TOPLUM VE İLETİŞİM

Çerçeve içindeki görüntü, kurgu, kamera hareketleri, ışıklandırma, ses, oyuncu ve dekor sinemanın anlatım araçları. Bu araçların estetik bir bütünü oluşturmak için yaratıcı bir biçimde kullanılması sinemayı sanat yapıyor.

C şıkkında yanıt ters olarak verilmiştir. Doğrusu; Diğer kitle iletişim araçları ve ortamları film endüstrisinin ürünlerinin kitlelere ulaşmasında rol oynar olmalıdır.

Sinemanın ortaya çıkması için fotoğrafın yanı sıra pek çok bilgi ve deneyin bir araya gelmesi gerekmiştir. Ağ tabaka izlenimi denen bir göz kusurunun fark edilmesi de sinemanın doğuşunda fotoğraf kadar belirleyici bir yere sahiptir. İnsan gözü bir nesneye baktığı zaman ağ tabaka üzerinde o nesnenin imgesi oluşur, nesne yok olduğunda ya da göz başka bir nesneye çevrildiğinde ilk imge kısa bir süre gözün ağ tabakası üzerinde kalır. Buna ağ tabaka izlenimi denir. Durağan resimlere belli bir hızla art arda bakıldığında göz her bir resim arasındaki boşluğu
imgenin ağ tabaka üzerinde belli bir süre kalması nedeniyle doldurabilmektedir. Böylece nesne hareket ediyormuş gibi görülür.

Thomas Edison, 1888’de ilk film kamerasını geliştirir. Bu kamerayla çekilen ve
kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra Kinetoskop adı verilen bir kutunun içine
yerleştirilen film, kutunun üzerindeki delikten bakıldığında seyredilebilmektedir.

1889'da geliştirilen bir ses sistemiyle 1922’de haber filmleri sonra da öykülü filmler sese kavuşur. Caz Şarkıcısı adlı filme sesli bölümler eklendiğinde yıl 1927’dir. Birkaç yıl içinde ABD’deki sinema salonları sesli film gösterimi yapacak donanımı kurmaya başlar. Sinema teknolojisinin gerçekliğe benzemek yolunda yalnızca bir eksiği kalmıştır: renk. O da 1930’larda başarılır ve renkli film 1950’li yıllarda standart hâle gelir.

Film endüstrisinin üç temel ögesi vardır: üretim, dağıtım ve gösterim. Her bir öge çeşitli iş kollarını ve süreçleri kapsar. Günümüzde en güçlü sinema endüstrisine sahip olan ABD’de büyük şirketlerin yanı sıra daha küçük sermayeli bağımsız yapımcılar da son yıllarda faaliyet göstermektedir.

King (2005), bağımsız sinemanın üç açıdan ana akım sinemadan uzaklaştığını belirtir:
1. Bütçe: Bağımsız filmler, büyük Hollywood şirketlerinin dışındaki son derece düşük bütçeli bir üretim çevresinde yapılır.
2. Biçem: Bağımsız filmler, ana akım Hollywood tarzının uzlaşımlarını bozan biçimsel anlatım yöntemleri uygular.
3. Politik Duruş: Bağımsız filmler, toplumsal sorunlarla ilgili, Hollywood’da çok ender rastlanan aykırı, meydan okuyan bakış açıları sunar.

Özdeşleşme: Seyircinin kendisini filmdeki karakterlerin yerine koymasıdır. Seyirci, filmle ve karakterle uzaklığını zaman zaman rafa kaldırarak, unutarak karakterle özdeşleşmekten haz duyar. Onların başına gelen iyi şeyleri, yaşadıkları zorluk ve mücadeleleri, öfke, nefret, sevgi gibi duygularını kendisinin yaşadığı şeylermiş gibi hisseder ve başka birinin kimliğine bürünerek gerçek hayatın dışına çıkar. Özdeşleşmeyle elde edilen doyum seyircinin filmi gerçekmiş gibi alımlamasını ve sinema endüstrisinin sunduğu fantazyaların tüketimini kolaylaştırır.

Tür filmleri Amerikan sinema endüstrisinin işleyişi içinde ortaya çıkmış zamanla dünyadaki diğer sinema sektörleri de bu türlerin kalıplarını kullanmaya başlamıştır. Güldürü, melodram, korku, gerilim, bilim kurgu, müzikal, kovboy, serüven, polisiye, savaş filmleri ve kara film başlıca türlerdir.

Bir türü diğerlerinden ayırt etmemizi sağlayan, türe kimliğini veren ögeleri şöyle sıralayabiliriz:
• olay örgüsü
• durumlar
• karakterler
• karakterlerin giyim ve davranış biçimi
• müzik
• diyaloglar
• öykünün geçtiği mekân
• nesneler, araçlar
• görsel biçem (ışıklandırma, kamera açıları, hareketleri, kurgu vb.)

Çerçeve içindeki görüntü, kurgu, kamera hareketleri, ışıklandırma, ses, oyuncu ve dekor sinemanın anlatım araçlarıdır. Seyirci bu araçlar arasında yer almamaktadır.

Sinema aynı zamanda bir kitle iletişim aracıdır. Filmler haber vermedikleri, olayları canlı yayınlamadıkları hâlde, sinemayı, kitlesel bir iletişim biçimi olarak nitelendirmemizin başlıca nedenleri şunlardır:

Yüz yılı aşkın bir süredir toplumların ilgi odaklarından biri olan sinema daha ilk

günlerinde eğlenceli ve ilginç bir buluş olarak ticaret sahnesindeki yerini almıştır.

Sinemanın öncüsü fotoğraftır. Fotoğraf bir tek durağan görüntüden oluşur; sinema filmi ise art arda dizilmiş görüntülerden. Bin sekiz yüz seksenlerde, nesnelerin görüntülerini bir film üzerine daha sonra da özel bir kâğıt üzerine kopyalayarak sabitlemek mümkündü. Hareket hâlindeki bir nesnenin de fotoğrafı çekilebiliyor hareketin bir ânı “imge” olarak kâğıt üzerinde kalıyordu. Ancak, fotoğrafın yeniden ürettiği gerçeklik durağan bir gerçeklikti. Oysa, insan hareketin taklidinin, yani nesneyi hareket ederken kaydetmenin ve bu kaydı görmenin yollarını aramaktaydı. Bu arayışın izleri on dokuzuncu yüzyılın optik oyuncaklarında belirginleşir. Hareket yanılsaması yaratan optik oyuncaklar insanın sinemaya evrilen merakının ortaya çıkardığı örneklerdir. Sinemanın ortaya çıkması için fotoğrafın yanı sıra pek çok bilgi ve deneyin bir araya gelmesi gerekmiştir. Ağ tabaka izlenimi denen bir göz kusurunun fark edilmesi de sinemanın doğuşunda fotoğraf kadar belirleyici bir yere sahiptir. İnsan gözü bir nesneye baktığı zaman ağ tabaka üzerinde o nesnenin imgesi oluşur, nesne yok olduğunda ya da göz başka bir nesneye çevrildiğinde ilk imge kısa bir süre gözün ağ tabakası üzerinde kalır. Buna ağ tabaka izlenimi denir. Durağan resimlere belli bir hızla art arda bakıldığında göz her bir resim arasındaki boşluğu imgenin ağ tabaka üzerinde belli bir süre kalması nedeniyle doldurabilmektedir. Böylece nesne hareket ediyormuş gibi görülür. Örneğin, koşan bir atın değişik anlarda çekilmiş fotoğrafları art arda ve belli bir hızla gözümüzün önünden geçirildiğinde at koşuyormuş gibi görürüz. Bu bir yanılsamadır ve sinema bu yanılsama ile fotoğrafı bir araya getirme düşüncesinden doğar.

Thomas Edison, 1888’de ilk film kamerasını geliştirir. Bu kamerayla çekilen ve kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra Kinetoskop adı verilen bir kutunun içine yerleştirilen film, kutunun üzerindeki delikten bakıldığında seyredilebilmektedir. Bu hareketli görüntünün yeni ve ilginç bir buluş olmanın ötesine geçerek kitlelerin eğlencesi haline gelişinde en büyük adım görüntünün duvara (perdeye) yansıtılmasıyla atılır. Lumiere Kardeşler halka açık ilk film gösterisini 1895 yılında Paris’te yaparlar. Hareketli görüntüyü aynı anda birden çok kişinin seyredebilmesinde ticari bir potansiyel bulunduğunu fark eden Edison, Vitaskop adındaki gösterim aygıtını satışa sunar.

Sinema filmlerinin üretimi, uzmanlaşmış emek gücüne ve para kaynaklarının kullanımına dayalıdır. Yapımcı şirket kendi kaynaklarını kullanarak ve filme para yatıracak başka yapımcılar bularak filmi finanse eder. Üretimin uzmanlaşmış emeğini ise senaryo yazarı, yönetmen, görüntü yönetmeni, oyuncu, sanat yönetmeni, kamera, ışık ve ses operatörleri, dekor ve kostüm uygulayımcıları, set işçileri, elektrik teknisyenleri oluşturur. Kimi filmlerde özel efekt uzmanları ya da bilgisayar operatörleri de işe katılırlar.

İster yüksek isterse düşük maliyetli olsun bir filmin üretim süreci üç temel aşamadan oluşur: Ön hazırlık, çekim, kurgu. Filmin üretimi öykünün geliştirilmesi ve senaryonun yazılmasıyla başlar. Filmi finanse edecek kişi ya da kuruluşların bulunmasından sonra ön hazırlık aşamasında mekânlar, oyuncular belirlenir, dekor ve kostümler hazırlanır, provalar yapılır. Çekim aşaması, senaryonun, yönetmenin istekleri doğrultusunda kamera önünde oynandığı ve filme çekildiği aşamadır. Ayrı zaman ve mekânlarda çekilen film parçaları kurgu denilen işlemle senaryodaki sıraya göre birleştirilir, ses ve görüntü efektleri, müzik eklenir. Filmin seyirciye gösterilecek son hâlini aldığı bu aşamaya post prodüksiyon denir.

Türk sinemasındaki altın dönemin 70’li yılların ikinci yarısında sona ermesinin başlıca nedenleri şöyle sıralanabilir:

Üretilen filmlerin hem ülke içinde hem de ülke dışındaki gösterimlerinin gerçekleşmesi için bir dağıtım zinciri kurulur. Bir dağıtım firmasının üstlendiği işler şunlardır:

Seyirci, oldukça farklı gruplardan insanların oluşturduğu heterojen bir kalabalıktır. Sinemaya giden birey hem kendi ekonomik, kültürel grubunun hem de seyirci kitlenin bir üyesidir; toplumsal konumu ve rolleri sinema salonunda da sürer. Hauser (1984)’e göre; seyirci kitlesini oluşturan bireylerin aralarındaki tek bağ sinema salonlarını doldurmaları ve film bitince yeniden topluma karışmaları, tek ortak yanları ise bir tek sınıfsal ya da kültürel çevreye ait olmamalarıdır. Bir araya gelmeleri de ayrılmaları kadar kolaydır. New York’taki insanla Eskişehir, Rio de Jeneiro, Hong Kong ya da Londra’daki insan aynı filmi seyretmek için sinemaya gitmektedir. Her biri farklı kültürlere, yaşam koşullarına sahiptir. Film başladığında farklılıklar ikinci plana düşer, benzerlikler öne çıkar. Örneğin, bilinmeyenden korkmak, âşık olmak, onaylanma, beğenilme arzusu duymak evrensel boyutta paylaşılan duygulardır. Seyirci topluluğu içinde yer almanın belli bir filmi seyreden grubun içinde bulunma, bir ritüelin parçası olma duygusu verdiği söylenebilir. Sinemaya gitmek, boş zaman etkinliği olarak genellikle aile ve arkadaşlarla birlikte yapılan bir eylemdir.

Tür filmleri Amerikan sinema endüstrisinin işleyişi içinde ortaya çıkmış zamanla dünyadaki diğer sinema sektörleri de bu türlerin kalıplarını kullanmaya başlamıştır. Güldürü, melodram, korku, gerilim, bilim kurgu, müzikal, kovboy, serüven, polisiye, savaş filmleri ve kara film başlıca türlerdir.

Bir türü diğerlerinden ayırt etmemizi sağlayan, türe kimliğini veren ögeleri şöyle sıralayabiliriz: