Toplum Temelli Turizmin Etkileri ve Yerli Halk

1. Elde edilen gelir ek veya alternatif bir kay­naktır ve yoksulluğun azaltılması için kul­lanılır.
2. Turizm gelirinin bir kısmı yerli halka toplu olarak fayda sağlayan projeler için ayrılmış­tır. Bu kapsamda parasal gelirlerinin bir kıs­mı hem katılımcı hem de katılımcı olmayan hane halkına fayda sağlayan toplum kalkın­ma fonuna gider.
3. Yerel ekonomide çeşitlilik ve istikrarı sağla­maya yardımcı olur.
4. Konaklama ve yiyecek içecek vergileri, ha­vaalanı vergileri, satış vergileri, park giriş ücretleri, çalışan gelir vergisi vb. yoluyla devlete vergi geliri sağlar.
5. Yerel kalkınma araçlarından biri olan yerel girişimciliği özendirir.
6. Elde edilen gelir farklı ekonomi ve endüstriler için de gelir yaratarak çarpan etkisi yaratır.
7. Turizm sektörünü destekleyecek farklı iş kollarına yatırımı özendirir.
8. Döviz girdisi sağlar.
9. Emek yoğun bir sektör olduğu için yerli halka istihdam olanağı sağlar.
10. Ticari ve yerel gelişimi artırır.

Toplum temelli turizm, başta sosyo-ekonomik olmak üzere sosyo-kültürel ve çevresel açıdan doğrudan ya da dolaylı olarak yerli halkı etkileyebilecek pek çok dinamiği içerir.

TTT, katılımcılık anlayışı ile yerli halka yaygın ekonomik fayda ve karar verme gücü sağlayabilen bir faaliyettir. Turizmdeki diğer kurumsal düzenlemeler­le karşılaştırıldığında, TTT’nin sosyo-ekonomik dü­zeyde iki tür avantaja sahip olduğu belirtilmektedir. Birincisi, kırsal topluluklar bölgede üretilen gelirin çoğunu elde eder; dolayısıyla yerel ekonomiden çok az para sızar. Diğer bir ifadeyle TTT, yerel düzeyde meydana gelen sızıntıları en aza indirir. İkincisi, top­lum temelli projeler ve buna bağlı dağıtılmış ücretler tarafından elde edilen turizm geliri, yerel ekonomi için önemli bağlantılar oluşturmaktadır. Elde edilen gelir yerli halkı ve bakmakla yükümlü oldukları kişi­leri desteklemeye yardımcı olur ve yerli ürünler için harcanır (Lapeyre, 2010).

Toplum temelli turizmde sızın­tıların önlenerek ekonomik güç­lenmenin sağlanmasında, bağlantı­ların yanı sıra yerli halkın katılımı ve yerel üretim de önemli unsur­lardır. Yerli halkın katılımı, gelir­leri yerel ekonomide kalan küçük ölçekli işletmeler yoluyla, turizmin ekonomik faydalarına ilişkin karar verme süreçlerini sahiplenmesini içermektedir. Uluslararası turizmin yerel tarımı teşvik ettiğine dair pek çok kanıt bulunmaktadır. Küçük işlemeler daha çok yerel gıdaya dayalı üretim yaptıklarından, TTT’de çok sayıda küçük turizm işletmesi daha büyük ölçekli otel veya tatil köylerinden daha önemli görülmektedir.

1. Harcamaları karşılamak için yeterli gelir elde ederek, ekonomik olarak uygulanabilir olmak,
2. Turizm girişimlerinin katılımcıları arasında eşit maliyet ve fayda dağılımına sahip olmak
3. Tüm topluluk üyelerinin ilgi ve seslerinin gerçekten temsil edildiği açık ve şeffaf bir organizasyon yapısına sahip olmaktır.

TTT’nin gelişmesiyle ortaya çı­kan toplumsal ve kültürel değişmeler ile bu değişi­min yerli halk açısından yarattığı etkiler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Yerli halkı sosyal açıdan güçlendirir.

Yaşam kalitesini artırır.

Beşeri ve sosyal sermayeyi güçlendirir.

Turist-yerli halk etkileşimini artırır.

Fırsat eşitliği sağlar.

Toplumsal bağlılığı artırır.

Sorumlu turizm davranışını teşvik eder.

Sürdürülebilir turizm gelişiminin ayrılmaz bir parçası olarak Toplum temelli katılım yaklaşımı görülmektedir. 1980’lerden günümüze kadar yerli halkın turizme dâhil edilmesi literatürde önemli bir yer edinmekte, yerli halk özellikle turistik ürünün sürdürülmesinde önemli bir kaynak olarak görül­mektedir (Hardy vd, 2002). Bu kapsamda 1992 Rio Zirvesi, sürdürülebilir kalkınma stratejileri için gerekli olan turizm-toplum etkileşiminde yerli halkın eylem planı olan Gündem 21’i tanıtmıştır.

Toplum temelli turizmde güçlendirme, sadece yer­li halkın ekonomik olarak güçlendirilmesi değil, kültürel, sosyal ve psikolojik olarak da güçlendiril­mesine dayalı birbiriyle ilişkili ve çok boyutlu bir kavramdır.

Toplum temelli turizmde katılımcılık anlayışı sadece yerli halk perspektifinden değil turist pers­pektifinden de ele alınması gereken bir konudur. Turistler açısından katılımcılık yerli halktan farklı olarak pasif katılım ve aktif katılım olmak üzere iki şekilde ele alınmaktadır. Turistlerin pasif katılımı genellikle sunulan mal ve hizmetlerden yararlan­mak, yerel çekiciliklerin keyfini çıkarmak, yerel ürünler ve el sanatları satın almak veya yerel per­formansları gözlemlemekle sınırlıdır. Turistlerin aktif katılımı ise yerli halkın günlük geçim aktivi­telerine ve ritüellerine kadar uzanabilir.

Toplum temelli turizm, turistlerle sosyal ve kültürel alışveriş yoluyla yerli halkın sosyal ve kültürel faydalarını artıran bir kalkınma programı olarak nitelendirilmektedir. Bu şekilde yerli halk ile turistler arasında kültür alışverişi yoluyla beşeri ve sosyal sermayeyi güçlendirir (Tasci vd, 2013). Turist ve yerli halk arasındaki değişim; hoşgörü, anlayış ve kültürlerarası öğrenmeyi teşvik eder. Yerli halkın yeni dil öğrenme ve diğer becerilerinin gelişmesini sağlayarak topluluğa farklı yetenekler kazandırır (Boonratana, 2010; Tasci vd, 2013). Yerli halk, turistlerle olan etkileşimleri sonucunda başta yabancı dil olmak üzere yeni bilgilerle donatılır. Bu şekilde içe dönük yaşamlarını bırakarak çağdaş toplum yapılarını benimsemeye başlarlar (Rızaoğlu, 2004).

Toplum temelli turizm (TTT), genellikle doğal ve kültürel kaynaklar açısından zengin ve olumsuz faktörlere karşı kırılgan bir çevrede yaşayan toplu­luklar için sürdürülebilir bir geçim kaynağı olarak görülmektedir. Bu kapsamda doğal çevreyi ve yerel kültürü korumayı hedefleyen TTT, yerli halkın bu hedeflere dâhil edilmesini ve yerli halka ekonomik fayda sağlamayı amaçlamaktadır.

Doğal kaynakların, yerli halkın ziyaretçilere sunduğu turizm ürünlerinin bir parçası olduğu göz önüne alındığında TTT’nin çevresel olumlu etkile­ri temel olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

1. Toplum temelli turizm, doğal ve kültürel kaynaklara sahip çıkılmasını ve bu kaynak­ların korunmasını teşvik eder.
2. Yerli halk, turist ve diğer paydaşlar çevre­sel anlamda turizmin olumsuz etkilerinin farkındadır ve bu etkileri hafifletmek için gerekli tedbiri alır.
3. Toplumun güzelleşmesini ve canlanmasını teşvik eder.

Doğa turizminin olumsuz etkilerini azaltıp olumlu etkilerini artırmayı amaçlayarak proaktif bir yakla­şım sergileyen eko-turizm, Uluslararası Eko-turizm Derneği tarafından “çevreyi koruyan ve yerli halkın refahını sürdüren doğal alanlara sorumlu seyahat” olarak tanımlamaktadır. Bu tanım eko-turizm için gerekli bir sos­yal boyutun varlığına da işaret etmektedir.

Toplum temelli turizm ile eko-turizm ara­sındaki önemli ayrıntılardan biri mülkiyetin kime ait olduğu konusudur. Toplum temelli turizmde, turizm gelişiminden daha geniş dü­zeyde fayda sağlamak için ev sahibi toplulu­ğun yönetim ve mülkiyete sahip olması olduk­ça önemlidir.

Çevre eğitimi ve yerel kültür hakkındaki bilgiler genellikle eko-turizmin bir özelliği olarak kabul edilir (Denman, 2001). Yerli halkın katılımı ve turistlerin eğitilmesi, sürdürülebilirlik için toplumsal bir sorumluluk fikrini vurgulamaktadır.

Korunan alanların ziyaretçi yönetimindeki bazı yararlı araçlar aşağıdaki gibidir (Denman, 2001):

1. Tur operatörleri ile yapılacak grupların sa­yısı ve büyüklüğü konusunda anlaşmaların yapılması,
2. Ziyaretçiler için davranış kurallarının belir­lenmesi,
3. Sistematik olarak çevresel, sosyal ve kültürel etki değerlendirmelerinin yapılması,
4. Korunan alanların içinde ve dışında imar planlamalarının yapılmamasıdır.

Yerelin geleneksel ekolojik bilgisinin, turizmin planlanması ve geliştirmesi için kullanılması, yerli halkın kendilerini etkileyen bir sektörde karar alma yetkisini kabul eden politik bir eylem olarak görül­mektedir (Butler ve Menzies, 2007). Bu kapsamda yerli halkın eko-turizme dâhil olma ve iş birliği yap­ma olasılıkları ve yolları çeşitli olabilir. Flora ve fa­unanın izlenmesi, parkurların ve alanların bakımı, doğal kaynak yönetimi, çevre eğitimi ve turizme dâhil olan yerel koruma STK’larının desteklenmesi gibi faaliyetlere katılabilmektedirler (Rai, 2012). Sosyal, politik ve çevresel sonuçlar eko-turizm pro­jelerinin etkilerini ölçmede ekonomik etkilere birer alternatif olarak görülebilir.

Toplum temelli eko-turizm projelerinin birço­ğunda sorun olan bir diğer konu da ilk aşamalarda koruma altındaki alanlarda sürdürülebilir uygula­maların, farklı STK’lar veya kalkınma bankaları gibi yabancılar tarafından başlatılması ve finanse edilmesidir.

Turizm sektörünün küresel ısınma, taşıma ka­pasitesinin aşılması, doğal afetler, ekonomik ve siyasi krizler, savaş, kültürel yozlaşmalar, terör, güvenlik sorunları, salgınlar, yasal düzenlemeler, enerji maliyetleri gibi ekonomik, çevresel, politik ve kültürel pek çok baskıya maruz kaldığı dikkate alındığında; turizm destinasyonlarının yerel, bölge­sel hatta küresel boyutta her türlü olumsuz çevresel koşuldan etkilenmeye çok açık olduğu ve dolayısıy­la kırılgan bir yapıda olduğu söylenebilir.

Başarıyı değerlendirmek ve kırılganlıkları belirli ölçüde önleyebilmek için toplum temelli turizm projeleri, düzenli izleme ve geri bildirim yoluyla önemli ölçüde güçlendirilebilir. Bu kapsamda ekonomik perfor­mans, yerli halkın algısı ve refahı, ziyaretçi memnuniyeti ve çevresel etki değerlendirmelerinin yapılması ve yerli halkın bu konuda bilgilendirilmesi gerekmektedir (Denman, 2001).