Toplumla Çalışma Süreci I: Bağlantı Kurma ve Ön Değerlendirme

Planlı değişim süreci: Sosyal hizmet uzmanının mesleki bilgi ve becerilerini kullanarak çözüme yönelik değişimi gerçekleştirmek için izlediği sistematik adımlardır.

Planlı değişim süreci sosyal hizmetin kendine özgü yöntemlerinden biri olarak sosyal hizmet uzmanına hem teorik hem de uygulamaya dönük bir altyapı oluşturma olanağı sunar. 

Toplumla çalışma bağlamında planlı değişim süreci literatürde farklı biçimlerde yer alsa da temelde benzer bir kurguya sahiptir. Brueggemann bu süreci belirli görevler üzerinden kavramsallaştırmıştır:

1. Amacı ya da hedefi belirle
2. Sorunla ilgili bilgi topla
3. Alternatif çözüm yolları üret
4. En iyi ve en az maliyetli çözümü belirle
5. Bir strateji ya da eylem planı hazırla
6. Çözümü uygulamaya koy
7. Sonuçları değerlendir

Toplumla ve topluluklarla çalışan sosyal hizmet uzmanlarının sunacağı hizmetlerde bu aşamalar sıklıkla bağlantı kurma, ön değerlendirme, planlama, uygulama ve son değerlendirme aşamaları olarak ele alınmaktadır.  

Planlama: Bu aşama ön değerlendirme ile uygulama arasında oluşturulan bir köprü niteliğindedir. Ön değerlendirme sürecinden elde edilen bilgiler doğrultusunda uygulamaya nasıl yön verileceğinin belirlenmesi bu aşamada gerçekleştirilir. 

Bağlantı kurma aşamasında özellikle sunulacak hizmete ihtiyaç duyan nüfus gruplarının belirlenmesi ve bu gruplarla çeşitli yollarla iletişime geçilmesi gerekmektedir. 

Topluluğun özelliklerini tanımak topluluğun kültürel arka planı, inançları, etnik kökeni gibi temel karakteristik özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak toplulukla temas kurarken doğru bir yaklaşım sergilemeyi daha  olanaklı kılar.

Toplulukla bağlantı kurma aşamasında dikkate alınması gereken bazı ilkeleri öncelikle ele almak
gerekir. Bunları birkaç başlık altında şöyle toplamak mümkündür:

- Öğrenmeye açık olma,
- Topluluğun dilinden anlama,
- Algılardaki göreceliliği fark etme,
- Davranış kalıplarını görme,
- Gözlem becerilerini kullanma,
- Bağlantı noktaları oluşturma.

Algılardaki göreceliliği fark etme: İnsanların çeşitli sorun ve ihtiyaçlara yönelik düşünceleri görecelilik arz eder. Bu nedenle, yapılacak bir değerlendirme sürecinde topluluğa ilişkin bireylerin sunduğu farklı bilgilerin kişisel algılarıyla şekillendiğini ve tümüyle doğru ve geçerli olmayabileceğini fark etmek gerekmektedir. Çeşitli durumlar hakkında ne düşündüğümüz veya bildiklerimizi nasıl yorumladığımız gerçeklik algımızı şekillendirir.

Topluluktaki davranış kalıplarını gözlemleme: Toplulukta insanların sergilediği belirli davranış kalıpları topluluktaki sosyal etkileşimleri anlamanın önemli yollarından biridir. Bunun yanı sıra insanların belirli durumlar ve koşullar altında davranışlarını değiştirdiklerini görmek de mümkündür. Buna verilecek örneklerden biri belirli bir araştırmaya katılan kişilerin normalden farklı davranma eğilimidir. Araştırma sürecindeki bireyler gerçekte yaptıkları davranışlar yerine ideal olarak algılanan ve görünmek istedikleri şekilde davranmaya yönelebilirler. Topluluk çalışmalarında da topluluk üyelerinin gözlem veya kontrol altında iken farklı davranmaya yönelebildiği görülmektedir. 

Toplumla çalışmada önemli sosyal hizmet rollerinden biri müracaatçı konumunda bulunan toplumun
veya topluluğun sorun ve ihtiyaçlarını belirlemeye yönelik bir ön değerlendirme çalışması yapmaktır. Sorun ve ihtiyaçları belirleyerek belirli bir öncelik sırasına göre ele almak topluluğa yönelik uygun ve yerinde müdahaleler gerçekleştirmeyi olanaklı kılan başlıca etkenlerden biridir

Topluluğun sorun ve ihtiyaçları temelde mevcut durumda var olan durum veya koşullarla aslında olması gerekenler arasındaki eksikliklerle kendini göstermektedir. Bu eksiklikler toplulukta belirli bireyler veya gruplar tarafından hissedileceği gibi topluluğun tamamı tarafından da hissedilebilir.

Değerlendirme süreci toplulukta var olan sorun ve ihtiyaçları belirlemekle birlikte topluluk sakinlerinin sahip olduğu kaynakları ve değerleri gözden geçirmeyi gerekli kılmaktadır.  Bu doğrultuda, belirli sorunlara yönelik olarak daha önce gerçekleştirilen topluluk çalışmaları ve elde edilen kazanımların değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Bu yolla temelde topluluğun var olan kaynaklarını anlayabilmek ve bu kaynakların topluluk ihtiyaçları için nasıl kullanılabileceği üzerine düşünmek olanaklı hâle gelebilir. 

Aşağıda belirtilen noktalar sosyal hizmet uzmanlarının çalıştığı topluluğa ilişkin bir profil geliştirmesine yardımcı olacaktır:

- Tanımlayıcı bilgiler

- Nüfus yapısı

- Topluluğun geçmişi

- Coğrafya ve çevresel koşullar

- İnançlar ve tutumlar

- Yerel siyaset

- Yerel ekonomi ve iş dünyası

- Gelir dağılımı

- Barınma ve konut

- Eğitim kurumları ve programları

- Sağlık ve sosyal refah sistemleri

- Kamusal güvenlik ve adalet sistemi

- Bilgi kaynakları ve kamuoyu

Sosyal hizmet uzmanları ön değerlendirme aşamasında, topluluğu anlama ve topluluğun sorun ve
ihtiyaçlarını değerlendirme çabalarında mümkün olduğu kadar farklı bilgi edinme yöntemlerine ve araçlarına başvurmalıdır. Bu süreçte kullanılabilecek farklı nicel ve nitel yöntemlerin ve araçların bir arada veya aşamalı olarak kullanılması mümkündür. Bunların başlıcalarını şu şekilde açıklamak mümkündür:

-  Literatür tarama ve mevcut verileri kullanma

- Gözlem

- Bireysel görüşmeler

- Odak grup toplantıları

- Forumlar

- Anketler

Forumlar: Forumlar odak gruplara göre katılımcı çeşitliliği ve sayısı bakımından daha esnek bir tartışma ortamı sunar. Birer dinleme oturumu şeklinde yapılacak olan forumlar yoluyla topluluktaki insanların üzerinde durduğu sorunlar ve ihtiyaçlar üzerinde kapsayıcı bir bakış açısı elde etmek mümkündür. Nispeten küçük gruplar şeklinde ve karşılıklı iletişime dayanan forum oturumlarında topluluk sakinlerinin bir mesele üzerinde ne bildiği ve bununla ilgili nasıl hissettiğini anlamak mümkündür. Bunun yanı sıra topluluktaki meselelere ilişkin kaynakları, engelleri ve olası çözümleri forum katılımcıları ile tartışmak mümkündür. 

Ankete dayalı veri toplama süreçlerinin belli açılardan ortaya çıkardığı avantajlar şu şekilde açıklanabilir: 

• Topluluğun daha iyi bir şekilde temsil edildiği geniş bir katılım sağlar.
• Topluluğun daha geniş bir bakış açısıyla anlaşılmasını kolaylaştırır.
• Yalnızca gözlemlerle ulaşılamayacak bilgilere ulaşmayı sağlar.
• Öznel nitelikte bulunan görüşlerin kapsamlı, tutarlı ve objektif olarak analiz edilmesine olanak tanır.
• Önceden fark edilmeyen önemli bir sorunun
veya ihtiyacın farkına varılmasını sağlar.

Anketler yoluyla nesnel bir şekilde ve bilimsel bakış açısıyla toplanan verilerin geçerliliği daha yüksek olacağından topluluğun sorun ve ihtiyaçlarına yönelik kaynak arayışlarında kurumlara ve karar vericilere sunulacak raporlarda uzmanların elini güçlendirir. Böylelikle topluluğa ilişkin yapılacak savunuculuk ve lobi faaliyetlerinde gerekçelendirmeyi somutlaştırmaya ve belgelemeye olanak verir. Dolayısıyla sosyal hizmetin kanıta dayalı uygulama yönelimi açısından mesleki olarak da uygun bir yöntem sunar. Öte yandan anketlerden elde edilen veriler uygulama sürecinde topluluğun ifade etmiş olduğu sorun ve ihtiyaçlar doğrultusunda hareket ettiğimizden emin olmamızı sağlar. 

SWOT analizinin topluluk çalışmalarına sağlayacağı çeşitli faydalar bulunmaktadır. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Soruna yönelik yeni çabaları ve çözümleri keşfetme olanağı sağlar.
• Yapılacak çalışmalar için yol haritası belirlemeye yardımcı olur. Başarı sağlamak için kullanılabilecek fırsatlarla birlikte başarının önündeki tehditleri belirleyerek buna göre seçimler yapmayı kolaylaştırır.
• Değişimin nerelerde gerçekleştirilebileceğini anlamayı kolaylaştırır. Önemli bir dönemeçte iken sahip olunan güçleri ve zayıflıkları iyi anlamak öncelikleri belirleme noktasında yararlı olacaktır.
• Ortaya çıkan yeni fırsatların ve aynı zamanda tehditlerin göz önüne alınması sayesinde mevcut
planları yenileme ve uyarlama için alternatif bakış açıları sunar. 

Richland kenti sakinlerinin önceliklerini gösteren değerlendirme sonuçlarına bakıldığında konut ihtiyacı, su kalitesi, uyuşturucu ve alkol kullanımı, sağlık hizmetlerinin kalitesi ve trafik güvenliği gibi başlıklar ön plana çıkmıştır.