TOPLUMA HİZMET EĞİTİMİ

Toplumsal bir olgu olan inanç, insanların toplum halinde yaşamalarında temel bir rol oynar; zira inanç, insanları belli bir amaç etrafında toplar ve toplumun birlik ve bütünleşmesinde, barış içerisinde yaşamasında etkili olur.

Peter L. Berger’in de belirttiği gibi her insan topluluğu bir dünya kurma girişimidir. Bu girişimde yer alan çeşitli olgu ve unsurlar arasında inanç özel bir yer işgal eder. Dolayısıyla inşa edilen dünyada inanç ile insan arasında sıkı ilişkiler bulunmaktadır. Şu halde denilebilir ki dünya inşa etme girişiminde toplumla inanç arasında girift ilişki ve etkileşimler bulunmaktadır.

Din toplum ilişkilerinde dinî meşrulaştırımı anlamak oldukça önemlidir. İnsanlar, toplumsal yaşamlarında yaptıkları ve karşılaştıkları pek çok şeye geçmişte olduğu gibi günümüzde de geçerlilik kazandırmak için dine, dinin meşrulaştırıcı yönüne başvurma ihtiyacı duyarlar.

İnancı doğru anlamanın yolu onun sosyal boyutlarını doğru anlamaktan geçer. İnancın zihinsel, düşünsel, eylemsel, toplumsal vs. boyutlarıyla yaşanmasını ifade eden din, etkili bir sosyal gerçeklik ve temel bir toplumsal kurumdur.

İnsanları bir araya getiren, bir arada tutan, toplum halinde birleştiren bir amaç ve bu amaç etrafında bir takım normlar, değerler, inançlar bulunmaktadır. Bireyi bu anlamda topluma bağlayan sosyal bütünleşmedir. Sosyal bütünleşmeyi sağlayan en önemli olgulardan(fenomen) biri, belki de en önemlisi ise dindir.

Genelde vahye dayalı büyük dinlerde insanlara yapılan hizmetin Tanrı’ya hizmet anlamına geldiği söylenebilir. Özel düzlemde ise Müslümanlar, bu anlayış ve inanca sahiptirler. Bundan dolayı Müslümanların inanç ve toplum felsefesinde “halka hizmet Hakk’a hizmettir” önermesi hakim bir zihniyet ve yaklaşımın ifadesidir.

Müslümanların öldükten sonra da toplumda kalıcı olan ve topluma hizmete devam eden eserler bırakmaya önem vermeleridir. Bu, hadislerde teşvik edilmiştir. Bir Hadis’te şöyle denilmektedir: “İnsan ölünce amel defteri kapanır; ancak şu üçü bunun dışındadır: sadaka-i câriye, faydalı ilim ve kendisine dua eden salih evlat” (Buharî). Hadiste ifade edilen sadaka-i câriyeden kastedilen, devam eden, devamlı yararlanılan iyi eserlerdir. Bunlar; çeşme, su kemeri, sebiller.

Yahudilik, Hırisitiyanlık ve İslam, dünyayı Allah’ın bir eseri olarak görür ve dolayısıyla o dinlere mensup olanların dünyayı kabul etmelerini temin eder. Örnek olarak İslam’a yakından bakılacak olursa, onun Müslümanlardan dünyayı sahiplenmelerini, “hemen ölecekmiş gibi Ahiret için, hiç ölmeyecekmiş gibi dünya için” çalışmalarını istediği görülür.

Toplumun varlığını sağlıklı olarak sürdürmesi için aile, akraba, komşu ve bütün topluma karşı sorumluluklarımızın gereğini yerine getirmek, topluma en büyük hizmet demektir. Bütün bu sorumlulukların ifasında dinlerin işlevlerinin olduğu bilinmektedir. Örneğin İslam dininde aileye, komşuya, akrabaya, toplumun bütününe, darda kalana, yoksullara, hastalara vs. karşı görev ve sorumluluklar ayrıntılı olarak belirtilmiştir.

Toplum ve hizmet sözcüğünün bir araya getirilmesiyle oluşturulan “topluma hizmet” kavramı, toplum için, toplumun huzur, mutluluk ve refahı için çeşitli sosyal aktör ve kurumlar tarafından gönüllü olarak yapılan iyi işleri ifade etmektedir.

Toplumların evrensel bir boyutu olan din geniş anlamda, kitabî (teorik, itikadî) ve uygulamalı (ibâdî), bireysel ve grupsal, sübjektif ve objektif yönleriyle; inanç, bilgi, tecrübe/duygu, ibâdet, etki, organizasyon ve ahlak boyutlarıyla bir bütün olarak kendini ortaya koymaktadır. Din doğal ve sosyal bir gerçekliktir. Dinin objektifliği, dinin görünürlüğünü, ilişkisel düzeylerini, toplumsal boyutlarını dillendirir. Dinle toplum birbirinden ayrı düşünülemez.

Wach’a göre din ile toplum arasındaki karşılıklı ilişki yakından ve sistematik bir şekilde incelenecek olursa, dinin toplum üzerindeki etkisinin birinci derecede olduğu görülür. Dinin insan topluluklarının bilgi, inanç, ahlak ve zihniyetleri ile örgütlenmeleri üzerinde güçlü etkileri olmaktadır. Bu etkileri geçmiş topluluklarda görmek mümkün olduğu gibi günümüz modern toplumlarında da da çeşitli biçimlerde görmek mümkündür. Dinin tabii grup veya birlikler üzerinde etkisi olduğu gibi sırf dinî olarak adlandırılan gruplar üzerinde de merkezî etkisi bulunmaktadır.

İnsanlar, toplumsal yaşamlarında yaptıkları ve karşılaştıkları pek çok şeye geçmişte olduğu gibi günümüzde de geçerlilik kazandırmak için dine, dinin meşrulaştırıcı yönüne başvurma ihtiyacı duyarlar. Din, davranış ve düşüncelerimizi, bireyin iç dünyasında olup bitenleri, inanç ve bilinçlerini, bilgi ve tezlerini, toplumsal kurumları, siyasal ve toplumsal düzeni, onlara kutsallık kazandırmak ve nihaî olarak geçerli ontolojik statüler bahşetmek, yani onları kutsal ve kozmik referans çerçevesine yerleştirmek suretiyle meşrûlaştırır; başka bir ifadeyle beşerî açıdan tanımlanan realiteyi, nihaî, evrensel ve kutsal bir realiteye bağlayarak sübjektif ve objektif düzlemlerde haklılaştırır. Sosyal bir fenomen olarak din, liderleri veya müntesipleri tarafından kutsal kökeni olmayan yapı ve olayları da meşrûlaştırma potansiyeline sahiptir.

Dinlerin en önemli sosyal işlevlerinden biri, inananlarına çeşitli toplumsal durumlarda, değişik toplumsal olaylar karşısında takip edecekleri tutum ve tavırları belirleyen bir perspektif, zihniyet ve ideoloji kazandırma işlevidir.

Dinî inancın en dikkat çekici işlevlerinden biri de, yukarıdaki işleviyle doğrudan bağlantılı olan anlamlandırma işlevidir.

Dinin bir diğer başat sosyal işlevi, bütünleştirme işleviyle yakından ilgili olan organizasyon işlevidir.

Dinin bir işlevi de yapılandırma olarak belirlenebilir. Geleneksel Hint kast sistemi buna örnektir. Siyasi liderlere büyük avantajlar sağlayan bu kendine özgü ve son derece karmaşık yapı büyük bir ihtimalle Brahman ruhbanlığının bir ürünüdür. Din, toplumun sosyo-kültürel yapısında etkili olan bir olgu(fenomen) olup yapılandırma işleviyle de bağlantılı olarak aynı zamanda toplumu düzenleyici kurallar sistemidir. Gerek İslam örneğinde gerek Hıristiyanlık örneğinde ve başka dinler örneğinde dinin, sosyal hayatın bütün alanları ile ilgili normlar geliştirdiği ve düzenlemelerde bulunduğu bilinmektedir.

Genelde vahye dayalı büyük dinlerde insanlara yapılan hizmetin Tanrı’ya hizmet anlamına geldiği söylenebilir. Özel düzlemde ise Müslümanlar, bu anlayış ve inanca sahiptirler. Bundan dolayı Müslümanların inanç ve toplum felsefesinde “halka hizmet Hakk’a hizmettir” önermesi hakim bir zihniyet ve yaklaşımın ifadesidir. İslam inancında insanlara hizmetin, topluma yardım etmenin, toplumla bütünleşmenin, sosyal dayanışma için gerekli sorumlulukları yerine getirmenin, toplumu ayakta tutan değerlere uymanın, fakir, miskin, yolda kalmış, haksızlığa uğramış, bir şekilde zayıf düşmüş insanlara yardım etmenin Allah’a ve Allah yoluna hizmet anlamına geldiğini ifade eden ayet ve hadisler mevcuttur.

Islah mekazinması, başka bir ifadeyle iyiliği yayıp çoğaltma ve kötülükten sakındırma (emr bi’l-ma’rûf ve nehy ani’l-munker) faaliyeti, toplumların varlığının devamı için hayati öneme sahiptir.

Dinsel inanç toplumda maneviyat ve manevi sosyalleşme sağlar. Manevî sosyalizasyon ise toplum fertleri katında sistemi, sosyal yapıyı, sosyal düzenin norm ve değerlerini, toplumsal rolleri kabul edilebilir göstererek onların söz konusu sisteme, sistemin düzenlemelerine, kısaca sosyal hayata ayak uydurmalarında işlevsel olur.

Din, grup amaçlarının özel çıkarlar üzerinde ve duyguların organize arzular üzerinde egemen olmasını sağlamak için dört şey yapar: 1. Din, tabiatüstü bir inançlar sistemi ile grup amaçları ve bunların üstünlüğü hususunda bir açıklama getirir. 2. Din,ortak ibadetler emrederek ortak duyguların sürekli olarak kuvvetli kalmasını sağlar. 3. Din, ortaya koyduğu kutsal şeyler marifetiyle değerler yaratır ve bunları paylaşan bütün insanlar için bir araya getirici unsurları ortaya koyar. 4. Din, sınırsız bir ödül ve cezalar kaynağı sağlar. Böylece sosyal bütünleşme yönünden zorunlu bir katkıda bulunur ( Dönmezer, 1990: 263).

Türkçe’mizde var olan “hayra hizmet” ve “hademe-i hayrât” gibi kavramlar, topluma hizmetle çok yakından ilgilidir. Mânâ itibariyle iyiliğe hizmet, hayırlı işler yapmak, iyi işlerde çalışmak gibi muhtevaya sahip olan hayra hizmet ve de hayra hizmet edenler, hayır yolunda çalışanlar, hayırlı işler yapanlar, iyi hizmetlerde bulunanlar demek olan hademe-i hayrât, esasen tam da burada bahsedilen topluma hizmetle doğrudan ilgili olup toplumun iyiliği için hizmette bulunmayı ve hizmette bulunanları ifade etmektedir