TOPLUM VE İLETİŞİM

Yazıyla, bilgi birikimi hem nicel hem de nitel olarak daha da büyümüş; insan, uygarlık ve kültürün taşınmasında çok güçlü bir araca kavuşmuştur. Bu nedenledir ki, insanlığın yazı öncesi dönemleri “tarih öncesi”, yazının bulunuşundan sonraki dönemleri ise “tarihi çağlar” olarak adlandırılmaktadır.

Söylentiye Dayalı Kültürün Zayıflaması: 15. yüzyılda oynar harfli matbaada basılan ürünler bir kültür dönüşümüne yol açmıştır. Elle yazarak çoğaltma tekniğinden baskıya geçiş, bilgiyi işitme aracılığıyla edinme yerine göz aracılığıyla zihine yerleştirme sürecini başlatmıştır. Gözle okuma, işiterek bilgiye ulaşmadan çok daha fazla ve daha hızlı bir “alım/algılama” potansiyeli sağladı. Ayrıca, söylentiye dayalı kültürü zayıflatarak bireyin kendisinin tanıklığıyla ve daha kesin sayılabilecek bilginin gelişimine olanak sağladı. Böylelikle, bir kişinin okuyup diğerlerinin anladığı şekilde yazması veya işitebildiği oranda anlamasının yerini, bilgiye aracısız ulaşma aldı. Aynı bilginin değişikliğe uğramadan pek çok insana ulaşması sağlandı.

Tarih öncesi uygarlıklarda da düzenli iletişime ihtiyaç duyuldu ve bu gereksinimi gidermek için çeşitli yöntemler geliştirildi: İlk düzenli iletişim sistemi gelişkin bir yol ağına sahip olan Ahamenidler tarafından M.Ö.490-425 yılları arasında kullanılmıştır. Posta sistemi için yol, atla bir günde geçilebilecek bölümlere ayrılmıştır

Osmanlı İmparatorluğu da gelişkin bir iletişim ağına sahiptir. Sarayın resmi yazışmaları Mektupçu Kalemi’nde, sarayla eyaletler arasında bilgi alışverişi de atlı ulaşımın gerçekleştirildiği Çavuş örgütü ile sağlanmıştır. Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’nda Peyk adı verilen yaya haberciler de vardır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk gazete II. Mahmut’un Avrupa’nın gelişim çizgisini
yakalama amacı taşıyan modernleşme projesinin bir parçasıdır. Bu amaçla yenilikçi padişah II. Mahmut’un çabalarıyla İstanbul’da Türkçe olarak 11 Kasım 1831’de yayımlanmaya başlayan ilk gazete Takvim-i Vekâyi’dir.

Modern gazetecilikte kullanılan haber değerleri şunlardır:
Zamanlılık: Olayın “ne zaman” gerçekleştiği sorusunu içermektedir ve üç biçimde
tanımlanmaktadır: yenilik, anilik ve geçerlilik.
Etki veya İlgililik: Bir olayın kaç kişiyi ve ne oranda etkilediği onun haber değerini
belirler. Çok sayıda insanı ilgilendiren ve sonuçları pek çok insanı etkileyecek
bilgi, olay, düşünce, yenilik önemli haber olarak kabul edilir. Örneğin anayasa,
yasa ya da yönetmeliklerde yapılan değişiklikler, farklı ülkelerle imzalanan ekonomik
iş birliği anlaşmaları vb.
Önemlilik: Olayın insanlar için önem taşıması ve çok sayıda insanı etkileme
potansiyeli haber yapmada önemli bir ölçüttür. Örneğin, ülke genelinde artan
veya azalan enflasyon oranları o ülkede yaşayanlar için önemli bir gelişmedir.
Olumsuzluk: Olayların, insanlara ya da topluma yansıyacak olumsuz etkileri
de bir başka haber değeridir. Örneğin, deprem, su baskını, fırtına gibi doğal felaketler;
savaş, çatışma, trafik kazası, toplumsal şiddet gibi olaylar.
Nadirlik: Günlük, sürekli tekrarlanan olayların dışında, olağanüstü durumlar
veya çok az görülen olaylar haber değeri taşır. Güneş ve ay tutulmaları, kıyılara
vuran balinalar gibi.
Yakınlık: İnsanlar kendi yaşadıkları coğrafyaya ve kendi yakın çevrelerine daha
fazla ilgi duyarlar. Bu nedenle de komşu ülkelerde yaşanan gelişmeler uzak coğrafyalardaki olaylara göre daha fazla ilgi çeker. Örneğin, Yunanistan, İran gibi sınır
komşularımızda yaşanan olaylar, Yeni Gine ya da Güney Afrika Cumhuriyeti
gibi uzak ülkelerde yaşananlara göre daha ilgi çekicidir.
Tekrarlanan olaylar (festivaller), ilk olmak (rekor kırmak), ünlü kişiler ve yaptıkları (Cumhurbaşkanının hafta sonu etkinlikleri, satın aldığı kitaplar, izlediği
filmler vb.) da haber değeri taşır.

İşte her gün insanların, medya aracılığıyla kendi ülkesi ve dünyaya ilişkin
edindiği bilgiler, eşik bekçilerinin haber değerlerini temel alarak verdikleri kararlardan
süzülüp gelmektedir. Kitle iletişim araçlarında yer alan haberler ve onların
yayımlanma sırası medya gündemini oluşturmaktadır.

Manşet haberden daha fazla önem taşıdığı düşünülen haber ise logonun
üstünde değerlendirilir ve buna da sürmanşet adı verilir. Resimdeki gazetede logonun üstünde yer alan ve gündemde önemli haber olarak belirlenen haber başlığı "Büyük Zafer'in 96'ncı Yılı" sürmanşet olarak verilmiştir.

Kamuoyunun oluşumu, öncelikle bireyin bir kısmı da kalıtımla geçen kişilik
özelliklerinden başlar. Daha sonra ise içinde bulunduğu sosyal çevre belirleyici olur. Çevresel faktörlerin başında aile ve okul gelir; daha sonra ise iş ve meslek grupları, din, kültür, ideolojiler de kanaatlerde etkilidir.

Yanıtlarda veriler havadurumu bu etmenlerin dışında kalır.

Kamuoyunun Önemi ve Basın Özgürlüğü
Kamuoyunun siyaset bilimi açısından başlıca önemi, onun siyasal karar alma
sürecini etkileyen bir faktör olmasıdır. Demokrasilerde hükümetler ve siyasî
partiler kamuoyuna karşı duyarlıdır; tutumlarını ve politikalarını kamuoyunun tepkisi ya da olumlu kanaatlerine göre ayarlarlar.

Kamuoyunun gerçek değeri halkın kendi yönetimleriyle ilgili olarak karar alma süreçlerine katılma ve bu süreci denetlemesinden kaynaklanmaktadır. Bir başka anlatımla kamuoyu, bir siyasal katılma ve denetleme türü; siyasal kararları etkileme olanağına sahip “girdi”lerden biridir (Bektaş, 2000, s.57).