TOPLU İŞ HUKUKU

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda, sendikaların kuruluşunda işkoluna göre sendikalaşma ilkesi, serbest kuruluş ilkesi ve açıkça ifade edilmese de sendika çokluğu ilkesi kabul edilmiştir.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre, “Sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunur” (m.3/1). 6356 sayılı Kanun ile işkolu esasına göre sendikalaşma ilkesine kamu işverenleri açısından istisna getirilmiştir. Bununla birlikte sendikaların işkolu esasına göre faaliyette bulunacağına ilişkin düzenleme karşısında, aynı işyerinde çalışan işçiler veya aynı meslekte yer alan işçiler ancak bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere sendika kurabilirler.

Türk Hukukunda serbest kuruluş esası benimsenmiştir. Bu ilke, Anayasa’nın 51. maddesinin birinci ve 6356 sayılı Kanununun 3. maddesinde birinci bendinde yer alan “Kuruluşlar, bu Kanundaki kuruluş usul ve esaslarına uyarak önceden izin almaksızın kurulur” hükmü ile ifade edilmiştir. Serbest kuruluş ilkesinin sonucu olarak, sendika ve konfederasyonların tüzel kişilik kazanabilmesi için hiçbir makamın izninin alınmasına (izin sistemi) veya yetkili bir makamın sendika ve konfederasyonların tüzüklerinin kanuna uygunluğunu denetlemesine (normatif sistem) gerek yoktur.

Bir işkolunda birden fazla sendika kurulabilir. Sendika çokluğu ilkesi, işçilerin veya işverenlerin kendi işkollarında kurulu bulunan işçi veya işveren sendikalarından birini seçmeleri ve üye olmalarını sağlaması açısından, olumlu sendika özgürlüğünün bir sonucudur. İşçi veya işverenler, kendi işkollarında kurulu bulunan sendikalardan birisine üye olmak istememeleri halinde yeni bir sendika da kurabilirler

İşçi sendikası kurucuları için işçi, işveren sendikası kurucuları için işveren niteliğine sahip olma ön koşuldur.

Gerçekten 6356 sayılı Kanunun 2. maddesi (ğ) bendinde sendika, işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin biraraya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar olarak tanımlanmıştır.

İşveren sendikası kurucusunun tüzel kişi olması halinde tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişide aşağıda belirtilen koşullar aranır:
• Ehliyet sahibi olma,
• Belirli suçlardan hüküm giymemiş olma,
• Fiilen çalışır olma.

Sendikalar en az yedi işçi veya işverenin (m.2/);  konfederasyonlar ise değişik işkollarından en az beş sendikanın bir araya gelmesi suretiyle kurulabilir.

Kuruluşların kuruluşu için öncelikle tüzüğünün hazırlanması gerekir. Tüzük, kuruluşların içyapısını, faaliyetlerini ve işleyişini düzenleyen temel hukuk kaynağıdır. Tüzük bir bakıma kuruluşun anayasası gibidir. Sendika ve konfederasyon tüzüklerinde bulunması gereken zorunlu unsurlar Kanunda 8. maddede sayılmıştır.

Genel kurulun oluşumu, toplanma zamanı, görev ve yetkileri, üye ve delegelerinin oy kullanmaları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları, sendika ve konfederasyon tüzüklerinde bulunması gereken zorunlu unsurlardır.

Bir işyerinin gireceği işkolu o işyerinde yürütülen esas işin niteliğine göre belirlenir ve bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işler de asıl işin dahil olduğu işkolundan sayılır (m.4/2). Bu nedenle, bir bankada çalışan aşçı banka, finans ve sigorta işkolunda kurulu bir işçi sendikasına; özel bir hastanede çalışan aşçı ise sağlık ve sosyal hizmetler işkolunda kurulu bir işçi sendikasına üye olabilir.

İşçi sendikası kurucuları için işçi, işveren sendikası kurucuları için işveren niteliğine sahip olma ön koşuldur. Gerçekten 6356 sayılı Kanunun 2. maddesi (ğ) bendinde sendika, işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar olarak tanımlanmıştır.

Türk Hukukunda serbest kuruluş esası benimsenmiştir. Bu ilke, Anayasa’nın 51. maddesinin birinci ve 6356 sayılı Kanununun 3. maddesinde birinci bendinde yer alan “Kuruluşlar, bu Kanundaki kuruluş usul ve esaslarına uyarak önceden izin almaksızın kurulur” hükmü ile ifade edilmiştir. Serbest kuruluş ilkesinin sonucu olarak, sendika ve konfederasyonların tüzel kişilik kazanabilmesi için hiçbir makamın izninin alınmasına (izin sistemi) veya yetkili bir makamın sendika ve konfederasyonların tüzüklerinin kanuna uygunluğunu denetlemesine (normatif sistem) gerek yoktur.

Vali, tüzük ve kurucuların listesini onbeş gün içerisinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına gönderir. Bakanlık; kuruluşun adını, merkezini ve tüzüğünü onbeş gün içinde resmi internet sitesinde ilan eder (m.7/2). Tüzüğün veya ekindeki belgelerin içerdikleri bilgilerin kanuna aykırılığının saptanması ya da bu Kanunda öngörülen kuruluş koşullarının sağlanmadığının anlaşılması halinde ilgili valilik kanuna aykırılık veya eksikliklerin bir ay içinde giderilmesini ister. Bu süre içinde kanuna aykırılığın veya eksikliğin giderilmemesi halinde, Bakanlığın veya ilgili valiliğin başvurusu üzerine mahkeme, gerekli gördüğü takdirde kurucuları da dinleyerek üç işgünü içinde kuruluşun faaliyetinin durdurulmasına karar verebilir.

Yapılan ilk genel kurul toplantısından sonra, kuruluşların düzenli olarak belirli zaman aralıkları ile genel kurul toplantısı yapmaları gerekir. Bu toplantılara olağan genel kurul toplantısı denir. Olağan genel kurul toplantılarının en geç dört yılda bir yapılması gerekir.

Kuruluş genel kurullarının bazı önemli nedenlerin bulunması halinde, olağan genel kurul
toplantısı için öngörülen dönemler dışında toplanmasına olağanüstü genel kurul toplantısı adı verilir. Kuruluşun tüzüğünde değişiklik yapma gerekliliğinin ortaya çıkması, üst ya da uluslararası kuruluşa üye olma kararının alınması gibi durumlarda genel kurul olağanüstü toplanabilir. Kanunda 12. maddenin dördüncü bendine göre, olağanüstü genel kurul, yönetim kurulu veya denetleme kurulunun gerekli gördüğü hallerde ya da genel kurul üye veya delegelerinin beşte birinin yazılı isteği üzerine altmış gün içinde yazılı istekteki konuları öncelikle görüşmek üzere toplanır.

Genel kurulun toplantı yeter sayısı üye veya delege tamsayısının salt çoğunluğudur. Tüzükte daha yüksek bir yeter sayı belirlenebilir. İlk toplantıda yeter sayı sağlanamazsa ikinci toplantı en çok onbeş gün sonraya bırakılır. Bu toplantıya katılanların sayısı, üye veya delege tam sayısının üçte birinden az olamaz (m.13/1). Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu genel kurul tarafından alınacak bazı kararlar için ağırlaştırılmış yeter sayı öngörülmüştür.

Disiplin kurulu, kuruluşların amaç ve ilkelerine aykırı hareket ettiği ileri sürülen üyeler hakkında soruşturma yapmak ve üyelikten çıkarma dışındaki tüzükte öngörülen disiplin cezalarını vermekle görevlidir. Bu nedenle D şıkkında verilen husus disiplin kurulunun görevidir.

Kanunda 27. maddenin birinci bendine göre, işyerinde işçi sayısı;
• Elliye kadar ise bir,
• Ellibir ile yüz arasında ise en çok iki,
• Yüzbir ile beşyüz arasında ise en çok üç,
• Beşyüzbir ile bin arasında ise en çok dört,
• Binbir ile ikibin arasında ise en çok altı,
• İkibinden fazla ise en çok sekiz temsilci atayabilir.

Sendika işyerinde temsilci olarak atadığı üyelerinin kimliklerini onbeş gün içinde işverene bildirmek zorundadır (m.27/1). Atanacak temsilci sayısının belirlenmesinde, atama tarihinde işyerinde çalışmakta olan işçi sayısı esas alınır. Sendika tüzüğünde işyeri sendika temsilcisinin seçimle belirlenmesine ilişkin hüküm bulunması halinde seçilen üye temsilci olarak atanır (m.27/3).