TOPLUM TEMELLİ TURİZM

İkinci Dünya Savaşı ve İnsan Hakları Bildirgesi ile başlayan 1945’li yıllar ve 1970’li yılları içine alan kitle turizmi hareketleri, standart ve esnek olmayan seyahatleri karakterize eden süreç “eski turizm” olarak ifade edilebilir

İkinci Dünya Savaşı sonrası yaşanan gelişmeler ve İnsan Hakları Bildirgesi’nde (1948) turizmin bir insan hakkı olarak ilan edilmesi, turistik hareketliliğin artmasında bir kilometre taşı olmuştur.

Toplum temelli turizmde kalkınma şu varsayımlar ekseninde geliştirilmelidir:

• Kültürel ve doğal kaynakların korunmasına ve geliştirilmesine katkı sağlamalıdır.
• Gelişimdeemeği bulunan her bir katılımcıya ve topluma turizm gelirlerinin arttırılmasıyla ve diğer faydalarla yarar sağlamalıdır.
• Belirli bir katılım düzeyine sahip olmalıdır.
• Sosyal ve çevresel açıdan ziyaretçilere sorumlu ürün sunmalıdır.

Kitle turizminin yıkıcı etkilerinin bir sonucu olarak sürdürülebilir turizm kapsamında araştırmalar 1990’lı yıllar itibariyle dikkat çekici boyutlara ulaşmıştır.

Toplum temelli turizmin ana hedefleri:
• Yerel toplum gelirini artırmak,
• Yerel toplum ve turist etkileşimini artırmak,
• Gelirleri yerel ekonomi içinde tutmak,
• Yerel toplumları yetkilendirmek,
• Kültürel kimliği korumak,
• Doğal kaynak yönetimi ve yaban hayatı korumaya yönelik tutum geliştirmek,
• Sürdürülebilir turizmi geliştirmek

Toplum temelli turizmin hedefleri ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel ve kurumsal/politik olarak değerlendirilir.

Toplum temelli turizmin sosyal faydaları arasında şunlar sıralanabilir:
• Yaşam kalitesini artırır,
• Memnuniyet duygusunu artırır,
• Yaş ve cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına katkı sağlar,
• Toplum yönetim örgütleri için kapasite sağlar,
• Sosyal refahı artırır.

Toplum temelli turizmde paydaş rolleri: Yerel Halk

• Üretici
• Ürünün parçası
• Tedarikçi
• İşçi
• Tüketici
• Sahip
• Yatırımcı
• Hak sahibi

Toplumsal katılım; Turist yerel halk etkileşimi ve iletişimi toplum temelli turizm için oldukça önemlidir. Bu bakımdan toplumsal katılımın teşvik edilmesi gerekmektedir.

Yukarıda ifade edilen başarı faktörleri dikkate alındığında toplum temelli turizmin başarısını salt bir unsurla gerçekleştirilemeyeceği, dengeli ve sistematik bir politikanın benimsenmesi gerektiği açık bir şekilde anlaşılmaktadır.

Uluslararası turizm endüstrisinde meydana gelen dönüşüm "eski turizm" ve "yeni turizm" kapsamında incelenebilir. İkinci Dünya Savaşı ve İnsan Hakları Bildirgesi ile
başlayan 1945’li yıllar ve 1970’li yılları içine alan kitle turizmi hareketleri, standart ve esnek olmayan seyahatleri karakterize eden süreç "eski turizm" olarak ifade edilebilir. Diğer taraftan turizmde esnekliğin, bölümlendirmenin, çeşitlendirmenin ve daha otantik turizm deneyimlerinin izlerini taşıyan 1970’li yıllar sonrası anlayış, "yeni turizm" yani bugünün ve geleceğin turizmi olarak düşünülebilir.

Yeni ve eski turizm karşılaştırması adı altındaki Tablo 1.1'e göre eski turizm anlayışındaki tüketiciler; güneşlenmeyi seven, deneyimsiz, sayıca fazla. Yeni turizm anlayışındaki tüketiciler ise  gezmeyi seven, deneyimli, olgun, farklı olmak isteyen tüketicilerdir.

Toplumsal refahın dikkate alınarak yapıldığı tanımlamada; toplum temelli turizm, dünyanın herhangi bir kırsal yerinde yoksul veya ekonomik olarak çökmüş toplumların sürdürülebilir bir şekilde evlerini ve toplumlarını kültürel, rekreasyonel ve eğitimle ilgili seyahat deneyimi arayışı içinde olan turistlere açan bir turizm çeşidine işaret eder.

Toplum temelli turizme yönelik gerçekleştirilen faaliyetlerin kapsamlı araştırılması, incelenmesi ve yapılan karşılaştırmalı değerlendirmeler sonucunda, söz konusu turizm çeşidinin özelliklerinin aşağıda belirtilenleri içermesi gerektiği görülmüştür:
• Yerel toplumun, turisti korumaya yönelik farkındalığını artırır.
• Turist deneyiminin parçası olarak doğa karşılaşmalarının yanı sıra doğal alanlardaki
özgün kültürel karşılaşmaları içerir.
• Büyük ölçüde uzmanlaşmış küçük ve yerel halkın sahipliğindeki işletmeler tarafından
küçük gruplara hizmet sunulur.
• Ekonomik fayda sağlayarak doğal ve kültürel alanların korunmasını destekler.
• Yerel toplumun değerlerini canlı ve dinamik bir şekilde yansıtır.
• Turiste ve yerel halka karşılıklı fayda sağlar.
• Yerel tarihi, kültürü, mirası, yaşam tarzını ve doğal kaynakları temsil eder, özgünlüğünü korur.
• Var olan kaynaklara değer kazandırır.
• Yerel kapasiteyi yapılandırmak için diğer organizasyonlar ve paydaşlarla iş birliği
oluşturur.
• Yerel toplum turistlerin ilgisini çeken geleneksel yaşamı ve kültürü korur.
• Yerel halkın katılımıyla planlanır, geliştirilir ve yönetilir.
• Yerel toplumun tüm bireylerine turizmden eşit düzeyde faydalanabilme fırsatı sunar.
• Turizmden üretilen gelir alternatif veya ek kaynak olarak yoksulluğun azaltılması
için kullanılır.
• Turist gelirlerinin bir kısmı toplumsal projelerde kullanılır.
• Turizmin olumsuz etkilerine karşı toplumda farkındalık oluşturur ve bunları azaltmak için önlemler almaya teşvik eder.
• Ziyaret öncesi veya sırasında turistlerin sosyal ve kültürel normlara ilişkin bilgilendirilmesiyle sorumlu davranışa teşvik eder.
• Turist ve yerel halk arasındaki etkileşim hoşgörü, anlayış ve kültürlerarası öğrenmeyi güçlendirir.
• Ev sahibi toplum, turistler ve diğer paydaşlar kutsal değerleri metalaştırmaktan kaçınmak zorundadır.

Toplum Temelli Turizmin Hedefleri başlıklı Şekil 1.1'e göre sosyal hedefler; yaşam kalitesini yükseltmek, toplumsal saygınlığı arttırmak, rollerin eşit dağılımını sağlamak ve toplumsal yönetim örgütlerini inşa etmektir.

Eğitim açısından sağladığı fayda:

• Yeni iş becerilerinin kazanılmasına katkı sağlar,
• Yerelde yeni mesleklerin yaratılmasını olanaklı hale getirir, istihdamı artırır,
• Yerelde yeni bilgilerin kullanılmasında etkili olur,
• Fikir ve düşüncelerin diğer kültürlerle etkileşmesiyle karşılıklı saygı bilincini inşa eder, öğrenilmesini sağlar,
• Yabancı dil öğrenme eğilimini artırır,
• Yerel halkın vizyonunu genişletir.

Toplum temelli turizmin çevresel zararları şu şekilde özetlenebilir:
• Destinasyonda fiziksel bozulmalar görülebilir,
• Aşırı kullanıma bağlı olarak kaynaklar tahrip edilebilir,
• Alt yapı ve üst yapı sorunları yaşanabilir,
• Tarihi, mimari ve arkeolojik yapılarda bozulmalar meydana gelebilir.

Toplum temelli turizmde paydaş rolleri başlıklı Tablo 1.2'ye göre Hükümet paydaşının rolleri:  

• Vizyoner Lider
• Kural belirleyen
• Düzenleyici
• Koordinatör
• Kolaylaştırıcı
• Rehber ve Denetleyen

Toplum temelli turizmde paydaş rolleri başlıklı Tablo 1.2'ye göre Turistin rolleri;

• Tüketici
• Destekleyen
• Koruyucu

Toplum temelli turizmin başarısının belirleyicileri arasında on temel faktörden bahsedebilmek mümkündür. Bunlar; yerel mülkiyet, yaşam kalitesi, turist memnuniyeti, turizmin gelişim düzeyi, ortaklık/iş birliği, kaynakların korunması, toplumsal katılım, fayda paylaşımı, iletişim, yönetim/liderlik şeklinde sıralanabilir. Bunlardan Toplumsal katılım; Turist yerel halk etkileşimi ve iletişimi toplum temelli turizm için oldukça önemlidir. Bu bakımdan toplumsal katılımın teşvik edilmesi gerekmektedir.