TOPLUMA HİZMETİN İNANÇ TEMELLERİ

Hizmet iş, görev, yardım, birinin işini yapma, başkasına yardım etme demektir.

İnanç, genel anlamda bir şey hakkındaki kesin kabul ve retleri, inanılan şey, öğreti veya hükmü, özel anlamda ise dinî inancı ifade eder. Dinî inanç ise inanılan dinin kabul edilmesini istediği şeyleri kesin kabul etmeyi ve reddedilmesini istediği hususları kesin reddetmeyi; kesin dinî kabul ve retleri; başka bir ifadeyle dinin mensuplarından tereddütsüz bir biçimde kabul edip bağlanmalarını istediği esasları içerir.

Din ile toplum arasındaki ilişkiler tek yönlü değil, karşılıklı etki esasına dayanır. Din-toplum ilişkileri etkileşimsel ilişkiler olup din toplumu, toplumun kültürünü, toplumsal kurumları, toplumsal norm ve değerleri etkilediği gibi onlar da dini etkilemektedir. Bu durumda dinin sosyal boyutundan bahsedildiğinde, onun gerçekte toplumla karşılıklı ilişkilerinden ortaya çıkan boyut anlaşılmaktadır. Din kültürel hayatın bütün parçaları ile; evlilik veya aile, eğitim, ekonomi, siyaset, boş zamanlar, ahlâk, hukuk, sanat, teknoloji ve toplumun genel yapısı ve  siyasî yapı ile karşılıklı ilişki halindedir.

Din, aile, ekonomi, siyaset, eğitim, boşzamanlar, hukuk ve ahlâk gibi kurumlar, sosyal sınıf ve tabakalar, kültür, kimlik, yerel birlikler, dernek, kulüp, meslekî kuruluşlar vb. üzerinde çeşitli etkileri olan bir olgu ve kurumdur.

Toplumsal hayata bakıldığında, sosyolojik anlamda imanın, dinsel inancın, insan ve toplum hayatı için en değerli ve en etkili “sosyal sermaye” olduğu anlaşılır.

İnsanlar, Allah’ın emrini yerine getirmek ve huzur hissetmek için bir araya gelip topluca ibadet ederler. Burada ibadet için bir araya gelmenin görünen işlevi huzur hissi iken, görünmeyen işlevi ise sosyal bütünleşmedir.

Dinlerin en önemli sosyal işlevlerinden biri, inananlarına çeşitli toplumsal durumlarda, değişik toplumsal olaylar karşısında takip edecekleri tutum ve tavırları belirleyen bir perspektif, zihniyet ve ideoloji kazandırma işlevidir.

Dinin veya dinî inancın insanın, var oluşu, kendisini, çevresini, çevresindekileri anlamlandırma işlevi de vardır.

Dinin, toplumu bütünleştirme gibi sosyal bir işlevi de bulunmaktadır.

Dinin diğer işlevleri organizasyon, yapılandırma, aracılık yapma, referans olma ve sosyalizasyondur.

Dinin organizasyon işlevi, bütünleştirme işlevi ile doğrudan ve öncelikli olarak ilişki içindedir. Peygamberlerin karizmatik liderliği etrafında inanan insanların oluşturduğu organizasyondan tutun çeşitli dinî grup, hareket, cemaat, oluşum, parti ve kurumların organizasyonları, bürokratik ve hiyerarşik yapılanmaları, siyasal ve toplumsal düzen ve düzenlemeler oluşturmaları, tarihsel ve çağdaş olarak dinin organizasyon işlevinin önemini ortaya koymaktadır. Bu organizasyonlarla bütünleşme işlevi de gerçekleşmektedir.

Geleneksel Hint kast sistemi, dinin yapılandırma işlevine örnek olarak verilebilir.

Bu felsefeye göre, insanlara hizmetin, topluma yardım etmenin, toplumla bütünleşmenin, sosyal dayanışma için gerekli sorumlulukları yerine getirmenin, toplumu ayakta tutan değerlere uymanın, zayıf düşmüş insanlara yardım etmenin Allah’a ve Allah yoluna hizmet anlamına gelmektedir. Bu nedenle insanlara hizmet etmek önemli bir ibadettir. Müslümanların öldükten sonra da toplumda kalıcı olan ve topluma hizmete devam eden eserler bırakmaya önem vermeleri de bu felsefenin bir yansıması olarak düşünülebilir.

İslam dininde dünya hem geçicidir hem de sahiplenilmelidir. İslamda “hemen ölecekmiş gibi Ahiret için, hiç ölmeyecekmiş gibi dünya için” bakış açısıyla insanların hem dünyayı sahiplenmesi ve çalışması, hem de dünyanın geçici olduğunu unutmamaları istenir.

Topluma hizmette sosyal sorumluluk boyutunun gerçekleştirilmesinde dinî inançlar etkilidir. İslam dininde aileye, komşuya, akrabaya, toplumun bütününe, darda kalana, yoksullara, hastalara vs. karşı görev ve sorumluluklar detaylı olarak belirtilmiştir. Kur’an’da aile temel toplumsal kurum olarak görülmekte olup anne-babaya iyilik etmek ve iyi davranmak, Allah’a ibadetle birlikte zikredilmekte; yaşlanan anne-babaya asla iyi davranılması  emredilmektedir. Kur’an ayetleri ve hadisler, ailede eşlerin birbirleri için ne anlam ifade ettiğini ve  birbirlerine nasıl davranmaları gerektiğini, kardeşlerin birbirlerine karşı görev ve sorumluluuklarını da hatırlatmaktadır. Dolayısıyla İslam dini, topluma hizmet boyurunda anne-baba, eş, kardeş, akraba,, arkadaş ve daha geniş toplumlara karşı sorumlulkları hatırlatmak gibi bir hizmette bulunmaktadır.

Vakıf, kısaca bir miktar mal veya mülkün gelirinin tamamen hayır işine ayrılması, yani insanların yararına tahsis edilmesi anlamındadır. Bu işi gerçekleşmesinde aracı olan kurum da aynı adı almıştır.

Vakıflar; sosyal, dinî, ekonomik vb. hizmetleriyle, sağlık, spor, eğitim, kültür, ulaşım gibi alanlardaki hizmetleriyle topluma hizmet vermektedir.

Toplumda hak, sorumluluk ve cezalar yasalarla düzenlense de her şeyin yasal düzenlemelerle kontrol edilmesi veya engellenebilmesi mümkün olmaz.Bu noktada ıslah  mekanizmasının rolü ve önemi büyüktür. Islah mekanizmaları ile bütün toplum üyelerinin birbirlerine iyilikleri hatırlatmaları bunu için çabalamaları, özelde ise bu işin uzmanlarca yapılması söz konusudur. Toplumun sürekliliğinin sağlanması, ıslah mekanizmasının varlığına bağlıdır. Dinlerde iyilik yapılamsının ve kötütülükten sakınılmasının önerilmesi de bu mekanizmasının bir parçasıdır.

Dinlerde sosyal dayanışmaya ayrı bir önem verilir. Dayanışma Yahudilikte, Hıristiyanlıkta, İslam’da, Budizm’de, Konfüçyanizm’de, Hinduizm’de oldukça önemlidir.

Din, grup amaçlarının özel çıkarlar üzerinde ve duyguların organize arzular üzerinde egemen olmasını sağlamak için dört şey yapar:

1.Din, tabiatüstü bir inançlar sistemi ile grup amaçları ve bunların üstünlüğü hususunda bir açıklama getirir.

2.Din,ortak ibadetler emrederek ortak duyguların sürekli olarak kuvvetli kalmasını sağlar.

3.Din, ortaya koyduğu kutsal şeyler marifetiyle değerler yaratır ve bunları paylaşan bütün insanlar için bir araya getirici unsurları ortaya koyar.

4.Din, sınırsız bir ödül ve cezalar kaynağı sağlar. Böylece sosyal bütünleşme yönünden zorunlu bir katkıda bulunur.

İyiliği yaymak, zekat, sadaka, kurban gibi ibadetler İslam dininde topluma hizmete örnek olarak verilebilir.

Din, Arapça’da ise etimolojik düzlemde ‘d-y-n’ fiil kökünden gelmekte olup borçlu olma, üstün gelme, idare etme, hakimiyet kurma, otorite sahibi olma, yönetme, baş eğdirme veya buyruk altına almak amacıyla güç kullanma, zora başvurma, itaat altına alma, köleleştirme, itaat, kulluk, kölelik, birinin buyruğuna girme, inanma, adet edinme, şeriat, kanun, mezhep, millet, izlenen örnek, usul, âdet, hal, tutulan yol, huy; yargı, sorgu, ceza ve mükafât  gibi anlamlara gelmektedir. Kur’an’da da dinin bu anlamlara gelecek biçimde kullanıldığı söylenebilir.

Emile Durkheim dinin bütün insan toplumlarında karşılaştığımız evrensel sosyal bir fenomen olduğunu kim öne sürmüştür.