TOPLUM VE İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 5

Communis: Latince’den gelen bu kavram, birden çok kişiye ya da nesneye ait olan ve ortaklaşa yapılan anlamına gelir.

İletişim kavramının toplum içinde ortaya çıktığını vurguladık. Bu kavram toplum
içinde tek bir alanda ortaya çıkmaz. İletişim kavramı birçok farklı alanda
ve farklı anlamda kullanılır. Bu nedenle iletişim kavramının tanımı denildiğinde
karşımıza binlerce tanım çıkar. İşte bu tanımlardan bazıları:
• Bir düşüncenin konuşma yoluyla karşılıklı değiş tokuşu
• Organizma düzeyinde bile olsa ortak davranışa olanak veren etkileşim
• Duyguların, düşüncelerin, bilgi ve becerilerin aktarılma süreci
• Yaşayan bir evrenin parçalarının ilintilenmesi, bağlantılarının kurulması
süreci
• Askeri dilde iletimin (Komutun) gönderilmesi ile ilgili araç, usul ve teknikler
• Kaynağın karşı tarafı etkilemeyi amaçlayan davranışı
• Güç ve iktidar olarak kullanılan mekanizma

İletişim kavramının tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Mağara duvarındaki resimlerden başlayarak Mısır papirüsleri, Asur posta sistemini anmak gerekir. İnsanın oluşturduğu örgütlü her toplumun temel ögelerinden biri iletişimdir. Bu anlamda teknolojinin değişip gelişmesiyle birlikte, XIX. yy.dan itibaren iletişim kavramının günümüzde üzerinde konuştuğumuz şekliyle kullanımı ortaya çıkmıştır.

Sanayi devrimi öncesi dönemlerin, bu işleyiş içindeki başlıca üretimleri tarım ve hayvancılıkla dokumacılık, marangozluk,demircilik gibi zanaata dayalı işlerde gerçekleşiyordu. Başka deyişle; sanayileşme öncesi üretimin temel alanları tarım, hayvancılık ve zanaattır.

Sanayi Devrimiyle birlikte gelişen burjuvazi de elde ettiği bütün kaynakları kendi çalışma mekanlarına; fabrikalara, bürolara ve özel yaşama alanlarına ayırmıştır. Böylece fabrikalar, bürolar, özel konutlar yanında tüketim yapmaya yönelik çeşit çeşit dükkanlar, çarşılar ve pazarlar, dönemi simgeleyen mekanlar olarak ortaya çıkmıştır. Bütün bu gelişmenin ortak paydasında ise bireylerin artık kalabalıklar içinde yaşıyor olması yer almaktadır. Kalabalık içinde yaşamak, insanın birey olarak tek başına ya da aynı yaşam koşullarını

Kitle İletişimi: Bir kaynaktan, kitleye yönelik olarak yapılan iletişim biçimidir.

Kitle toplumunun tipik özelliği, insan gücünün yerine makine gücünün geçmesi
ve kitle halinde seri üretimin gerçekleşmesidir.

Bu iletişim ise “noktadan kitleye”dir. Bir noktadan (kaynaktan) kitleye yönelik olarak yapılan iletişime “kitle iletişimi” denir. Kitle iletişim sürecinde temel ögeler şunlardır:
• İleti, uzmanlaşmış bireyler tarafından düzenlenir (gazete, radyo ve televizyon kuruluşlarındaki muhabirler, yazarlar, program yapımcıları ya da bir web sitesini oluşturanlar gibi).
• İleti, bir kişi, grup ya da kuruluş tarafından çok sayıda insana gönderilir
(bir gazete, radyo, televizyon ya da internet kuruluşu tarafından yüzlerce,
binlerce, milyonlarca insana yayın yapılması gibi).
• İleti, hızlı ve sürekli bir şekilde bir kanal aracılığıyla iletilir (gazete, radyo,
televizyon, internet gibi).
• İletiyi alan kişi, yani alıcı, iletinin gönderildiği aracı seçerek iletişim sürecine
giren, geniş bir kitle içindeki bireydir.
• Alıcı konumundaki birey, kendisine iletilen iletiyi kendince yorumlar.
• İletişim süreci sonunda, alıcı konumunda olan birey, iletiden bir şekilde
etkilenir; işte bu, iletişimin sonuç etkisidir.

Kitle iletişimi sürecinde kullanılan araçlara, kitle iletişim araçları denilmektedir.
Kitle iletişim araçlarındaki “kitle” sözcüğü “kitle toplumu” olgusuyla ilişkilidir.
Kitle toplumunun bireyleri, yaşları, cinsiyetleri, sınıfsal konumları, etnik kökenleri ve dini inançları ne olursa olsun, iletişim araçlarıyla yayılan iletileri alan edilgin alıcılar, izleyiciler, okuyucular konumundadırlar. Telefon, bir kitle iletişim aracı mıdır? Çok sayıda insanın gezdiği müzeler için ne demek gerekir? Bir tiyatro gösterisi ya da müzik konseri kitle iletişimi olarak görülebilir mi? Kitle iletişiminin temel özelliklerini yukarıda belirtmiştik. Bu belirlemeye göre telefon bir kitle iletişim aracı değildir çünkü alıcısı bir kitle değildir. Genellikle telefon bir kişiyle bir başka kişinin iletişimini sağlar. Ayrıca kaynak konumundaki kişi bir iletişim kuruluşu değildir.
Müze de bir tür kitle iletişimi olarak görülemez, çünkü sürekli ileti gönderen bir araç değildir. Tiyatro gösterisi ya da müzik konseri de o anda o mekanda bulunan kişilere yönelik olarak yapılan bir iletişimdir, arada bir araç bulunmadığı sürece o mekanda bulunmayan insanlar oyunu ya da konseri izleyemez.

İnsanların kitle şeklinde alıcı durumunda olduğu iletişim sürecinde kanal olarak kullanılan araçlardır:Gazete, radyo, televizyon gibi.

Kitle toplumundaki bireylerin çalışma zamanı dışındaki zamanlarının, yani
boş zamanlarının giderek artması bireyleri kitle iletişim araçlarının doğal alıcıları konumuna getirmiştir. Bu araçların temel görevi bilgi yaymaktır. İnsanların bilgi edinme ihtiyaçları, kitle iletişim araçlarının bu görevlerini doğal olarak öne çıkartmıştır.

Yazıyla, bilgi birikimi hem nicel hem de nitel olarak daha da büyümüş; insan, uygarlık ve kültürün taşınmasında çok güçlü bir araca kavuşmuştur. Bu nedenledir ki, insanlığın yazı öncesi dönemleri “tarih öncesi”, yazının bulunuşundan sonraki dönemleri ise “tarihi çağlar” olarak adlandırılmaktadır.

Söylentiye Dayalı Kültürün Zayıflaması: 15. yüzyılda oynar harfli matbaada basılan ürünler bir kültür dönüşümüne yol açmıştır. Elle yazarak çoğaltma tekniğinden baskıya geçiş, bilgiyi işitme aracılığıyla edinme yerine göz aracılığıyla zihine yerleştirme sürecini başlatmıştır. Gözle okuma, işiterek bilgiye ulaşmadan çok daha fazla ve daha hızlı bir “alım/algılama” potansiyeli sağladı. Ayrıca, söylentiye dayalı kültürü zayıflatarak bireyin kendisinin tanıklığıyla ve daha kesin sayılabilecek bilginin gelişimine olanak sağladı. Böylelikle, bir kişinin okuyup diğerlerinin anladığı şekilde yazması veya işitebildiği oranda anlamasının yerini, bilgiye aracısız ulaşma aldı. Aynı bilginin değişikliğe uğramadan pek çok insana ulaşması sağlandı.

Tarih öncesi uygarlıklarda da düzenli iletişime ihtiyaç duyuldu ve bu gereksinimi gidermek için çeşitli yöntemler geliştirildi: İlk düzenli iletişim sistemi gelişkin bir yol ağına sahip olan Ahamenidler tarafından M.Ö.490-425 yılları arasında kullanılmıştır. Posta sistemi için yol, atla bir günde geçilebilecek bölümlere ayrılmıştır

Osmanlı İmparatorluğu da gelişkin bir iletişim ağına sahiptir. Sarayın resmi yazışmaları Mektupçu Kalemi’nde, sarayla eyaletler arasında bilgi alışverişi de atlı ulaşımın gerçekleştirildiği Çavuş örgütü ile sağlanmıştır. Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’nda Peyk adı verilen yaya haberciler de vardır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk gazete II. Mahmut’un Avrupa’nın gelişim çizgisini
yakalama amacı taşıyan modernleşme projesinin bir parçasıdır. Bu amaçla yenilikçi padişah II. Mahmut’un çabalarıyla İstanbul’da Türkçe olarak 11 Kasım 1831’de yayımlanmaya başlayan ilk gazete Takvim-i Vekâyi’dir.

Modern gazetecilikte kullanılan haber değerleri şunlardır:
Zamanlılık: Olayın “ne zaman” gerçekleştiği sorusunu içermektedir ve üç biçimde
tanımlanmaktadır: yenilik, anilik ve geçerlilik.
Etki veya İlgililik: Bir olayın kaç kişiyi ve ne oranda etkilediği onun haber değerini
belirler. Çok sayıda insanı ilgilendiren ve sonuçları pek çok insanı etkileyecek
bilgi, olay, düşünce, yenilik önemli haber olarak kabul edilir. Örneğin anayasa,
yasa ya da yönetmeliklerde yapılan değişiklikler, farklı ülkelerle imzalanan ekonomik
iş birliği anlaşmaları vb.
Önemlilik: Olayın insanlar için önem taşıması ve çok sayıda insanı etkileme
potansiyeli haber yapmada önemli bir ölçüttür. Örneğin, ülke genelinde artan
veya azalan enflasyon oranları o ülkede yaşayanlar için önemli bir gelişmedir.
Olumsuzluk: Olayların, insanlara ya da topluma yansıyacak olumsuz etkileri
de bir başka haber değeridir. Örneğin, deprem, su baskını, fırtına gibi doğal felaketler;
savaş, çatışma, trafik kazası, toplumsal şiddet gibi olaylar.
Nadirlik: Günlük, sürekli tekrarlanan olayların dışında, olağanüstü durumlar
veya çok az görülen olaylar haber değeri taşır. Güneş ve ay tutulmaları, kıyılara
vuran balinalar gibi.
Yakınlık: İnsanlar kendi yaşadıkları coğrafyaya ve kendi yakın çevrelerine daha
fazla ilgi duyarlar. Bu nedenle de komşu ülkelerde yaşanan gelişmeler uzak coğrafyalardaki olaylara göre daha fazla ilgi çeker. Örneğin, Yunanistan, İran gibi sınır
komşularımızda yaşanan olaylar, Yeni Gine ya da Güney Afrika Cumhuriyeti
gibi uzak ülkelerde yaşananlara göre daha ilgi çekicidir.
Tekrarlanan olaylar (festivaller), ilk olmak (rekor kırmak), ünlü kişiler ve yaptıkları (Cumhurbaşkanının hafta sonu etkinlikleri, satın aldığı kitaplar, izlediği
filmler vb.) da haber değeri taşır.

İşte her gün insanların, medya aracılığıyla kendi ülkesi ve dünyaya ilişkin
edindiği bilgiler, eşik bekçilerinin haber değerlerini temel alarak verdikleri kararlardan
süzülüp gelmektedir. Kitle iletişim araçlarında yer alan haberler ve onların
yayımlanma sırası medya gündemini oluşturmaktadır.

Manşet haberden daha fazla önem taşıdığı düşünülen haber ise logonun
üstünde değerlendirilir ve buna da sürmanşet adı verilir. Resimdeki gazetede logonun üstünde yer alan ve gündemde önemli haber olarak belirlenen haber başlığı "Büyük Zafer'in 96'ncı Yılı" sürmanşet olarak verilmiştir.

Kamuoyunun oluşumu, öncelikle bireyin bir kısmı da kalıtımla geçen kişilik
özelliklerinden başlar. Daha sonra ise içinde bulunduğu sosyal çevre belirleyici olur. Çevresel faktörlerin başında aile ve okul gelir; daha sonra ise iş ve meslek grupları, din, kültür, ideolojiler de kanaatlerde etkilidir.

Yanıtlarda veriler havadurumu bu etmenlerin dışında kalır.

Kamuoyunun Önemi ve Basın Özgürlüğü
Kamuoyunun siyaset bilimi açısından başlıca önemi, onun siyasal karar alma
sürecini etkileyen bir faktör olmasıdır. Demokrasilerde hükümetler ve siyasî
partiler kamuoyuna karşı duyarlıdır; tutumlarını ve politikalarını kamuoyunun tepkisi ya da olumlu kanaatlerine göre ayarlarlar.

Kamuoyunun gerçek değeri halkın kendi yönetimleriyle ilgili olarak karar alma süreçlerine katılma ve bu süreci denetlemesinden kaynaklanmaktadır. Bir başka anlatımla kamuoyu, bir siyasal katılma ve denetleme türü; siyasal kararları etkileme olanağına sahip “girdi”lerden biridir (Bektaş, 2000, s.57).