Sürdürülebilir Toplum Gelişimi ve Toplum Temelli Turizmin Uygulanması

Sürdürülebilirlik yaklaşımının dört temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Genel yaşam kalitesini korumak,
• Doğal kaynaklara ulaşımı sürekli kılmak,
• Çevre üzerinde kalıcı zarar verecek faaliyetleri engellemek,
• Gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayacak kaynakları tehlikeye atmamak

Turizmin çevre üzerindeki olumlu yönü, genellikle çevrenin turizm üzerindeki kesin ayrılmazlığının ve öneminin algılanmasıyla ortaya çıkmaktadır. Dünyanın birçok bölgesinde doğal alanlar turizmin ve turizmcilerin koruması altındadır.

Turizmin çevre üzerindeki olumsuz etkisi, çevrenin meta olarak kullanılması sırasında, ona zarar vererek uzun yıllar bozulmadan turistlere sunulabilecek alanların kısa zamanda bozulmasına yol açmasıdır.

Turizmde sürdürülebilirlik, turizme kaynak olan bölgesel/yerel özelliklerin korunması, geliştirilmesi ve bu kaynakların çekicilik özelliğinin devam ettirilmesi olarak ifade edilebilir.

Çevre ile ilgili küresel ölçekte yapılan ilk değerlendirme toplantısıdır. Çevrenin korunması, iyileştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi konuları gündeme taşımış, sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma kavramlarının geliştirilmesinde temel olmuştur.

1992 yılında gerçekleştirilen BM Çevre ve Kalkınma Konferansı/Rio Deklarasyonu’nda sürdürülebilir kalkınma küresel bir sorun olarak kabul edilmiştir. Bu konferansın en önemli sonucundan biri Gündem 21 olarak bilinen eylem planının oluşturulmasıdır.

Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından 1987 yılında yayınlanan Brundtland Raporu’na göre sürdürülebilir kalkınma “gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneklerinden ödün vermeden günümüzün ihtiyaçlarını karşılayan kalkınmadır” şeklinde tanımlanmıştır.

Sürdürülebilir kalkınma:

• Ekonomik boyutu mal ve hizmet üretimlerinde doğal kaynaklara aşırı yüklenmeden üreten sürdürülebilir bir sistemi
• Ekolojik boyutu kendi kaynaklarını çevreye zarar vermeden yönetebilen bir sistemi
• Toplumsal boyutu ise gelirde, her durum ve şartta (eğitim, cinsiyet, ırk, etnik köken) eşitliği, siyasi güvenilirliği ve katılımı sağlayabilen bir sistemi tanımlamaktadır.

Turizmin sosyo-kültürel açıdan topluma sağladığı faydalar:

• Yerel kültürün güçlendirilmesi
• Sosyal gururu artırmak
• Anlayış ve Hoşgörü
• Yenilik ve yaratıcılık fırsatları
• Eğitim, sağlık vb. alanlarda ilerleme

Turizmin sosya-kültürel açıdan topluma maliyeti:

• Kültürün ticarileşmesi
• Kalabalıklaşma
• Suç oranında artış
• Kültür bozulmaları
• Güvenlik problemleri
• Değişen yaşam tarzları
• Değişen sosyal yapı

Turizm sektörü sürdürülebilirliğin ideal bir şekilde uygulanabileceği bir sektördür.  Bu durumun gerekçeleri turizmin bazı özellikleri ile açıklamaktadır:

• Kaynak kullanımında hassas olan turizm sektörü ulaşım dışında yenilenebilir olmayan kaynak tüketmez.
• Turizmin kullandığı temel kaynaklar gelenekler, yöresel ürünler, kültür vb’dir. Bu kaynaklar turizm yolu ile tekrar canlanır.
• Yoksulluğun azaltılmasında etkili bir sektördür.
• Sosyal açıdan avantajlı olmayan kişilere istihdam olanağı sağlar.
• Bölgesel, yerel ve kırsal kalkınmayı teşvik eder.
• Doğal ve kültürel değerlerin korunması açısından ekonomik teşvik sağlar.
• İnsanlar arası anlayışı ve küresel bilinci destekler.

Her iki turizm anlayışının paylaştığı benzer değerler; toplumun kapasitesinin geliştirilmesi, ekolojik olarak duyarlı projeler, iyi organize edilmiş uyumlu kurulum, adil gelir dağılımı, turist memnuniyeti, tarihi ve kültürel mirasın korunması şeklinde sıralanabilir.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütüne (UNWTO) göre sürdürülebilir turizmin temel amaçları:

• Ekonomik sürekliliği sağlamak
• Yerel kalkınmayı desteklemek
• İstihdam kalitesini artırmak
• Sosyal katılım ve toplumsal cinsiyet eşitliği sağlamak
• Müşteri memnuniyetini sağlamak
• Yerelden kontrolü güçlendirmek
• Toplumsal refahı yükseltmek
• Kültürel zenginlik değerlerini artırmak
• Fiziki bütünlüğü korumak
• Biyolojik çeşitliliği korumak
• Verimli kaynak kullanımını sağlamak
• Çevresel kirliliği en aza indirmek

Turizm planlaması şu amaçlara ulaşabilmek için yapılmaktadır:

• Kontrollü turizm gelişimi,
• Etkin arazi kullanımı
• Çevre konusunda (fiziksel ve toplumsal) olumlu değişim
• Taşıma kapasitesinin aşılmaması
• Hizmet kalitesinin devam ettirilmesi ve yükseltilmesi

Sürdürülebilir turizm ve toplum temelli turizmin; ölçek, kamu/özel sektörün turizme dâhil olma durumu ve yerel halkın rolü gibi konularda farklılaştığı söylenebilir.

Kalkınma sürdürülebilir turizmde makro düzeyde iken toplum temelli turizmde ise yerel düzeydedir.  

Ölçek sürdürülebilir turizmde büyük ölçekli iken toplum temelli turizmde küçük ölçeklidir.

Mülkiyet sürdürülebilir turizmde belirsiz iken toplum temelli turizmde yerel topluluğa aittir.

Turizm faaliyetlerinin yönetimi sürdürülebilir turizmde belirsiz iken toplum temelli turizmde yönetim yerel halkın elindedir

Turizmin bağlantıları olarak sürdürülebilir turizmde Birleşmiş Milletler, Dünya Turizm Örgütü, Birleşmiş Milletler Çevre Programı, Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi gibi küresel kurumlar rol alırken toplum temelli turizmde kar amacı gütmeyen kurumlar, sivil toplum örgütleri, küçük uygulayıcılar / topluluklar, destek ajanslar ve turizm araştırmacıları rol alır.

Hatton’un toplum temelli turizmin geliştirilmesi için önerdiği süreç sekiz adımdan oluşmaktadır. Süreçteki adımlar şu şeklinde sıralanabilir:

1. Organize olunması,
2. Topluluk değerlerinin tanımlanması,
3. Vizyon geliştirme,
4. Turistik değerler envanterini oluşturma,
5. Turistik değerlerin ölçülmesi,
6. Hedeflerin saptanması,
7. Etki analizi,
8. İş planı ve pazarlama planı hazırlanması

Toplum temelli turizm uygulama sürecinde adımlar şöyle sıralanabilir:

1. Toplumun ihtiyaçlarının belirlenmesi ve toplumu turizme hazırlamak
2. Topluma turizm konusunda eğitim verilmesi
3. Yönetim mekanizmasının kurulması ve liderin tanımlanması
4. Toplumu örgütleme ve geliştirme
5. Sosyal ortaklıkların geliştirilmesi
6. Bütüncül bir yaklaşımın benimsenmesi
7. Kaliteli ürünlerin planlanması ve tasarımı
8. Pazar talebini belirleme ve pazarlama stratejisini geliştirme
9. Uygulama ve işleyişin takibi

Toplum temelli turizmin bütüncül bir yakşalımla kalkınmasının bileşenleri:

Sosyal bileşenler:

• Yaşam kalitesini yükseltmek
• Toplumsal özsaygıyı artırmak
• Kadın/erkek, yaşlı/genç arasındaki rolleri adil biçimde belirlemek
• Toplumsal yönetim örgütleri oluşturmak

Kültürel bileşenler:

• Farklı kültürlere yönelik saygıyı teşvik etmek
• Kültürel alışverişi teşvik etmek
• Kalkınmayı yerel kültüre yerleştirmek

Çevresel bileşenler:

• Taşıma kapasitesini belirlemek
• Atıkların ortadan kaldırılmasının yönetmek
• Korunma ihtiyacına yönelik farkındalığı geliştirmek

Politik bileşenler:

• Yerel halkın katılımına olanak sağlamak
• Toplumun gücünü dışarıyı da etkileyecek biçimde artırmak
• Doğal kaynak yönetimi haklarını güvence altına almak

Ekonomik bileşenler:

• Toplumsal kalkınma için fonları artırmak
• Turizmde istihdam yaratmak
• Yerel halkın gelirini artırmak

Toplum temelli turizmde istenen sonucun alınamamasının başka bir ifadeyle başarısız olunmasının önündeki engeller farklı sorunlardan kaynaklanmaktadır. Bunlar:

• Finansal sorunlar,
• Toplum kaynaklı sorunlar,
• Ürün ve pazarlamayla ilgili sorunlar ve
• Süreç yönetimi ile ilgili sorunlar olarak sıralanabilir.

Toplum temelli turizmin başarısını engelleyen toplum kaynaklı sorunlar:

• Projenin başlangıç aşamasında gereken hassasiyetin gösterilmemesi
• Projeye destek verilmemesi
• Turizm konusunda bilgi ve beceri eksikliği
• Düşük eğitim düzeyleri
• Yetkililere güvensizlik
• Turizmi düşük gelirli mevsimlik iş olarak algılama
• Turizm işletmelerine ev sahibi toplumların kültürel uzaklığı