Toplum İçin Turizm Stratejisi Geliştirme

Sosyal politika “bir ülkede, devletin ülke insanının mutluluğu ve refahı hedefine yönelik olarak ülke insanının sağlığı, eğitimi, güvenliği, beslenmesi, korunması ve istihdamının sağlanma yönünde aldığı kararlar ve sürdürdüğü uygulamaların bütünü” olarak ifade edilir.

Türkiye’de sosyal devlet anlayışı ile ilgili hükümler, Cumhuriyet’in ilk Anayasası olan 1924 Anayasası’nda yer almıştır. Türkiye’de toplum refahı uygulamalarına özellikle eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, genel sağlık sigortasında son yıllarda yapılan reformlarla birlikte önem verildiği söylenebilir.

Toplumsal gelişmenin temelinde birey yer alır ve toplumsal gelişmeye yönelik uygulamaların, bireyin doğumundan ölümüne kadar tüm sürecin, sürdürülebilir çevrede, kaliteli bir yaşam anlayışını içermesi beklenir. Toplumsal gelişme için önce bireyin yetenekleri geliştirilmelidir.

Toplumu geliştirme, her biri kendi amacına yönelik olan farklı kişi ve kurumların çabaları devam ederken, toplumun genellikle taşıdığı potansiyelden daha düşük performans gösterdiği düşüncesinden hareket eder. Bu nedenle, toplumsal kaynakların ve çabaların bir araya getirilmesiyle aktif bir şekilde toplumsal gelişme sağlanabilir.

Toplumsal gelişme endüstrileşme ile birlikte gelişen bir kavram olup gelir, barınma, sağlık, eğitim gibi temel ihtiyaçların karşılanmasını kapsar. Bu açıdan toplumu geliştirme, sosyal ve ekonomik müdahaleleri içeren değişim
odaklı dinamik, planlı ve makro bir yaklaşım gerektirir.

Toplumu geliştirme, bu yönde bilinçli bir çabayı ifade ederken, toplumsal gelişmenin nasıl ölçüleceğine dair farklı yaklaşımlara rastlanmaktadır. Örneğin; gelişmişliğin göstergesi olarak bir toplumda tüm insanların barınma, yiyecek, sağlıklı olmak gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması yeterli midir, yoksa öğrenme ve gelişme imkânları, kültürel gelişme, estetik, toplumsal cinsiyet eşitliği gibi farklı göstergelerde gelişmişlik düzeyi de dikkate alınmalı mıdır?

Toplumsal gelişme her ne kadar ekonomik gelişme ile birlikte ele alınsa da, ekonomik gelişme her zaman toplumsal gelişmeyle sonuçlanmayabilir. Özellikle gelir dağılımı ve fırsatlara erişmedeki eşitsizlik, eğitimde teknolojiden yararlanmada yetersizlik gibi yeni nesil eşitsizlikler önemli toplumsal sorunlara neden olabilmektedir. Bu nedenle, yaşam kalitesinde belirleyici olan farklı göstergeler de belirlenmektedir. Örneğin, son yıllarda mutluluk veya iyi oluş (well-being) başlıca toplumsal gelişme göstergesi olarak dikkate alınmaktadır. Sosyal iyi oluş bir anlamda, gelişmiş ülkelerin sosyal varoluş boyutları (sosyal refah, sağlık, özgürlük, eğitim, özgüven, vb.) ile ilişkilendirilir.

Ünlü ekonomist Michael Porter'ın danışmanlığını yaptığı Social Progress Imperative, toplumsal gelişmenin ekonomi ve sosyal boyutları arasındaki ilişkiyi şu şekilde açıklar: "Ekonomik gelişme önemlidir, ancak güçlü ekonomiler güçlü toplumların garantisi değildir”. Bu düşünceyle, toplumsal gelişmede ekonomik göstergelerin gerekli ancak yeterli olmadığı, toplumsal gelişmenin daha çok temel hak ve özgürlükler, tolerans gibi sosyal iyi oluş (well-being) göstergeleri ile değerlendirilebileceği savunulur. 

2019 yılı raporuna yer alan aşağıdaki temel göstergeler, günümüzün başlıca refah göstergeleri açısından temel referans olarak kabul edilebilir:

*  İnsanî yaşam kalitesi: Sağlık kalitesi, eğitim kalitesi, yaşam kalitesi,

* Yaşam boyu toplumsal cinsiyet farkı: Çocuk ve genç birey oranı, yetişkinler (çalışma, işsizlik oranı vb.), yaşlılık (sosyal güvence imkânı)

* Kadınların güçlendirilmesi: Aile planlama, kadın ve genç kızlara yönelik şiddet, sosyoekonomik güçlendirme

* Çevresel sürdürülebilirlik: Fosil yakıt enerji tüketimi, yenilenebilir enerji tüketimi, karbondioksit emisyonu, orman arazisi, temiz su ihtiyacının karşılanması, doğal kaynak kullanım oranı, diğer çevresel tehdit göstergeleri

* Sosyo-ekonomik sürdürülebilirlik: Ekonomik sürdürülebilirlik (Tasarruf, borçluluk oranları, kalifiye işgücü, AR-GE harcamaları vb.), sosyal sürdürülebilirlik (65+ yaş oranı, cinsiyet eşitsizlik indeksi, eğitim ve askerî harcamalar vb.)

Dünya Turizm Örgütü’ne göre turizm, yerel halk ve tüm diğer önemli paydaşlarla doğru şekilde bütünleştirilmesiyle, toplumsal gelişmenin güçlü bir aracı hâline gelmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin başlıca gelir kaynakları arasında yer alan turizm, özellikle diğer üretim imkânların kısıtlı olduğu, yoksulluğun yaygın olduğu bölgelerde ekonomik canlılığı ve çeşitliliği sağlayan başlıca faaliyetlerdendir.

Turizm bir büyüme sektörüdür; Turizm; yatırımları ve seyahat eden kişi sayısıyla 1950’li yıllardan itibaren sürekli büyümüştür ve büyümenin devam edeceği tahmin edilmektedir. Turizm, refahın yeniden dağılmasını destekler; Turizmde gelire dayalı refah genellikle, gelişmiş ülke veya bölgelerden gelişmemiş/gelişmekte olan bölgelere doğru hareket eder. Turizm, uluslararası ekonomik engellerden daha az etkilenir; Görünmeyen ihracat olarak kabul edilen uluslararası turizm, döviz geliri açısından ihracat etkisi yaratırken, ticarî kotalar, tarifeler, vb. kısıtlardan daha az etkilenir. Turizm, doğal ve serbest altyapı kullanım imkânı sağlar; Doğa, diğer fiziksel çevre ve tarih mirası turizmin temel bileşenidir. Bu bileşenlerin turizm amacıyla geliştirilmesi ve korunması bölgeye olumlu katkı sağlar. Turizm dağıtım sisteminde geriye doğru bağlılık fazladır; Turizmde arz edilecek çok çeşitli hizmet ve ürün bölgenin tarım, yiyecek-içecek üreticileri, inşaat, kimya, eğlence, yerel ulaştırma, hediye ve alışveriş imkânları gibi dağıtım zincirinde üretim öncesi aşamayı ifade eden geriye doğru bağlılık fazladır.

Kapasite, bir toplumdaki bireylerin, kurumların ya da bir bütün olarak gerekli işlevleri etkili, verimli ve sürdürülebilir bir şekilde yerine getirebilme becerisidir. Kapasite geliştirme ise bir toplumdaki bireylerin, grupların, örgütlerin ve kurumların başlıca şu iki yeteneğe sahip olmasını ifade eder: a) temel işlevleri yerine getirebilmesi, sorunları çözebilmesi, toplumsal amaçları tanımlayıp bunlara ulaşabilme yetenekleri, b) toplumsal gelişim ihtiyaçlarını geniş ve sürdürülebilir bir anlayışla ele alıp karşılayabilme yetenekleri. Bu amaçlara ulaşabilmek için öncelikle bireysel ve örgütsel eğitimin temel belirleyici bir rol oynadığını belirtmek gerekir.

Birleşmiş Milletler Raporu'na göre temel ve gelişmiş yetkinlikler bulunmaktadır ve bu yetkinlikler şunlardir:

Temel yetkinlikler:

* Erken çocuklukta hayatta kalma

* İlköğretim eğitimi

* Giriş düzeyinde teknoloji bilgisi ve kullanımı

* Tekrarlayan krizlere karşı dayanıklılık

Gelişmiş yetkinlikler:

* Her düzeyde kaliteli sağlık hizmetlerine erişim

* Her düzeyde yüksek kaliteli eğitim

* Günümüz teknolojilerine etkin erişim

* Bilinmeyen yeni kriz ve şoklara karşı dayanıklılık

Strateji kısaca, genellikle uzun vadeli belli bir amaca ulaşmak için, iç ve dış çevre koşullarının değerlendirilmesine dayalı bir yol haritasıdır. Stratejik planlama ise amaçlara ulaşmak için stratejilerin nasıl gerçekleşeceğinin; programlar, yöntemler, politikalar aracılığı ile hesaplanması, tahminlenmesi ve yazılı hâle getirilmesine dayanır.

Turizmde stratejik planlama bilgi ve becerilerinin özellikle büyük sanayi sektörlerinde olduğu kadar gelişmiş olmamasının nedeninin turizmin karmaşık ve dinamik yapısıyla ilgili olduğu söylenebilir. Bu nedenle turizmde, uzun vadeli ve kapsamlı planlar yerine kısa vadeli yaklaşımlar benimsenmiştir. Turizm planlaması kavramı, öncelikle turizmin ekonomik önemine öncelikle verilerek, altyapı/üstyapı yatırımları ve kapasite planlama kapsamında ele alınmaktaydı. 1990’lı yıllarda turizm planlaması, turizmin yerli halk ve turist için yararını dengelemek, ekonomik katkısını artırmak, sosyal ve çevresel etkilerini en aza indirmek kapsamında ele alındı. Bir başka deyişle, ekonomik büyüme ile gelişme eş anlamlı olarak düşünülürken, turizmi etkileyen pek çok konu ihmal edilmiştir.

Destinasyon Yönetim Örgütlerinin görevi turizmle ilgili tüm paydaşların koordinasyonunu ve turizmin uluslararası, ulusal ve bölgesel düzeyde profesyonel biçimde yürütülmesini sağlamaktır.

Toplum temelli turizmin en önemli boyutu, toplumun kararlara ve uygulama sürecine katılmasıdır. Ancak bu katılımın ne derecede uygulanacağına karar verilmesi kritik önem taşır. Stratejik planlamalar bu nedenle tüm paydaşların  katılımı ile gerçekleşmeli, bölgenin ve paydaşların değerlerini içermeli, geleceğe dair vizyona ulaşmak için gerçekçi biçimde oluşturulmalıdır. Paydaşlar, bilindiği gibi bir örgütün faaliyetlerini etkileyen ve bu faaliyetlerden etkilenen kişi ve kurumlardır.

Turizmin başlıca paydaşları şunlardır:

Yetkili yönetim birimleri

- Ulusal, bölgesel, yerel yönetim yetkilileri

- Ulusal ve bölgesel turizm örgütleri (örneğin, Kongre ve Ziyaretçi Büroları, Turizm Yatırımcıları Derneği, Akdeniz
Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği)

- Turizmle ilgili devlet birimleri (örneğin, Turizm ve Kültür Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı)

Ziyaret edenler

- Turistler/ziyaretçiler

Toplum

- Turizm işletmeleri

- Doğrudan turizmde faaliyet göstermeyen diğer işletmeler

- Yerel toplumsal gruplar (örneğin, STK'lar)

- Yerli halk

Toplum temelli turizm pazarlama planlamasında dikkat edilmesi gereken 7P bileşenleri şunlardır:

- Ürün

- Fiyatlama

- Dağıtım

- Ürün tanıtımı

- İnsan boyutu

- Fiziksel olanaklar

- Süreç

Toplum temelli turizm pazarının planlanmasında karar verilmesi gereken başlıca konular şunlardır:

• Hedef pazarın yerli/yabancı olması
• Turistlerin serbest ve örgütlü (tur) ziyaret planlaması
• En yüksek ve en düşük grup sayısı
• Ziyaretçilerin ortalama ziyaret süresi
• Ziyaretçilerin demografik özellikleri, özellikle yaş grubu
• Turistlerin temel ziyaret motivasyonları, özel ilgi alanları
• Turizm döneminin sezonluk/yıllık olması
• Toplumla etkileşimin serbest ya da rehberli olması