TOPLU İŞ HUKUKU

Kanuni grevin tanımına ilişkin düzenlemeden grevin kanuni bir grev niteliğinde olabilmesi için mesleki amaç ve Kanunda belirlenmiş usule uygun olma unsurlarının bulunması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ancak, greve ilişkin yasal düzenlemeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde bu iki unsura grevin yasaklanmamış veya engellenmemiş olması unsurları da ilave edilmelidir.

Arabuluculuk süresinin sonunda anlaşma sağlanamamışsa, arabulucu, üç işgünü içinde uyuşmazlığı belirleyen bir tutanak düzenler ve bu tutanağa uyuşmazlığın sona erdirilmesi için gerekli gördüğü önerileri de ekleyerek görevli makama tevdi eder (m.50/5).

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 62. maddesinde grev yasağının bulunduğu işler ve yerler belirtilmiştir. Bu işler ve yerlerde grev kararı alınması ve uygulanması mümkün değildir. Bu nedenle, grev yasağının söz konusu olduğu hallerde, grev yasağının söz konusu olmadığı hallerde olduğu gibi toplu görüşme süreci işletilir, arabuluculuk aşaması tamamlanır. Bu aşamadan sonra, grev aşamasına geçilmez, uyuşmazlık zorunlu tahkim yoluyla çözüme kavuşturulur. Kanunun 62. maddesinde aşağıda belirtilen işler ve yerlerde grev yapılamayacağı öngörülmüştür; 1. Can ve mal kurtarma işlerinde, 2. Cenaze işlerinde ve mezarlıklarda, 3. Şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğal gazdan başlayan petrokimya işlerinde, 4. Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde, 5. Kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye hizmetlerinde, 6. Hastanelerde.

Karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt genel sağlığı veya milli güvenliği, büyükşehir belediyelerinin şehir içi toplu taşıma hizmetlerini, bankacılık hizmetlerinde ekonomik veya finansal istikrarı bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar. genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grevi altmış gün süre ile erteyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar (m. 63/1).

Karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt genel sağlığı veya milli güvenliği, büyükşehir belediyelerinin şehir içi toplu taşıma hizmetlerini, bankacılık hizmetlerinde ekonomik veya finansal istikrarı bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar. genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grevi altmış gün süre ile erteyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar (m. 63/1).

grev kararının işyerinde ilan edildiği tarihte o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin ilan tarihinden altı işgünü içinde işyerinn bağlı bulunduğu görevli makama yazılı başvurusu üzerine görevli makamca talebin yapılmasından başlayarak altı işgünü içinde grev oylaması yapılır (m. 61/1). Her işçinin ayrı bir grev oylaması talebinde bulunması zorunluluğu bulunmamaktadır. İşçiler, grev oylaması talebini içeren bir metni topluca imzalayarak da talepte bulunabilirler. Bundan başka, grev oylaması o işyerinde çalışan işçiler tarafından talep edilecektir. Grev oylaması talep etme hakkı olan işçiler bakımından herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Bu nedenle, grev kararı alan işçi sendikasının üyesi olsun ya da olmasın tüm işçiler grev oylaması talebinde bulunabilir. İşletme toplu iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin uyuşmazlıkta grev oylaması talebi, işletmenin her bir işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yapılır. Grev oylaması isteyen işçilerin sayısının yeterli orana ulaşıp ulaşmadığının tespiti ile grev oylamasının sonuçları işletme merkezinin bağlı bulunduğu görevli makamda toplanır ve toplu sonuç orada belirlenir (m.61/4). Grup toplu iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin uyuşmazlıkta grev oylaması talebi, grubun herbir işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yapılır. Grev oylaması isteye işçilerin sayısının yeterli orana ulaşıp ulaşmadığının tespiti ile grev oylamasının sonuçları her işyeri için ayrıca belirlenir (m.61/5).Grev oylamasına ilişkin itirazlar, oylama gününden başlayarak üç işgünü içinde mahkemeye yapılır. İtiraz, mahkemece üç işgünü içinde kesin olarak karara bağlanır (61/2).

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 73. maddesinin birinci fıkrasında, işyerinde grev ilan etmiş olan işçi sendikasının, kanuni bir grev kararına uyulmasını sağlamak için güç kullanmaksızın ve tehditte bulunmaksızın kendi üyelerinin grev kararına uyup uymadıklarını denetlemek amacıyla işyerinin giriş ve çıkış yerlerine, kendi üyeleri arasından en çok dörder grev gözcüsü koyabileceği düzenlenmiştir. İşçi sendikası, grev gözcülerini kendi üyelerinden belirlemek zorundadır, sendika üyesi olmadığı halde greve katılan işçiler arasından grev gözcüsü belirleyemez. Grev gözcüleri, işyerine giriş ve çıkışlara engel olamaz, giren ve çıkanları kontrol etmek amacıyla dahi durduramaz (m.73/2). İşçi sendikasının üyesi olmayan grev gözcüleri ile Kanundaki yükümlülüklerine aykırı davranan grev gözcüleri idari para cezasıyla cezalandırılır (m.78/j)

Grevin tedbiren durdurulmasına ilişkin verilen mahkeme kararı üzerine uygulanan grev, kanun dışı grev niteliğindedir

Lokavt kararının uygulanacağı tarih, kararı alan tarafça karşı tarafa tebliğ edilmek üzere notere ve bir örneği de görevli makama tevdi edilir. Uygulama tarihi, kararı alan tarafça ayrıca işyeri veya işyerlerinde derhal ilan edilir (m.60/5). Bildirilen tarihte başlamayan lokavt düşer.

Taraflardan herbiri, karar verilen veya uygulanmakta olan bir lokavtın kanun dışı olup olmadığının tespitini mahkemeden her zaman talep edebilir. Mahkeme, bir ay içinde karar verir. Karar hakkında istinaf yoluna başvurulması halinde bölge adliye mahkemesi bir ay içinde kesin olarak karar verir. Verilecek karar, tarafları, işçi ve işveren sendikasının üyelerini bağlar ve ceza davaları için kesin delil teşkil eder (m.71/1). Hakim, tedbir olarak dava konusu grev veya lokavtın durdurulmasına karar verebilir (m.71/2).

Uyuşmazlığın işçi tarafının sahip olduğu mücadele aracı grevdir. İşçiler, kendilerini temsil eden sendikaları aracılığıyla grev hakkını kullanarak işveren üzerinde ekonomik bir baskı oluşturmaya ve bu suretle, toplu iş uyuşmazlığını kendi lehlerine sonuçlandırmaya çalışırlar. Bu yönüyle, grev hakkı hukukumuzda sadece bir işverene iş sözleşmesiyle bağlı olarak çalışan işçilere tanınmıştır. Kamu görevlilerinin grev yapmaları yasaklanmıştır.  Salt toplu olarak kullanılabildiği için grev hakkı aynı zamanda kollektif bir hak niteliğindedir. Anayasa’da yer alan düzenlemede işçilerin grev hakkına sahip olduğu belirtilmekle birlikte, işçilerin bu haklarını bireysel olarak kullanabilmeleri mümkün olmaz. Bu nedenle, grevin varlığından bahsedebilmek için birden çok işçinin işini bırakması gerekir. Grev yapmak amacıyla hareket eden tek bir işçinin iş bırakması grev olarak nitelendirilemez.
Öte yandan, grevden söz edilebilmesi için işyerinde çalışan bütün işçilerin de işi bırakmaları gerekmez.  08.06.1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunu’nun 72. maddesinde grev yasaklanmış ve grev yapan işçiler hakkında cezai yaptırımlar öngörülmüştür. İşçilerin grev hakkı, ilk defa 1961 Anayasası ve bu anayasal düzenleme esas alınarak çıkarılan 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanununda düzenlenmiştir. İşçiler, toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların giderilmesinde grev hakkına sahiptir. Bu çerçevede, toplu iş sözleşmesinin bağıtlanmasından sonra ortaya çıkan toplu hak uyuşmazlıklarının giderilmesinde işçilerin grev hakkı bulunmamaktadır. Bir başka deyimle, hukuk sistemimizde hak grevi bulunmamaktadır.

Kanunun 62. maddesinde aşağıda belirtilen işler ve yerlerde grev yapılamayacağı öngörülmüştür;
1. Can ve mal kurtarma işlerinde,
2. Cenaze işlerinde ve mezarlıklarda,
3. Şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğal gazdan başlayan petrokimya işlerinde,
4. Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde,
5. Kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye hizmetlerinde,
6. Hastanelerde.

Grev kararı, arabulucu tarafından düzenlenen uyuşmazlık tutanağının görevli makam tarafından tebliği tarihinden itibaren altmış gün içerisinde altı işgünü önceden karşı tarafa bildirilecek tarihte uygulamaya konulabilir. Grev kararının altmış gün içinde alınarak, uygulanmasına ilişkin kural grev kararının fazla geciktirilmeden uygulamaya konulmasına hizmet eder.

Toplu iş sözleşmesi bağıtlama yetkisine sahip olan işçi sendikası, bu yetkiye sahip olduğunun
tespit edilmesinin hemen ardından grev kararı alarak uygulamaya koyamaz. Yetkili sendikanın bunu
yapabilmesi için öncelikle Kanunda belirtilen esaslara uygun olarak işveren sendikası veya işveren sendikası üyesi olmayan işveren ile toplu görüşme sürecini işletmesi ve toplu çıkar uyuşmazlığının arabuluculuk aşamasından geçirilmesi gerekir. Sendika, arabuluculuk aşaması tamamlandıktan ve arabulucu tarafından düzenlenen tutanağın görevli makamca ilgililere tebliğ edilmesinden sonra yine
Kanundaki esaslara uymak şartıyla bir grev kararı alarak uygulamaya koyabilir.

Karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt genel sağlığı veya milli güvenliği, büyükşehir belediyelerinin şehir içi toplu taşıma hizmetlerini, bankacılık hizmetlerinde ekonomik veya finansal istikrarı bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir. Erteleme kararı yalnızca grev kararı alındığı ancak henüz uygulamaya konulmadığı durumlarda da verilebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar. genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grevi altmış gün süre ile erteyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar. Erteleme kararının yürülüğe girmesi üzerine Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 60. maddesinin yedinci fıkrası gereğince, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı veya Bakan tarafından görevlendirilen arabulucu, uyuşmazlığın çözümü için erteleme süresince her türlü çabayı gösterir. Erteleme süresi içerisinde taraflar aralarında anlaşarak uyuşmazlığı özel hakeme de götürebilir. Erteleme süresinin sonunda anlaşma sağlanamazsa, altı işgünü içinde taraflardan birinin başvurusu üzerine uyuşmazlık Yüksek Hakem Kuruluca çözülür. Aksi takdirde işçi sendikasının yetkisi düşer (m.63/3). Bu durumda, toplu çıkar
uyuşmazlığı, Yüksek Hakem Kurulu tarafından kesin olarak karara bağlanır. Erteleme süresi içerisinde, olağanüstü arabuluculuk yoluyla veya özel hakem yoluyla giderilmemiş olan toplu çıkar uyuşmazlığı, Yüksek Hakem Kurulunca kesin olarak çözümleneceği için grevin erteleme süresi
sonunda uygulamaya konulabilmesi mümkün olmaz.

Grev oylaması talep etme hakkı olan işçiler bakımından herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Bu nedenle, grev kararı alan işçi sendikasının üyesi olsun ya da olmasın tüm işçiler grev oylaması talebinde bulunabilir. 

Grev kararının işyerinde ilan edildiği tarihte o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin ilan tarihinden altı işgünü içinde işyerinn bağlı bulunduğu görevli makama yazılı başvurusu üzerine görevli makamca talebin yapılmasından başlayarak altı işgünü içinde grev oylaması yapılır.

Grev oylamasına ilişkin itirazlar, oylama gününden başlayarak üç işgünü içinde mahkemeye yapılır. İtiraz, mahkemece üç işgünü içinde kesin olarak karara bağlanır.

Oylamada grev ilanının yapıldığı tarihte işyerinde çalışan işçilerden oylamaya katılanların salt
çoğunluğu grevin yapılmaması yönünde karar verirse, bu uyuşmazlıkta alınan grev kararı uygulanamaz. Grev oylaması sonucunda grev yapılmaması yönündeki kararın kesinleşmesinden itibaren işlemeye başlayacak altı işgünlük süre içerisinde işçi sendikasınca Yüksek Hakem Kuruluna başvurulmazsa yetki belgesinin hükmü kalmaz.

Kanuni bir grev sebebiyle iş sözleşmesi askıda kalacak olanlar; greve katılan, greve katılmayan veya katılmaktan vazgeçip de grev nedeniyle çalıştırılmayan işçilerdir. Kanuni olmayan bir greve katılan işçiler ile kanuni bir greve Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 65. maddesi gereğince zorunlu olarak katılamayacak olan işçilerin iş sözleşmeleri kanuni bir grev sebebiyle askıya alınmış olmaz. Kanuni grev süresince, iş sözleşmeleri askıda kalan işçilerin iş sözleşmesinden doğan işgörme borcu ile işverenin emir ve talimatlarına uyma borcu, işverenin de ücret ödeme borcu ortadan kalkar. Bu borçların dışında kalan borçlar, sözgelimi işçinin sadakat borcu kanuni grev süresince de devam eder. Kanuni bir grev kararının alınmasına katılma, teşvik etme, greve katılma veya greve katılmaya teşvik etme bir işçinin iş sözleşmesi feshedilemez (m.66/2). Düzenlemede, işverenin iş sözleşmesini salt belirtilen bu olgulardan birine dayanarak bildirimsiz olarak feshedemeyeceği benimsenmiştir. Hiç kuşkusuz, kanuni grevin devam ettiği süre içerisinde meydana gelen veya kanuni grevin başlangıcından önce ortaya çıkmış haklı bir sebebe dayanılarak iş sözleşmesinin işverence bildirimsiz olarak feshedilebilmesi mümkündür. Kanuni grev sebebiyle iş sözleşmesinin askıya alınmasının sonucu olarak, grev süresince iş sözleşmeleri askıda kalan işçilere bu dönem için işverence ücret ve sosyal yardımlar ödenemez. Toplu iş sözleşmelerine veya iş sözleşmelerine bunların aksine hüküm konulamaz. Ancak işveren, grev sebebiyle akdi ilişkileri askıda kalan işçilerin grevin başlamasından önce işleyen ücretlerini ve eklerini olağan ödeme gününde ödemek zorundadır.

Kanun dışı bir grev, bu greve katılmayan işçilerin iş sözleşmeleri üzerinde herhangi bir sonuç doğurmaz. İş ilişkisi devam eder ve iş ilişkisinin devam ettiği süre boyunca, işçi iş görme borcunu yerine getirmek işveren de ücret ödemekle yükümlüdür. Ancak, kanun dışı bir grev nedeniyle işyerindeki faaliyet bir haftadan daha uzun bir süreyle tamamen durmuşsa, bu durum İş Kanununun 24/III maddesi gereğince zorlayıcı bir neden oluşturur. Bu nedene dayanarak, greve katılmamış olan işçiler, iş sözleşmelerini derhal fesihle sona erdirebilirler. Greve katılmamış olan ve işyerinde faaliyetin tamamen durması nedeniyle çalışamayan işçilere ilk bir haftalık süre için işveren İş Kanununun 40. maddesi gereğince yarım ücret ödemekle yükümlüdür. Bu süre geçtikten sonra işçilerin ücret talep etme hakları olmaz.

Uyuşmazlığın tarafı olan işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren, işçi sendikasının
almış olduğu grev kararının kendisine tebliğinden itibaren altmış gün içinde lokavt kararını almak
zorundadır. Bu sürenin geçmesi üzerine bir lokavt kararı alınmışsa, bu lokavt kanun dışı lokavt niteliğindedir.

Topluca işten uzaklaştırma, geçici veya sürekli olabilir. İşçilerin topluca ve sürekli olarak işten uzaklaştırılmaları ya da başka bir hakkın kullanılması niteliğinde olmamak şartıyla işçilerin iş sözleşmelerinin feshi yoluyla uzaklaştırılmaları da lokavttır. Ancak bu lokavt, kanun dışı bir lokavttır. Lokavtın kanuni bir lokavt niteliğinde olabilmesi için işten uzaklaştırmanın geçici olması gerekir.