür, eğitimbaşı, öğretmen, usta öğretici ve öğrenciler her zaman birlikte, gönüllü imece ilkesiyle çalışmıştır.

Halkevlerinin temeli Osmanlı Devleti’nin yıkılma sürecinde bulunduğu dönemde gelişen Türk Ocaklarına dayanmaktadır. 

GAP Bölgesi adıyla anılan bu bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illerini kapsamaktadır.

GAP’ın sosyal boyutunda uygulamaya konulan çalışmalardan biri de yerel toplulukları güçlendirmeye yönelik hizmetler sunan Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM)’dir. 

ÇATOM’da uygulanan Kadın istihdamı ve girişimcilik başlıklı programı kapsamında şu çalışmaları yürütmektedir:

• Kadın istihdamı ve girişimcilik: Meslek eğitimi, el sanatları, girişimcilik eğitimi, mikrokredi desteği, girişim danışmanlığı, elektronik ortamda satış, pazarlama.

Kalkınmaya yönelik klasik bakış açılarının yetersizliği ve çoğunlukla kalkınmanın ekonomik boyutlarının ön plana çıkarılması sosyal kalkınma kavramını ön plana çıkarmıştır. 

Sosyal kalkınma modelinde halkın katılımına dayalı ve toplumda birlikte hareket etmeyi öncelik hâline getiren bir toplumsal gelişimin ortaya konulmasına çalışılır. Kalkınma çabalarından yararlanmak isteyen bireylerin örgütlenmesi, liderlik ve örgütsel kapasitelerinin geliştirilmesi, sosyal ve ekonomik kalkınmaya temel oluşturacak planların hazırlanması ve uygulamaya konulması bu modelin bileşenleri arasında yer almaktadır. Bu modelin ana odağı, toplum örgütlenmesi yoluyla toplumun kalkınmasına olanak sağlayacak kaynakları dezavantajlı topluluklara ve bölgelere yöneltebilmektir. 

“Su ve sağlık koruma” Sosyal Gelişme Endeksi’nin hangi tesisi alt başlığı içinde yer almaktadır.

Türkiye, 2014 yılında ortaya konulan SGE sonuçlarına göre 132 ülke içinde 64.62 puanla 64. sırada yer almış, 2020 yılında gerçekleştirilen değerlendirme sonuçlarına göre ise 68.27 puanla 163 ülke içinde 92. sıraya gerilemiştir. Bu sıralama ile Türkiye, kendisinden daha yoksul durumda bulunan ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Dolayısıyla Türkiye’nin elde ettiği skor sahip olduğu kişi başına millî gelire göre sosyal kalkınmanın geri planda kaldığına işaret etmektedir. Öte yandan Türkiye’nin Avrupa Birliği ülkeleri ve OECD ülkeleri arasında düşük bir sosyal gelişmişlik sergilediği belirlenmiştir. Bu bağlamda sosyal kalkınmaya etki eden üç ana başlık içerisinde Türkiye’nin başarısızlığının temel insani ihtiyaçları karşılama kapasitesinden değil refah tesisi ve fırsatlar konularındaki kötü sonuçlardan kaynaklandığı belirtilmektedir (Sökmen, 2014; Coşkun vd., 2015; SPI, 2020). 

Sosyal Gelişme Endeksi’nde üzerinde durulduğu üzere Türkiye’deki toplumun gelişim fırsatları bağlamında yaşadığı eksikliklerin giderilmesi doğrudan toplumdan gelecek taleplerle ivme kazanacağı söylenebilir.

Güçlendirme kuramında müracaatçının kendi hayatının kontrolünü eline alması olarak ifade edilen güçlenme süreci doğrudan müracaatçının aktif olması ve sorunlarına yönelik çözümün mimarı olmasıyla mümkündür.

1940 yılında başlayan köy enstitüleri serüveni dönemin siyasi eğilimleri, muhalefet baskısı ve dış yönlendirmeler neticesinde 1954 yılında tamamen kapatılmıştır.

Halkevleri, faaliyette bulunduğu 1932-1951 döneminde ülkenin içinde bulunduğu mevcut koşullar içerisinde halka ve devlete hizmetler sunmuş ve yürüttüğü faaliyetlerle Türkiye’nin sosyal kalkınma sürecine katkı veren kurumlardan biri olmuştur.

Türk Ocakları, millî duyguları geliştirme ve ilerlemeyi hedef edinen bir grup üniversite öğrencisi ve aydın tarafından 1912 yılında resmi olarak faaliyetlerine başlamıştır.

Bu doğrultuda hazırlanacak kırsal kalkınma programlarında dikkate alınması gereken prensipler şu başlıklar altında değerlendirilebilir (Baykal, 2018):

• Kapsayıcılık: Programların herkese hitap edebilir olması, ulaşılabilir ve eşitlikçi olması,
• Bağımlılık yaratmama: Yol gösterici ve güçlendirici olması, insanları projelerden yararlanmaya bağımlı kılmaması,
• Sürdürülebilirlik: Uzun süreli ve kalıcı çözümlere odaklanması,
• Aşamalı olma: Sunulacak yeniliklerin aşama aşama gerçekleştirilmesi, sistematik olması,
• Katılım: Yerel halkın bütün süreçlerde aktif rol alması,
• Etkililik: Yerel kaynakların etkili ve verimli şekilde kullanılması.

Bu doğrultuda hazırlanacak kırsal kalkınma programlarında dikkate alınması gereken prensipler şu başlıklar altında değerlendirilebilir (Baykal, 2018):

• Kapsayıcılık: Programların herkese hitap edebilir olması, ulaşılabilir ve eşitlikçi olması,
• Bağımlılık yaratmama: Yol gösterici ve güçlendirici olması, insanları projelerden yararlanmaya bağımlı kılmaması,
• Sürdürülebilirlik: Uzun süreli ve kalıcı çözümlere odaklanması,
• Aşamalı olma: Sunulacak yeniliklerin aşama aşama gerçekleştirilmesi, sistematik olması,
• Katılım: Yerel halkın bütün süreçlerde aktif rol alması,
• Etkililik: Yerel kaynakların etkili ve verimli şekilde kullanılması.